چند می گیری تحقیق و تفحص کنی؟
۱۸۲ طرح تحقیقوتفحص در کمتر از یکسال. مجلس یازدهم ظاهرا پرقدرت و فسادستیز آغاز شده‌است. اما آیا علت تصویب ماهی یک طرح تفحص در مجلس، فقط فسادستیزی است یا دریافت بودجه‌هایی که حتی از نگاه دیوان محاسبات هم مخفی می‌ماند؟
اقتصادآنلاین_مهفام سلیمان‌بیگی؛ نتیجه تفحص در بودجه‌های کلان تحقیق‌و تفحص‌های مجلس همین یک جمله است؛ «مبنا اعتماد به نمایندگان است». ظاهرا فرقی نمی‌کندحرف از میلیون باشد یا میلیارد، انگیزه شخصی باشد یا سیاسی. خبری از نظارت نیست.
آنطور که از اظهارات اعضای مجلس برمی‌آید حرف از پیچ‌وخم تحقیقوتفحص که می‌شود ابهامات یکی‌د‌وتا نیست. تا آنجا که حتی مبالغ تخصیص داده شده به هر تحقیق و تفحص نیز جزو مجهولات است.
فرایند آغاز تفحص در مجلس
براساس آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، هرگاه حداقل یک نماینده تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را تقدیم هیات رییسه مجلس می‌کند.هیات رییسه نیز آن را به‌منظور رسیدگی به کمیسیون تخصصى مربوطه ارجاع می‌دهد. بعد از بررسی در کمیسیون تخصصی در صورتی که اعضای کمیسیون، تحقیقوتفحص را لازم بدانند، آن را تصویب می‌کنند و به صحن علنی ارجاع می‌دهند. در صورت تصویب در صحن علنی نیز هیات تحقیق و تفحص توسط کمیسیون تخصصی تشکیل و معرفی می‌شوند تا روند تحقیق آغاز شود.
هرتحقیق‌و تفحص چقدر آب می‌خورد؟
هیات رییسیه می‌گوید ۳۰ میلیون، ولی بین نماینده‌ها حرف از ارقام میلیاردی است.
مهر ماه سال ۱۳۹۳ پایگاه خبری تحلیلی عصر خبر در گزارشی به نقل از نمایندگان مجلس وقت آورد که هر تحقیق و تفحصی (در آن زمان) به‌طور متوسط حدود ۲۵۰میلیون تومان پول لازم دارد تا به نتیجه برسد.
سال ۹۷ هم روزنامه همشهری با رییس تحقیق و تفحص از صنعت خودرو گفتوگو کرد.درست پس از افشای گزارش محرمانه کمیسیون اصل ۹۰ که به‌واسطه آن عیان شد از ٣٢٦تفحص تصویب شده در ادوار ده‌گانه مجلس تنها ٢٤مورد به مرحله قرائت گزارش در صحن علنی رسیده‌است.
این نماینده در این گفتوگو عنوان کرده بود:«برای تحقیق و تفحص از صنعت خودرو تنها ١٠میلیون تومان به ما پرداخت شد؛ درحالی‌که ما رقم‌های مختلفی از پرداختی‌ها می‌شنویم، رقم‌ها قابل توجه و قابل تامل هستند؛ ۳۰۰تا ۴۰۰میلیون تومان، ۷۰۰میلیون تا یک میلیارد و خرده‌ای را شنیده‌ایم. اما واقعا نمی‌دانم سبک پرداخت‌ها چگونه است، شنیده‌ام بابت یک تحقیق و تفحص دیگر بیش از یک میلیارد تومان پرداخت شده و خود مجلس پرداخت کرده است، جالب است که اندازه و وسعت آن بخشی که تحقیق و تفحص از آن صورت گرفته بود یک دهم صنعت خودرو هم نمی‌شود».
نجفی گفته بود:« هزینه تفحصات جزو ابهامات و مجهولات نمایندگان هم هست، بنده به‌عنوان رییس هیات تحقیق و تفحص از صنعت خودرو‌سازی نمی‌توانم بگویم که برای هیات‌های تحقیق و تفحص کوچک و بزرگ دیگر در مجلس چقدر هزینه شده است؟ یا پرداختی‌ها به چه صورت است؟ تا آنجا که من متوجه شده‌ام، پرداختی‌ها به هیات‌های تفحص مثل هم نیستند، ما مطلقا تصویر روشن و قابل اتکا و بیانی از این مسائل نداریم اما اخباری از پرداختی‌های صورت‌گرفته به هیات‌های مختلف می‌شنویم».
سال ۹۸ نیز نایب رییس فراکسیون امید در مجلس دهم، با انتقاد از روند تحقیق و تفحص‌ها از هزینه ۲۰۰ الی ۴۰۰ میلیونی هر تحقیق و تفحص خبرداده بود. اسفند ماه سال ۹۹ خبرگزاری ایلنا با تکیه بر همین گفته‌ها و با لحاظ تورم ۴۱ درصدی روی ارقام مذکور، حداقل بودجه هر تحقیق‌و تفحص در مجلس را ۳۰۰ میلیون و حداکثر آن را تا ۶۰۰ میلیون تومان درنظر گرفت.
در سال ۹۹ خبرگزاری دانشجو ولی حداقل بودجه هر تحقیق‌و تفحص را مطابق با سال ۹۳، یعنی ۲۵۰ میلیون تومان، لحاظ کرده و بر این مبنا ادعا کرده بودجه تحقیقات مجلس دهم به ۵۰ میلیارد تومان رسیده است.
در میان تمام اظهارات متناقض در این باره، در روزهای پایانی سال گذشته، سلیمی، عضو هیات رییسه مجلس یکباره اعلام کرد که با تصمیم اعضای هیات رییسه سقف پرداختی برای هزینه انجام هر تحقیق و تفحص ۳۰ میلیون تومان تعیین شده است!
ولی عزت‌الله یوسفیان ملا، نمایندهٔ ادوار هفتم، هشتم، نهم و دهم مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با اقتصادآنلاین یک حساب سرانگشتی ولی جالب از هزینه‌های هر طرح ارائه می‌دهد.
بالاخره ۳۰ میلیون یا دست‌کم یک میلیارد!
یوسفیان‌ملا می‌گوید: زمان ما هر تحقیق‌و تفحص حدود ۴۰۰-۳۰۰ میلیون تومان هزینه داشت. مواردی مثل کارشناس، اعزام به محل تحقیق‌و تفحص، خودروهای در اختیار، وعده‌های غذایی، حق ماموریت، بلیت هواپیما برای تحقیق خارج از شهر، هزینه هتل و...همه باعث می‌شود همان روز اول تشکیل هیات تحقیقوتفحص، چند صدمیلیون از هیات رییسه مجلس اعتبار گرفته شود.
او ادامه می‌دهد:زمان ما دست کم هر تحقیق ۲۰۰ میلیون هزینه داشت. الان با بالارفتن هزینه‌ها ممکن است بودجه لازم سه برابر شده باشد و کف آن به ۵۰۰ میلیون تومان رسیده باشد.هر چه واحد مورد تحقیق گسترده‌تر باشد هزینه آن بیشتر است. برای مثال چهار خودرو برای تحقیق و تفحص را در نظر بگیرید؛ آن زمان ما برای هر خودرو ۲۵ میلیون تومان می‌دادیم و میشد ۱۰۰ میلیون. ولی الان چهار ماشین در اختیار قرار گیرد می‌شود یک میلیارد.
یوسفیان‌ملا تصریح می‌کند: آن زمان بلیت هواپیما می‌خریدند مثلا برای تحقیق از مناطق آزاد که یکی در جنوب بود و یکی در شمال. تصور کنید یک هیات ده نفره با هواپیما چندین بار جابجا شوند. سال ۹۲ و ۹۳ هزینه این‌ها حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان میشد. ۲۵۰ میلیون تومان آن زمان به نظر شما الان یک میلیارد تومان نمی‌شود؟ فقط هم این‌ها نیست.حق ماموریت را هم باید لحاظ کرد. اجاره دفتر تحقیق‌و تفحص هم هست. یا فرضا تصور کنید یک کارشناس را برای ۶ ماه بیاورید و بخواهید مزد بدهید. آیا میتوانید کمتر از ماهی ۱۰ میلیون تومان حقوق بدهید؟
او ادامه می‌دهد: هر تحقیق‌و تفحص دست کم دو خودرو با راننده می‌خواهد. دو راننده برای شش ماه تا یکسال چقدر هزینه دارد؟یک ناهار ده نفره راحت بالای یک میلیون تومان می‌شود. چه رسد به سه وعده غذای یک تیم برای دست کم شش ماه.ممکن است حتی تیم تحقیق‌و تفحص برای بررسی مجبور شوند ۲۰ روز جایی دور از شهر مستقر شوند و هزینه اقامت داشته باشند. این‌ها طبیعی است. بدون این هزینه‌ها نمیتوان گزارش تحقیق استخراج کرد.تردید نکنید که رقم تحقیق و تفحص‌ها الان بالای میلیارد است.
این نماینده سابق تاکید می‌کند: اگر تحقیق‌و تفحص مهم باشد و یک سال هم به طول بینجامد من رقم را بسیار بیش از این‌ها می‌بینم. یک تحقیقوتفحص معمولی دست کم ۱۰ نماینده و ۱۵ کارمند دارد.خب شش ماه فقط خودرو و خوراکشان یک میلیارد تومان نمی‌شود؟
بودجه‌های میلیاردی مجلس ناظر هم دارد؟
فارغ از این که بودجه هر تحقیق‌و تفحص چقدر چطور تخصیص می‌یابد و چه کسی روی هزینه‌کرد این بودجه نظارت دارد؟
ظاهرا بودجه تحقیقوتفحص در ابتدای کار به صورت تنخواه در اختیار هیات تفحص قرار می‌گیرد. درنهایت هم ریاست هیات با ارائه صورت‌حساب‌هایش برای تسویه نهایی به بخش امورمالی مجلس مراجعه می‌کند.
یوسفیان‌ملا در پاسخ به این که چه کسی به شکل هزینه‌کرد بودجه این طرح‌ها نظارت دارد، می‌گوید:«کسی روی هزینه‌کرد بودجه تحقیق‌و تفحص نظارت ندارد. تنها خودشان هستند. حتی بسیاری از تحقیق و تفحصات طولانی می‌شود و بعد هم رها می‌شود. کسی هم نیست که از نماینده بپرسد پس چرا تقاضای تحقیق و تفحص کرده‌ای؟ هزینه شاموناهار و... گرفتی؟»
یکی از افراد دخیل در تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس، که نخواست نامی از او برده شود، نیز اینگونه به سوال پاسخ می‌دهد: «کمیسیون تخصصی و هیات رییسه مجلس باید حواسشان باشد اما جزئیات هزینه کرد بودجه تحقیق و تفحص بر مبنای اعتماد است، نمایندگان خودشان باید با تقید پیش بروند. کسی هست که ریال به ریال را کنترل و بررسی می‌کند، افرادی هم هستند که خودشان را بالاترین مقام قانونی ناظر میدانند و خودشان را مکلف به سختگیری در هزینه‌ها نمی‌کنند. با اینکه کلیات صورت حساب‌ها برای تسویه به بخش مالی ارائه می‌شود اما امکان ورود به جزئیات وجود ندارد. مثلا ممکن است رییس هیات مدیره هزینه ایاب‌وذهاب را ۵۰ میلیون تومان اظهار کند، نمیتوان در این شرایط از نماینده جزئیات هزینه ایاب و ذهاب را خواست. بنابراین به نماینده‌ها اعتماد می‌کنند».
آخرین امید نظارت احتمالا دیوان محاسبات باشد. نهاد ناظربر همه فرایندهای مالی کشور.
اما آیا دیوان محاسبات بر بودجه مجلس نیز ورود و نظارت می‌کند؟
پاسخ یک منبع‌آگاه در دیوان محاسبات این است: «برخی با این استدلال که نظارت جزء بر کل امکان پذیر نیست؛ به بررسی بودجه مجلس ورود نمی‌کنند».
۴۲ سال بدون یک دستاورد
نزدیک ۴۰۰ تحقیق‌و تفحص بدون حتی یک نتیجه. این کارنامه ۴۲ سال تحقیق‌و تفحص در مجلس شورای اسلامی است.
پایان مجلس نهم یکی از اعضای هیات رییسه اعلام کرد که از ۳۶۵ مورد تقاضای تحقیق و تفحص، از مجلس اول تا پایان مجلس نهم، فقط ۲۶ مورد به قوه قضائیه ارسال شده است.
دو سال پیش هم رییس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس دهم اظهار کرده بود که کمیسیون در این دوره نتایج تحقیق و تفحص های انجام شده در مجلس و تاثیرگذاری آن را بررسی کرده‌است، برآیند این گزارش حاکی از آن بوده که در این ده دوره حتی یک تحقیق و تفحص مجلس به نتیجه قطعی و مطلوب نرسیده است.
اخیرا حتی رییس مجلس نیز زبان به اعتراض گشود. قالیباف گفته‌است:« متاسفانه برخی جهت گیری‌ها منجر به آن شده که نتیجه نهایی تحقیق و تفحص‌ها ضعیف باشد».
یوسفیان ملا، نماینده چهار دوره مجلس نیز در این باره عنوان می‌کند: ۴۲ سال مجلس داشته‌ایم و نمی‌توانیم حتی یک تحقیق‌و تفحص رو با نتیجه بدانیم. یعنی با ابلاغ به قوه قضائیه به نتیجه رسیده باشد. در حالی که هر تحقیق و تفحص هزینه و زمان بسیاری می‌برد. حتی یک مورد هم نمیتوان نام برد که بگوییم گزارش در صحن قرائت شد و حتی یک نفر مشمول اعمال مجازات آن شد. اصلا محال است.
او می‌افزاید: آقایان بگردند ببینید در تمام این ۴۲ سال کی و کجا بعد از تحقیق‌و تفحص، یک نفر، تنها یک نفر از متهمین تحقیق و تفحص مجازات شده‌اند یا حتی سمت و وضعیتشان کوچک‌ترین تغییری کرده؟ در این شرایط عقل سلیم نباید اجازه دهد برای چیزی هزینه شود که هیچ فایده‌ای ندارد.
هر دوره چند تفحص؟
برای بررسی بهتر وضعیت تحقیق‌و تفحص‌های ادوار مجلس، اقتصادآنلاین کتبا از معاونت نظارت مجلس خواست تا اطلاعات مربوط به تعداد دقیق تحقیق‌و تفحص‌های ادوار مجلس را در اختیار افکار عمومی قرار دهد. با این حال معاونت نظارت از افشای این اطلاعات خودداری کرد.
بنابراین جدول زیر از مصاحبه‌ها، گزارشات و اطلاعات رسمی منتشر شده طی ۱۱ دوره مجلس گردآوری شده است:
آنطور که پیداست هر چه پیش‌میرویم تعداد درخواست تحقیق و تفحصات بیشتر می‌شود، همزمان اما تعداد تحقیقات تصویب شده در کمیسیون مربوطه و صحن علنی رو به کاهش است.
آن تعدادی هم که تصویب می‌شود دست آخر بعد از تشکیل هیات تحقیق‌و تفحص،دریافت بودجه و گذشت ماه‌ها زمان، عموما بی‌نتیجه رها می‌شود و تعداد انگشت‌شماری از آنان به صحن علنی می‌رسد.
اما علت این فرایند چیست؟ آیا افزایش درخواست تحقیق و تفحص از سوی نمایندگان جنبه سیاسی دارد؟
آنطور که یوسفیان ملا می‌گوید، ماجرا صرفا سیاسی نیست.
ابزار نظارت یا انتقامجویی؟
او توضیح می‌دهد:تحقیق‌و تفحص حالا فقط ابزار انتقامجویی شده است. همین الان در مجلس نمونه آن را داریم و خبر دارم که صدای اعتراض استاندار هم بلند شده است. کسی که برای موضوعی شخصی دلش می‌خواهد یقه کسی را بگیرد، در وهله اول تقاضای تحقیق‌و تفحص از آن فرد یا واحد مربوط به آن می‌کند. در مرحله دوم و در کمیسیون هم اعضا همکارانش هستند، با چند خواهش لفظی و قول جبران، تصویب کمیسیون را می‌گیرد.
این نماینده سابق می‌افزاید: در صحن هم هستند افرادی که ممکن است دلخوشی از آن واحد یا دستگاه نداشته باشند و رای مثبت بدهند. من موردی را میشناسم که نماینده به خاطر اختلاف شخصی، تقاضای تحقیق و تفحص کرده، رای دریافت کرده و خودش هم شده رییس هیات تحقیق‌و تفحص از همان بخش. یعنی حتی اجازه نداده یک فرد بی طرف بشود رییس تحقیق و تفحص.
یوسفیان ملا با تایید این که تحقیق و تفحص گاه برای امتیازگیری از افراد و دستگاه‌ها هم استفاده می‌شود، می‌گوید: بله، تحقیقات مجلس حالا دیگر ابزار است و از آن استفاده ابزاری می‌شود. اگر غیر از این بود تاکنون باید نتیجه‌ای میداد.
از ابتدا تا انتها بر مبنای اعتماد
وقتی دست باز نمایندگان برای نظارت تبدیل شده به فرصتی برای بریزوبپاش مالی، زهرچشم‌گرفتن، انتقامجویی، گروکشی، امتیازخواهی یا حساب‌کشی از جناح مقابل، بیشتر این طرح‌ها یا اصولا به نتیجه نمی‌رسد و در نیمه کار رها می‌شود یا در صورت به نتیجه رسیدن در حد یک گزارش در صحن یا آرشیو کمیسیون باقی می‌ماند. بسیاری از این طرح‌ها حتی از کمیسیون هم خارج نمی‌شوند و پیش از رسیدن به صحن در کوران برنامه‌ها و روزمرگی‌های مجلس رها می‌شوند.
با این حال هیچ نماینده‌ای ملزم نیست درباره علت آغاز تحقیق و تفحص یا جزئیات بودجه‌هایی که دریافت کرده توضیح دهد یا حتی چرایی به نتیجه نرسیدن تحقیقش را گزارش کند. چرا که در فرآیند تحقیق‌و تفحص از ابتدا تا انتها، مبنااعتماد به نمایندگان است.
