بانک مرکزی استاد نرخ‌ سازی در بازار ارز / آیا ادغام بازار متشکل ارزی و سامانه نیما در راه است؟

اقتصاد آنلاین- محبوبه فکوری؛ محمدرضا فرزین چند هفته ای هست که کار خود را در ساختمان میرداماد آغاز کرده است؛ فردی که اگرچه برخی به عملکردش خوشبین هستند؛ اما گره های بازار ارز و سیاست های ارزی که ظرف چند سال گذشته اعمال شده آنقدر کور است که باز کردن آنها به دقت، حوصله، دانش و البته ابزارهای کافی نیاز دارد.

حالا سکان ارزی کشور در دستان رئیس کل جدید بانک مرکزی است تا با مکانیزم های دقیق و علمی مبتنی بر بازار بتواند روحی تازه به سیاست های ارزی بدهد و اقتصاد ایران را از قید و بند مجموعه سیاست های یکشبه و غیرموثر رها کند؛ هر چند طرح ایده تثبیت قیمت ارز در سامانه نیما بر روی مبلغ ۲۸۵۰۰ تومان کمی موفقیت در این مسیر را با شک و شبهه مواجه کرده است.

در جدیدترین اظهارنظری که محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی در مورد بازار ارز داشته، از ایده جدیدی پرده برداشته است که بر مبنای آن قرار است بازار مبادله ارز و طلا شکل گیرد و در بهمن ماه افتتاح شود. به گفته او، سیاست‌های ارزی در چارچوب سیاست‌های تثبیت اقتصادی است و دولت قرار است امسال این موارد را در بودجه منظور کند تا در سال آینده این سیاست‌ها دنبال شوند. فرزین به این نکته هم اشاره داشته است که در سامانه نیما میانگین نرخ ارز ۲۸،۵۰۰ تومان، مبنای خرید و فروش ارز گذاشته شده و به موازات، در نیمه اول بهمن‌ماه قرار است بازار مبادله ارز و طلا هم افتتاح شود تا در این بازار بقیه نیاز‌های خدماتی - ارزی مردم تامین شوند. به گفته رئیس کل جدید بانک مرکزی، دولت به سمتی حرکت خواهد کرد که تمام نیاز‌های ارزی رسمی و بانکی در بازار مبادله و سامانه نیما تامین شوند.

این گفته های او البته ظرف ساعات گذشته منجر به گمانه زنی های بسیاری از سوی صرافان و فعالان بازار ارز شده است؛ به نحوی که برخی بر این باورند که قرار است بازار متشکل ارزی تغییر نام داده و با سامانه نیما ادغام شود تا بلکه یک مکانیزم جدید، هم موضوع حواله و هم اسکناس را ساماندهی کند؛ نکته ای که هنوز مشخص نیست چقدر نزدیک به واقعیت است و آیا ایده ذهنی رئیس کل بانک مرکزی در این خصوص ادغام این دو بازار است یا قرار است به موازات این دو بازار، بازار دیگری شکل گیرد که آن هم نرخ جدید خود را داشته باشد و باز هم ارز چندنرخی را بلای جان اقتصاد ایران نماید.

حسابی سرانگشتی هم اکنون نشان می دهد که چندین نرخ در اقتصاد ایران برای ارز وجود دارد و اگر قرار باشد که این نرخ ها به هم نزدیک شوند، سیاست های بانک مرکزی باید کاملا دقیق و شفاف باشند و کار را به مسیری هدایت کنند که ارز توافقی، ارز نیمایی، ارز محاسباتی گمرکی، ارز بازار آزاد و چندین نرخ شناخته و ناشناخته دیگری که هم اکنون اعمال می شوند، به هم نزدیک شده و در یک نقطه تلاقی به هم برسند. اما اگر قرار باشد بازار مبادله طلا و ارز هم نرخ دیگری اضافه کند و به موازات بازار متشکل ارزی و سامانه نیما و نرخ ارز توافقی صرافی ها حرکت کند، باز هم در به همان پاشنه خواهد چرخید.

نکته حائز اهمیت سکوتی است که ظرف هفته های اخیر از سوی بازار متشکل ارزی دیده می شود؛ بازاری که اگرچه می توانست موثرتر از حالت کنونی عمل کند، اما اکنون به نظر می رسد حداقل از سوی رئیس کل بانک مرکزی خیلی به رسمیت شناخته نمی شود، چراکه اگر در دیدگاه رئیس کل بانک مرکزی این بازار از ارزش و کارایی لازم برخوردار بود، حتما باید تقویت می شد و اگر از کارایی برخوردار نبود باید به صراحت صحبت از لغو فعالیت آن به میان می آمد، اما اکنون ایده محمدرضا فرزین چیزی به غیر از بازار متشکل ارزی است.

در این میان البته صرافی ها بر این باورند که اگر قرار است که این دو بازار صرفا ادغام شده و با فرمول قبلی پیش روند و یک بازار مبادله ارز هم به آنها اضافه شود یا حداقل از قبل ادغام این دو شکل گیرد، خیلی نمی توان امیدوار بود، چراکه کارایی لازم برای این بازار جدید یا ساختارهای موجودی همچون سامانه نیما و بازار متشکل ارزی، نیازمند اصلاحات عمیقی است که باید بر روی آنها صورت گیرد.

حالا بازار ارز منتظر است که ببیند ایده جدید رئیس کل بانک مرکزی برای راه اندازی بازار جدید مبادله ارز و طلا چیست و این بازار با چه ساختار و مکانیزمی قرار است به مسیر خود ادامه دهد.

یکی از صرافی ها در گفتگو با خبرنگار اقتصاد آنلاین می گوید: اگر ایده جدید رئیس کل بانک مرکزی ساختاری باشد که از ادغام بازار متشکل ارزی و سامانه نیما شکل گیرد، حتما نمی توان امیدوار بود که این بازار به سرانجام برسد، اما اگر قرار است که ایده جدید بر مبنای تغییرات متناسب با شرایط کنونی و وضعیت بازار صورت گیرد، به طور قطع می توان امیدوار بود که بانک مرکزی در دوره جدید، حتما شرایط را به نحو بهتری رقم خواهد زد.

او می افزاید: در واقع، اگر بانک مرکزی تمهیداتی را در نظر گیرد که سامانه نیما یا همان بازار حواله همانند بازار متشکل ارزی به صورت آنلاین فعالیت کرده و بر اساس عرضه و تقاضا شکل گیرد، به طور قطع کارایی بیشتری خواهد داشت و از خالی فروشی رها خواهیم شد.

این فعال بازار ارز می گوید: آنلاین شدن معاملات حواله در سامانه نیما کمک شایانی به شفافیت خواهد کرد؛ این در حالی است که حاکم شدن مکانیزم عرضه و تقاضای واقعی خواسته همه صرافی ها است؛ چراکه اکنون مشکلی که در سامانه نیما وجود دارد آن است که مشخص نیست عرضه و تقاضا بر اساس چه مکانیزمی است.

یکی دیگر از فعالان بازار ارز با بیان اینکه مکانیزم سامانه نیما به این شکل است که کار در بستر آنلاین شکل نمی گیرد و عرضه و تقاضا معلوم نیست بر چه اساسی شکل خواهد گرفت، این در حالی است که عرضه کنندگان ارز پیش از انکه عرضه واقعی در سامانه صورت دهند عرضه را به شکل صوری ثبت می کنند و وقتی که یک متقاضی به آنها مراجعه می کند عنوان می کنند که در یکماه یا چهل روز آینده توانایی ارایه ارز را دارند که این کار را دچار مشکل می کند.

او در گفتگو با خبرنگار اقتصاد آنلاین می افزاید: هر چند که مقامات مسئول به صورت مرتب از عرضه های روزانه در سامانه نیما خبر می دهند، اما به دلیل اینکه این معاملات برخط نیست و برخی بدعهدی ها در حوزه ارایه ارز صورت می‌گیرد، بازار نیز نسبت به این عرضه ها واکنش مثبتی نشان نمی دهد و به نوعی آن را خالی فروشی تلقی می کند، چراکه توافقات برای خرید ارز پشت این عرضه های رسمی بسته می شود و اگر این کار به صورت آنلاین ساماندهی شود، عرضه کننده مکلف است همان روز ارز را در اختیار خریدار قرار دهد.

وی می افزاید: این موضوع بارها و بارها از سوی کانون صرافان پیگیری شده ولی بدون توجه از سوی بانک مرکزی باقی مانده است و مشکلات زیادی را هم ایجاد نموده است. البته این به معنای آن نیست که همه صادرکنندگان و عرضه کنندگان ارز تخلف می کنند، بلکه اکثریتی که پولی برای صادرات ندارند، ریال خود را قبل از تحویل ارز از سامانه و در واقع از خریدار ارز دریافت می نمایند.

این فعال بازار ارز معتقد است که علت اصلی اختلاف بازار آزاد با سامانه نیما نیز همین تحویل دیرهنگام حواله ها است؛ چراکه تحویل ارز به روز نیست و برای یکماه تا ۴۰ روز آینده صورت می گیرد. بازار هم هوشمند است و با این شکل خود را با نرخ های بالاتر از عرضه های نیما تطبیق می دهد و همین کار را خراب می کند؛ به گونه ای که اگر نرخ درهم ۷۷۰۰ تومان در نیما است، در بازار آزاد به نرخ ۱۱ هزار تومان معامله می شود؛ چراکه تحویل ارز به روز نیست.

در این میان البته آنگونه که پیشتر اقتصاد آنلاین با مقامات کانون صرافان گفتگو کرده بود، راهکار این است که حساب واسط ریالی در میان باشد که بانک مرکزی قول آن را دو سال قبل داده بود؛ اما هنوز راه اندازی نشده است و این یکی از نکاتی است که به نظر می رسد رئیس کل بانک مرکزی باید نسبت به آن اعلام موضع نماید.