گواتر چیست؟ از علل و علائم تا تشخیص و درمان + عوارض

گواتر چیست؟

به گزارش اقتصادآنلاین، شایع ترین علت گواتر در سراسر جهان عدم وجود ید در رژیم غذایی است. در ایالات متحده که استفاده از نمک یددار متداول است، گواتر بیشتر به دلیل تولید بیش از حد یا کمبود هورمون‌های تیروئید یا وجود ندول در غده است.

درمان این بیماری به اندازه گواتر، علائم و علت آن بستگی دارد. گواترهای کوچک که قابل توجه نیستند و مشکل ایجاد نمی‌کنند، معمولاً نیازی به درمان ندارند.

علائم گواتر

همه گواترها علائم ایجاد نمی‌کنند. در صورت بروز ممکن است علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر باشد:

۱. تورم در پایه گردن که هنگام اصلاح و آرایش کردن ممکن است کاملاً مشهود باشد

۲. احساس تنگی در گلو 

۳. سرفه

۴. سرسختی

۵. مشکل در بلع

۶. مشکل در تنفس

تورم در پایه گردن علامت گواتر است.

علل گواتر

غده تیروئید دو هورمون اصلی تولید می کند: تیروکسین (T4) و تریودوتیرونین (T3). این هورمون‌ها در جریان خون گردش می‌کنند و در تنظیم سوخت و ساز بدن نقش دارند. آن‌ها به کنترل مصرف چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها، دمای بدن، ضربان قلب و تولید پروتئین کمک می‌کنند.

غده تیروئید همچنین کلسی تونین تولید می کند؛ هورمونی که در تنظیم مقدار کلسیم خون نقش دارد.

غده هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید و رهاسازی T4 و T3 را کنترل می‌کنند.

هیپوتالاموس، ناحیه‌ای در پایه مغز که به عنوان یک ترموستات برای کل سیستم عمل می‌کند، به غده هیپوفیز سیگنال می‌دهد تا هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید کند. غده هیپوفیز، که آن هم در پایه مغز قرار دارد، بسته به میزان تیروکسین و T3 در خون، مقدار مشخصی از TSH را آزاد می‌کند. غده تیروئید، به نوبه خود، تولید هورمون‌های خود را بر اساس میزان TSH دریافتی از غده هیپوفیز تنظیم می‌کند.

داشتن گواتر لزوماً به این معنی نیست که غده تیروئید به طور عادی کار نمی‌کند. حتی در صورت بزرگ شدن، تیروئید ممکن است مقادیر طبیعی هورمون ایجاد کند. با این وجود میزان تیروکسین و T3 تولیدی می‌تواند بسیار کم یا بسیار بالا باشد.

چندین مورد می‌تواند باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود. برخی از شایع‌ترین آن‌ها:

• کمبود ید

ید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی ضروری است و در درجه اول در آب دریا و خاک مناطق ساحلی یافت می‌شود. در کشورهای در حال توسعه، افرادی که در مناطق خشک و یا در ارتفاعات زندگی می‌کنند، غالباً از نظر ید کمبود دارند و وقتی تیروئید در تلاش برای به دست آوردن ید بیشتر است، امکان ایجاد گواتر وجود دارد. کمبود ید ممکن است با رژیم غذایی حاوی غذاهای مهار کننده هورمون مانند کلم، کلم بروکلی و گل کلم بدتر شود.

در کشورهایی که ید به طور مرتب به نمک سفره و سایر غذاها اضافه می‌شود، معمولا دلیل گواتر کمبود ید رژیم غذایی نیست.

• بیماری گریوز

گواتر ممکن است زمانی رخ دهد که غده تیروئید هورمون تیروئیدی زیادی تولید کند (پرکاری تیروئید). در شخصی که به بیماری گریوز مبتلا است، آنتی بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می‌کنند و باعث می‌شود تیروکسین اضافی تولید کند. این تحریک بیش از حد باعث تورم تیروئید می‌شود.

• بیماری هاشیموتو

گواتر همچنین می‌تواند ناشی از کم کاری تیروئید باشد. مانند بیماری گریوز، بیماری هاشیموتو نیز یک بیماری خود ایمنی است. اما به جای تولید هورمون بیش از حد، هاشیموتو به تیروئید آسیب می‌رساند به طوری که میزان تولید هورمون بسیار کم می‌شود.

گواتر همچنین می‌تواند ناشی از کم کاری تیروئید باشد.

با کمبود سطح هورمون، غده هیپوفیز TSH بیشتری را برای تحریک تیروئید تولید می‌کند، که در نتیجه باعث بزرگ شدن غده می‌شود.

• گواتر مولتی مدولار

در این شرایط، چند برآمدگی جامد یا پر از مایع به نام ندول در هر دو طرف تیروئید ایجاد می‌شود و در نتیجه باعث بزرگ شدن اندازه کلی غده می‌شود.

• ندول‌های انفرادی تیروئید

در این حالت، یک ندول منفرد در یک قسمت از غده تیروئید ایجاد می‌شود. بیشتر ندول‌ها غیرسرطانی هستند (خوش خیم) و به سرطان منجر نمی‌شوند.

• سرطان تیروئید

سرطان تیروئید بسیار ناشایع‌تر از ندول‌های خوش‌خیم است. بیوپسی ندول تیروئید در تعیین سرطانی بودن آن بسیار دقیق است.

• بارداری

هورمونی که در دوران بارداری تولید می‌شود، گنادوتروپین کوریونی انسان (HCG)، ممکن است باعث شود تا غده تیروئید کمی بزرگ شود.

• التهاب

التهاب تیروئید یک بیماری التهابی است که می‌تواند باعث درد و تورم در تیروئید شود. همچنین ممکن است باعث افزایش بیش از حد تولید تیروکسین شود. 

عوامل خطر گواتر

گواتر می‌تواند بر هر کسی تأثیر بگذارند. ممکن است در بدو تولد وجود داشته باشد و یا در هر زمان در طول زندگی رخ دهد. برخی از عوامل خطر شایع گواتر شامل موارد زیر است:

• کمبود ید رژیم غذایی. افرادی که در مناطقی زندگی می‌کنند که میزان ید در رژیم غذایی‌شان کم است و به مکمل‌های ید دسترسی ندارند، در معرض خطر گواتر قرار دارند.

• جنس مونث. از آنجا که زنان بیشتر مستعد ابتلا به اختلالات تیروئیدی هستند، احتمال ابتلا به گواتر نیز در آن ها بیشتر است.

• سن. گواتر بعد از ۴۰ سالگی شایع‌تر است.

• سابقه پزشکی. سابقه شخصی یا خانوادگی بیماری خود ایمنی خطر را افزایش می‌دهد.

• بارداری و یائسگی. به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، احتمال بروز مشکلات تیروئیدی در دوران بارداری و یائسگی بیشتر است.

• داروهای خاص. برخی از درمان های پزشکی، از جمله داروی قلب آمیودارون (پاسرون و سایر) و داروی روانپزشکی لیتیوم، خطر را افزایش می‌دهند.

• قرارگیری در معرض تشعشع. اگر سابقه عکس‌برداری با اشعه ایکس را در مناطق گردن یا قفسه سینه دارید و یا در یک مرکز هسته ای مشغول به کارید، احتمال ابتلا افزایش می‌یابد.

عوارض گواتر

در مورد گواترهای کوچک که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نمی‌کنند، جای نگرانی نیست. اما گواترهای بزرگ می‌توانند باعث مشکل در تنفس یا بلعیدن و همچنین سرفه و کوفتگی شوند.

در مورد گواترهای کوچک که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نمی‌کنند، جای نگرانی نیست.

گواترهایی که ناشی از شرایط دیگر مانند کم کاری تیروئید یا پرکاری تیروئید است، ممکن است با تعدادی از علائم همراه باشد؛ از خستگی و افزایش وزن گرفته تا کاهش وزن ناخواسته، تحریک پذیری و مشکل خواب.

تشخیص گواتر

در یک معاینه فیزیکی معمول پزشک فوق تخصص غدد ممکن است با لمس گردن و در هنگام بلع غده تیروئید بزرگ شده را کشف کند. در بعضی موارد، ممکن است پزشک بتواند وجود ندول‌ها را نیز احساس کند.

تشخیص گواتر نیز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آزمایش هورمون

آزمایش خون می‌تواند میزان هورمون‌های تولید شده توسط غدد تیروئید و هیپوفیز را تعیین کند. اگر فعالیت تیروئید کم باشد، سطح هورمون تیروئید نیز پایین خواهد بود. در عین حال، سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) بالا می‌رود زیرا غده هیپوفیز سعی می‌کند غده تیروئید را تحریک کند تا هورمون تیروئید بیشتری تولید شود.

در گواتر مرتبط با پرکاری تیروئید، سطح هورمون تیروئید در خون بالا و سطح TSH پایینتر از حد طبیعی است.

• آزمایش آنتی بادی

برخی از علل گواتر شامل تولید آنتی بادی‌های غیر طبیعی است. آزمایش خون ممکن است وجود این آنتی بادی‌ها را تأیید کند.

• سونوگرافی

وسیله ای مانند میله (مبدل) بالا گردن نگه داشته می‌شود. امواج صوتی از گردن و پشت عبور کرده و تصاویر را روی صفحه رایانه تشکیل می‌دهند.

تصاویر اندازه غده تیروئید را نشان می‌دهند و این غده حاوی ندول‌هایی است که ممکن است دکتر فوق غدد نتوانسته آن را احساس کند.

• اسکن تیروئید

در طی اسکن تیروئید، یک ایزوتوپ رادیواکتیو در داخل رگ در قسمت داخلی آرنج تزریق می‌شود. در حالی که یک دوربین ویژه تصویری از تیروئید را بر روی صفحه رایانه تولید می‌کند، بیمار روی تخت دراز می‌کشد.

بسته به مدت زمان رسیدن ایزوتوپ به غده تیروئید، ممکن است زمان لازم برای این عمل متفاوت باشد. اسکن‌های تیروئید اطلاعاتی در مورد ماهیت و اندازه تیروئید ارائه می‌دهند، اما از آزمایشات سونوگرافی تهاجمی‌تر، زمان‌بر و پرهزینه‌تر هستند.

• بیوپسی

در طی بیوپسی آسپیراسیون فاین نیدل (سوزن ظریف)، از سونوگرافی برای هدایت سوزن به تیروئید استفاده می‌شود تا یک نمونه بافت یا مایعات برای آزمایش برداشته شود.

درمان گواتر

درمان گواتر بستگی به اندازه گواتر، علائم و علت اصلی آن دارد. پزشک ممکن است این موارد را توصیه کند:

• نظارت. اگر گواتر بیمار کوچک است و مشکلی ایجاد نمی‌کند و تیروئید به طور عادی کار می‌کند، پزشک ممکن است روش انتظار و مشاهده نتیجه را پیشنهاد کند.

• دارو. اگر دچار کم کاری تیروئید هستید، جایگزینی هورمون تیروئید با لووتیروکسین (Levoxyl ، Synthroid ، Tirosint) علائم کم کاری تیروئید را برطرف می‌کند و همچنین باعث آزاد شدن هورمون محرک تیروئید از غده هیپوفیز و اغلب کاهش اندازه گواتر می‌شود.

برای التهاب غده تیروئید، پزشک ممکن است آسپیرین یا داروی کورتیکواستروئید را پیشنهاد کند. اگر گواتر دارید که با پرکاری تیروئید همراه است، احتمالاً برای عادی سازی سطح هورمون به دارو احتیاج خواهید داشت.

• عمل جراحی. برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کامل یا جزئی) گزینه‌ای است که در صورت داشتن گواتر بزرگ آزاردهنده یا گواتر ایجاد کننده مشکل تنفسی و بلع انتخاب می‌شود. همچنین در برخی موارد در صورت وجود گواتر ندولی که باعث پرکاری تیروئید می‌شود.

جراحی درمانی برای سرطان تیروئید نیز است.

درمان گواتر بستگی به اندازه گواتر، علائم و علت اصلی آن دارد.

بسته به میزان برداشت تیروئید، ممکن است بعد از عمل لووتیروکسین مصرف کنید.

• ید رادیواکتیو. در بعضی موارد از ید رادیواکتیو برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف شده و از طریق جریان خون به غده تیروئید می‌رسد و سلول‌های تیروئید را از بین می‌برد. این درمان اندازه گواتر را کاهش می‌دهد اما در نهایت ممکن است باعث کم کاری تیروئید شود.