بازگشت قزاق ها به آغوش روسیه
مقام های قزاقستان روز شنبه ۱۸دی ماه اعلام کردند که رییس سابق سازمان اطلاعات قدرتمند قزاقستان به ظن خیانت دستگیر شد.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از دنیای‌اقتصاد، «کریم ماسیموف» رییس سابق این سازمان به‌عنوان یکی از متحدان کلیدی رئیس‌جمهور باسابقه قبلی (نورسلطان نظربایف) تلقی می‌شد. به نظر می‌رسد این اقدام نشانه دیگری از درگیری درونی میان نخبگان سیاسی کشور باشد و همین یکی از دلایل تشدید خشونت‌ها در روزهای اخیر بوده است.
«ایوان نچپورنکو» در گزارش ۸ ژانویه در نیویورک‌تایمز نوشت، این نهاد اطلاعاتی (که جانشین «کا.گ.ب» شوروی سابق است) در بیانیه‌ای اعلام کرد که ماسیموف روز پنج‌شنبه (۱۶ دی‌ماه) دستگیر شد؛ یک روز پس از برکناری او از سوی رئیس‌جمهور توقایف که باعث شد رئیس‌جمهور یکی از نیروهای وفادار به خود را به ریاست این سازمان برگزیند. این سازمان اطلاعاتی هیچ جزئیاتی از این مساله ارائه نداد که مبنای اتهام دولت به ماسیموف چیست.
در این بیانیه آمده است که چندین مقام دیگر نیز دستگیر شده‌اند؛ اما هویت آنها فاش نشده یا جزئیات بیشتری از آنها ارائه نشده است. قزاقستان، بزرگ‌ترین کشور محصور در خشکی جهان، هفته گذشته پس از اعتراضات به افزایش قیمت سوخت در یک شهر نفتی دورافتاده در غرب که ناگهان به هزاران مایل به سوی شرق کشور تا آلماتی، بزرگ‌ترین و مرفه‌ترین شهر آن، گسترش یافت چنان در بحران فرو رفته که تعجب همگان را برانگیخته است. با افزایش اعتراضات، آلماتی به چیزی شبیه به منطقه جنگی تبدیل شد. ده‌ها معترض و برخی از نیروهای امنیتی کشته شدند.
فیلم‌ها و عکس‌های منتشرشده در فضای مجازی و در رسانه‌ها، ساختمان های دولتی سوخته و سیاه‌‌شده و گلوله‌های شلیک‌شده به خودروها را نشان می‌دهند. بسیاری از خودروها هم طعمه آتش شدند. مقامات قزاق گفتند که بیش از ۴هزار نفر بازداشت شده‌اند. توقایف در یک نقطه حساس طی این تحولات، به‌طور رسمی از «سازمان پیمان امنیت جمعی» یک ائتلاف نظامی به رهبری روسیه، خواستار مداخله شد.
روسیه همراه با سایر کشورهای عضو این سازمان، ۲۵۰۰ سرباز را برای کمک به مقامات قزاقستان برای مقابله با ناآرامی‌ها اعزام کرد. در بیانیه کرملین آمده است که توقایف روز شنبه طی تماس تلفنی با رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر وی.پوتین «قدردانی ویژه» خود را از کمک روسیه ابراز کرد.
ارزیابی دقیق از آنچه در درون قزاقستان می‌گذرد، دشوار است. فرودگاه‌های اصلی آن توسط نیروهای روسی بسته شده است یا تحت کنترل هستند؛ درحالیکه اینترنت و خطوط تلفن قطع شده است. اعلام دستگیری ماسیموف در حالی صورت می‌گیرد که نشانه‌هایی از درگیری‌های داخلی در میان نخبگان سیاسی کشور وجود دارد.
توقایف در هفته‌ای که گذشت، نورسلطان نظربایف اولین رئیس‌جمهور قزاقستان که اختیارات گسترده‌ای را به‌عنوان رئیس شورای امنیت کشور (گروهی برای هماهنگی مسائل مربوط به امنیت ملی) حفظ کرده بود و عنوان افتخاری «قهرمان خلق» به او داده شد بود، از کار کنار گذاشت و عملا او را حاشیه‌نشین کرد. هرچند اخباری از فرار او و دخترش از کشور به گوش می‌رسد. در اوج بحران در روز چهارشنبه (۱۵ دی‌ماه) توقایف - که نظربایف او را در هنگام کناره‌گیری در سال ۲۰۱۹ به‌عنوان جانشین خود «دست‌چین» کرده بود- اعلام کرد که به جای نظربایف ریاست این شورا را بر عهده گرفته است. این امر باعث شد رئیس‌جمهور سابق اهرم‌های رسمی قدرت خود را از دست بدهد.
پس از اقدام توقایف، شایعاتی مبنی بر فرار نظربایف از کشور به گوش رسید؛ اما سخنگوی نظربایف روز شنبه این شایعات را رد کرد و گفت که رئیس‌جمهور سابق در «نورسلطان» پایتخت کشور است و او از مردم قزاقستان می‌خواهد تا راهی برای حمایت از رئیس‌جمهور بیابند. «آیدوس اوکی‌بای» سخنگوی او، در توییتر نوشت: نظربایف «از همه می‌خواهد که برای غلبه بر چالش‌های کنونی و تضمین یکپارچگی کشور حول رئیس‌جمهور قزاقستان گرد هم آیند.» بیانیه روز شنبه دولت مبنی بر بازداشت ماسیموف که از وفاداران به نظربایف بود و اکنون به خیانت متهم شده است، نشان از دسیسه‌های فراوان میان نخبگان کشور و نحوه بازی آنها در ناآرامی های اخیر دارد. اکنون رقابت‌ها و توطئه‌ها بیش از آنکه در خیابان‌ها دیده شود، در میان ساختار حکومت و نخبگان رده بالا دیده می‌شود.
«دانیل کیسلوف»، کارشناس روسی مسائل آسیای مرکزی می‌گوید ماسیموف که زمانی رئیس دفتر نظربایف و دو بار نخست وزیر قزاقستان بود، به‌عنوان «ستون و درخت ریشه‌دار سیاست قزاقستان» در نظر گرفته می‌شود. به گفته کیسلوف، ماسیموف با برخی از اعضای بانفوذ خانواده نظربایف نزدیک بوده است. او می‌گوید: «ماسیموف یکی از تاثیرگذارترین افراد و دلال نهایی قدرت بوده است.»
«والری هاپکینز» هم در گزارش ۸ژانویه برای نیویورک‌تایمز نوشت، رئیس‌جمهورِ در محاصره قزاقستان از تبار تکنوکرات‌های بین‌المللی است. او که فرزند یک روشنفکر برجسته بود، در مسکو و در آکادمی عالی دیپلمات‌ها تحصیل کرد و بعدها در سفارت شوروی در پکن مشغول به کار شد. او به‌عنوان مشاور کلیدی مرد قدرتمندی که نزدیک به سه دهه بر این کشور نفت‌خیز آسیای مرکزی حکم راند، خدمت کرد و سپس، در سال ۲۰۱۹ وارث او شد. رسیدن «قاسم جومارت توقایف» به ریاست‌جمهوری به‌عنوان یک الگوی احتمالی از سوی سایر رژیم‌های اقتدارگرا درباره چگونگی گذار در رهبری بدون از دست دادن کنترل قدرت مورد توجه قرار گرفت. در عوض، خشونت‌ها در قزاقستان در چند روز اخیر در حالی شروع شد که توقایف بر سرکوب بی‌رحمانه معترضان نظارت داشت؛ درحالیکه رئیس سابق خود، نورسلطان نظربایف، ۸۱ساله را از آخرین جایگاه خود به‌عنوان رئیس شورای امنیت کشور برکنار کرد.
توقایف در عوض برای کسب حمایت به منبع دیگری روی آورده است: رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر پوتین. به عبارت دیگر، او «به سوی روسیه غش کرده است.» هنوز خیلی زود است که بگوییم آیا «لحظه بحران» قزاقستان یک پیروزی برای پوتین خواهد بود یا خیر؛ زیرا پوتین به سرعت به درخواست کمک از سوی توقایف با اعزام نیرو به‌عنوان بخشی از تلاش روسیه برای مقابله با قیام مردم پاسخ مثبت داد.
مسکو سابقه اعزام نیروهای به اصطلاح «حافظ صلح» به کشورهایی را دارد که هرگز آن کشورها را ترک نمی‌کند. پوتین قصد دارد حوزه نفوذ روسیه را که شامل جمهوری‌های شوروی سابق مانند قزاقستان می‌شود، همچنان حفظ کند. تحلیلگران و کارشناسان آسیای مرکزی می‌گویند زمانی که دولت توقایف در محاصره و موقعیت او در حال تزلزل بود، توقایف ۶۸ ساله، نه آن‌قدر قدرتمند بود و نه آن‌قدر مستقل که بتواند به تنهایی از پس بحران برآید. همسویی سریع او با مسکو تغییرات بالقوه دگرگون‌کننده را در منطقه‌ای نشان می‌دهد که شاهد رقابت‌های شدید برای نفوذ در میان ایالات متحده، روسیه و چین بوده است.
هاپکینز، گزارشگر نیویورک‌تایمز همچنین در بخش دیگری از گزارش خود نوشت، درواقع تحلیلگران بر این باورند که در پس‌زمینه هرج و مرج و خشونت، توقایف روسیه را برای تضمین بقای سیاسی خود انتخاب کرد. «اریکا مارات» استاد دانشگاه دفاع ملی، یک دانشگاه نظامی در واشنگتن می‌گوید که رئیس‌جمهور قزاقستان «حاکمیت کشورش را به‌خاطر قدرت خود و منافع نخبگان دزدسالار با روسیه مبادله کرد.» او گفت این اقدام «درواقع برای تبدیل قزاقستان به شریکی مطیع‌تر و وفادارتر است.»
وی افزود که قزاقستان «باید در مسائل ژئوپلیتیک و جهانی با روسیه در برابر غرب همسوتر شود.» توقایف در یک سخنرانی تهدیدآمیز در روز جمعه که در آن هشدار داد نیروهای امنیتی دولتی برای سرکوب تظاهرات دست به تیراندازی مستقیم خواهند زد احترام خود را نسبت به پوتین نشان داد و از رهبر روسیه به‌خاطر کمک‌های «بسیار سریع و گرم به‌صورت دوستانه» تشکر ویژه کرد.
اعلام کرد که او روز شنبه در تماس تلفنی با پوتین مجددا از روسیه «قدردانی ویژه» کرد؛ اما روابط بین این دو رهبر یک ویژگی غیرعادی هم دارد: در یک کنفرانس خبری در ماه گذشته در مسکو، به نظر می‌رسید که پوتین نمی‌تواند نام توقایف را به‌خاطر بیاورد. «لوکا آنچسکی» استاد مطالعات اوراسیا در دانشگاه گلاسکو می‌گوید: «توقایف به یک رهبر واقعا مستبد تبدیل شده است و می‌خواهد قدرتی را به نمایش می گذارد که واقعا فاقد آن است.» او افزود: «آیا تکیه بر روسیه به معنای قدرتمند بودن شماست؟»
