فایننشال تایمز: با عدم احیای برجام تنش باخت - باخت پیش روست

اقتصادآنلاین - پرستو بهرامی راد؛ فایینشال تایمز در گزارشی نوشته است: اندکی پس از امضای توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، کارشناسان ناظر هسته‌ای سازمان بین‌المللی انرژی اتمی به سراسر این کشور سفر و دوربین‌های نظارتی ضد دستکاری را در تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی نصب کردند.

این دستگاه‌های پیچیده برای توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جهت اطمینان از پایبندی تهران به توافق ۲۰۱۵ حیاتی بود. تا ژانویه ۲۰۱۶ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که در حال جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل صدها هزار تصویری است که روزانه از دوربین‌ها گرفته می‌شود، اما شش سال بعد اختلاف بر سر این دوربین‌ها، تلاش‌های دیپلماتیک برای نجات توافق هسته‌ای و تشدید تنش‌ها بین ایران و غرب را تهدید می‌کند.

هفته گذشته، تهران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داد که تمام 27 دوربینی را که سازمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر این توافق نصب کرده بود، حذف می‌کند که این اقدام متقابلی پس از تصویب قطعنامه شورای حکام علیه ایران بود. این اقدام به شدت بر توانایی آژانس برای نظارت بر برنامه هسته‌ای جمهوری آسیب می‌زند و نگرانی‌ها را درباره نزدیک‌تر شدن تهران به غنی‌سازی اورانیوم به سطوحی که کشور را قادر به تولید سلاح هسته‌ای می‌کند، افزایش می‌دهد اگرچه ایران بارها بر عدم دستیابی به بمب هسته‌ای تاکید کرده است.

در این مورد علی واعظ، عضو ارشد اندیشکده آمریکایی گروه بحران می‌گوید: «ما در شرایطی هستیم که برای اولین بار ایران توانایی تولید بمب هسته‌ای و ظرفیت تولید مواد شکافت پذیر کافی برای ساخت یک سلاح  را دارد...ما در آغاز یک چرخه تشدید تنش به سمت باخت - باخت هستیم.»

تحلیلگران بر این باورند که اقدام ایران در راستای افزایش اهرم فشار بر میز مذاکره پس از بیش از یک سال توقف تلاش‌های دیپلماتیک با میانجیگری اتحادیه اروپا جهت احیای توافق طراحی شده است. در صورت شکست مذاکرات، انتظار می‌رود غرب اقدامات تنبیهی بیشتری علیه ایران اعمال کند، مساله‌ای که تنش‌ها را تشدید می‌کند و خطر بی ثباتی جدیدی در منطقه را به دنبال خواهد داشت.

بحران هسته‌ای از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا به طور یکجانبه در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شد و صدها تحریم را به عنوان بخشی از کارزار «فشار حداکثری» اعمال کرد، شدت یافته است. یک سال پس از خروج ترامپ از توافق، ایران به شدت فعالیت هسته‌ای خود را افزایش داد.

جو بایدن قول داد در صورت بازگشت تهران به توافق، مجدداً به توافق بپیوندد و تحریم‌ها را لغو کند و پیش نویس احیای توافق هفته‌ها پیش نهایی شد. اما این روند پس از آن که مسکو - یکی از امضاکنندگان - اصرار داشت که نیاز به ضمانت‌های آمریکا دارد که مشخص شود تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه - به دلیل جنگ با اوکراین - بر همکاری این کشور با ایران تأثیری نخواهد گذاشت، منتفی شد.

هم ایران و هم آمریکا می‌گویند که می‌خواهند توافق برجام را از خط پایان عبور دهند. اما هنوز نتوانسته‌اند در مورد مسائل باقی‌مانده به‌ویژه درخواست تهران برای خروج سپاه پاسداران ایران از فهرست تروریستی به توافق برسند. در نتیجه، همه تلاش‌های دیپلماتیک هفته‌هاست که به بن بست رسیده است.

محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی ایران، روز پنجشنبه گذشته اعلام کرد که تهران برداشتن دوربین‌ها و نصب سانتریفیوژهای جدید را آغاز کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنوز حدود 40 دوربین در ایران دارد، اما آنها معمولا مواد هسته‌ای مانند اورانیوم را رصد می‌کنند، در حالی که 27 دستگاه نصب شده به عنوان بخشی از توافق، فعالیت‌هایی مانند ساخت قطعات سانتریفیوژ، مورد استفاده برای غنی‌سازی اورانیوم و تحقیق و توسعه را رصد می‌کنند.

یک مقام ارشد آمریکایی گفته است که اقدامات اخیر ایران، ضربه‌ای جدی بوده اما هنوز ضربه کشنده و مرگبار به توافق برجام نیست «زیرا  تا این لحظه (این اقدامات) برگشت پذیر است.»

او در ادامه گفت که اگر آنها (دوربین‌ها را به ‌زودی دوباره روشن نکنند) اقداماتی که باید انجام دهند تا به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطمینان کافی برای جبران شکاف اطلاعاتی بدهند، بازگشت به توافق برجام را بسیار دشوارتر خواهد کرد.

یکی از منابع داخلی ایران اصرار داشت که تهران قاطعانه بر خواسته‌های خود اصرار دارد. این منبع آگاه در ادامه گفت: «بایدن تا کنون [در برابر سیاستمداران آمریکایی مخالف توافق] بسیار خود را ضعیف نشان داده است. اما شاید این اقدام ایران در شرایط فعلی بتواند کمکی به بایدن باشد تا در واشنگتن در برابر مخالفین برجام بایستد و بگوید «برجام بهتر از هیچ بود» و او باید مصالحه کند.

صنم وکیل، در اندیشکده چتم هاوس گفت که هیچکدام از طرفین حاضر به لغو کامل توافق نیست و افزود که با توجه به جنگ در اوکراین، غرب فاقد «کنترل لازم» برای مقابله با بحران ایران است. وکیل اضافه کرد: «هیچ طرح جایگزین مؤثری وجود ندارد. بنابراین وضعیت موجود یک استراتژی مدیریت بحران برای باز نگه داشتن درب مذاکرات است. این موضوعی بسیار قابل توجه است و به نظر می‌رسد که ما همیشه در لبه پرتگاه یک بحران هستیم که ایران در هر مقطعی به آن فشار می آورد.»

چالش این است که چگونه ایالات متحده و ایران - که هر دو باید در داخل مخالفین توافق  را راضی کنند - بر اختلافات خود غلبه کنند.

واعظ در ادامه گفته است که دیپلمات‌ها تلاش کرده‌اند تا مسائل را پیش ببرند. پذیرفتن خروج نام سپاه پاسداران از لیست تروریستی امتیاز بزرگی [برای ایران] است. ایالات متحده ممکن است تمایل به دادن ۵ درصد امتیاز جداگانه داشته باشد تا این امتیاز ۲۰ درصدی.

مشخص نیست که ایران فراتر از لغو نام تروریستی سپاه چه خواسته‌ای داشته، اما واشنگتن این درخواست‌ها را غیرقابل قبول می‌داند. واعظ هشدار داد که بدون بحران پویایی که در چند ماه گذشته در وضعیت موجود بوده، نمی‌توان شرایط را ادامه داد.

تحلیلگران می‌گویند اگر مذاکرات به طور کامل شکست بخورد، قدرت‌های اروپایی می‌توانند به آمریکا در تشدید اقدامات تنبیهی علیه ایران بپیوندند.

واعظ تاکید کرد: اگر در تابستان امسال توافقی حاصل نشود، بایدن یک توافق موقت را در نظر خواهد گرفت. با این حال، ایران قبلاً توافق موقت را رد کرده بود که به موجب آن تهران فعالیت‌های هسته‌ای خود را در ازای نوعی تسهیل اقتصادی متوقف می‌کند.

واعظ همچنین تصریح کرد: اگر همه تلاش‌های دیپلماتیک با شکست مواجه شوند، پس ما به نسخه دوم فشار حداکثری روی خواهیم آورد.