حق آبه پاییز، پیش خور شده است / کشاورزان، تاوان دست‌ پاچگی مدیران را می‌ دهند

اقتصاد آنلاین - سپیده قاسمی؛ سال آبی از ابتدای مهر ۱۳۹۹ آغاز شد و در انتهای شهریور ۱۴۰۰ به پایان می‌رسد. گزارش فصل گذشته شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد، میزان کل بارش‌های جوی از اول مهر ۱۳۹۹، فقط ۱۵۵ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، ۵۰ درصد و نسبت به دوره بلند مدت ۵۲ ساله، ۳۵ درصد کاهش یافته است. کاهش بارندگی در برخی حوضه‌های آبریز حتی در مقایسه با سال قبل از آن، از ۵۰ درصد بیشتر بوده است. به طور مثال، کاهش بارندگی در حوضه آبریز مرزی شرقی ۷۰ درصد، قره‌قوم ۶۵ درصد، فلات مرکزی ۵۷ درصد و حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان ۵۳ درصد بوده است.

آمارهای بارشی در مقایسه دوره بلندمدت هم اطلاعات قابل تاملی را در اختیار قرار می‌دهد، این آمار از کاهش ۸۸ درصدی حوضه آبریز بندرعباس تا کاهش ۷۴ درصدی در حوضه هامو خبر می‌دهد. 

نکته قابل توجه در این گزارش‌ها آن است که کاهش بارندگی‌ها فقط مربوط به مناطق فلات مرکزی، جنوب و شرق کشور نیست و حوضه‌های آبریز ارس، تالش، سفیدرود بزرگ، قره‌سو و گرگان، اترک، کرخه، کارون و دریاچه ارومیه، در شمال و غرب کشور را نیز شامل می‌شود.

همچنین گزارش‌ها از شرایط نگران کننده حجم ذخایر سدها حکایت دارد. کاهش متوسط ۳۰ درصدی حجم آب مخازن سدهای سراسر کشور و کاهش حجم آب در سدهای ۹ استان بین ۳۵ تا ۷۵ درصد داده‌های این گزارش‌ها است.

در روزهای پایانی تابستان بود که احد وظیفه، رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، اطلاع داد که به زودی خشک ترین پاییز نیم قرن را تجربه خواهیم کرد، وی گفت: مدل‌های هواشناسی بین‌المللی نشان می‌دهد که مهر و آبان کم بارشی را پیش رو داریم و حتی این کاهش بارندگی به احتمال قوی کمتر از حد نرمال ۵۲ سال اخیر خواهد بود. 

همزمان با این سخنان موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو هم اعلام کرد: طبق پیش‌بینی دو مرکزMeteo France   وNCEP ، وضعیت بارش‌ها در فصل پاییز در بیشتر مناطق کشور کمتر از میانگین بلندمدت پیش‌بینی شده که این کاهش برای نیمه غربی کشور چشمگیر است. علاوه بر آن در بیشتر مناطق کشور متوسط دمای فصل پاییز هم نسبت به متوسط بلندمدت افزایش می‌یابد و در برخی  مناطق، افزایش دما بیش از یک درجه سانتی‌گراد خواهد بود.

دریافت حق‌آبه پاییز در تابستان

درتیرماه سالجاری شاهد یکی از پر حاشیه‌ترین اعتراضات کشاورزان به کم آبی و درخواست آن‌ها برای دریافت حق‌آبه بودیم، روزها اعتراض موجب شد به رغم ضعف در منابع آبی مسئولان تصمیم به رها کرده آب بیش از میزان سهم تابستانه بگیرند، ‌به عبارت دیگر دست اندازی به سهم حق آبه کشت پاییزه اتفاق افتاد. در همان زمان کارشناسان هشدار دادند، پیش خورکردن حق‌آبه کشت پاییزه تاوان خواهد داشت و می‌تواند مشکل کم آبی حق‌آبه را به بحران تبدیل کند.

راهکار چیست؟

داوود نیک‌کامی، رییس پژوهشکده حفاظت آب و خاک و آبخیزداری وزارت جهاد کشاورزی، در گفت و گو با اقتصاد آنلاین معتقد است؛ در کوتاه مدت نمی‌توان برای مشکل به وجود آمده برای تامین حق‌آبه اقدامی انجام داد. وی تصریح کرد: برای آنکه کشور در آینده دچار تشدید در مشکلات کم آبی نشود، باید یک مدیریت جامع صورت گیرد.

نیک‌کامی با تاکید بر اینکه بحران کنونی ناشی از مدیریت بخشی است، افزود: تا زمانی که بخشی نگری در بحران مشکلات حفاظت و تامین آب باشد و نگاه جامع بر مدیریت آب حاکم نشود، اوضاع نه تنها بهتر نخواهد شد بلکه شاهد بحران آفرینی‌های بیشتر خواهیم بود. وی هشدار داد کم آبی می‌تواند تبدیل به بحران اجتماعی شود که آسیب آن جبران‌ناپذیر است.

نیک‌کامی با اشاره به تدوین پیش نویس قانون آبخیزداری و ارائه آن در زمان آغاز به کار مجلس یازدهم، گفت: در آن زمان آقای جواد ساداتی نژاد که اکنون وزیر جهاد کشاورزی هستند، ریاست کمیسیون کشاورزی مجلس را برعهده داشتند و قول پیگیری برای طرح پیش نویس در صحن علنی مجلس دادند.

وی ادامه داد: ما پیش نویس قانون پر اهمیت آبخیرداری را ۱۰ روزه آماده و ارائه کردیم، اما مجلس از زمان ارائه پیش تا امروز همچنان برای توصیب آن تعلل می‌کند.

 نیک‌کامی با تاکید بر اینکه با توجه به اهمیت موضوع ما همچنان پیگیری آن هستیم، اظهار کرد: این قانون در راستای تحقق سیاست های کلان کشور در حوزه آب و  خاک و با هدف مدیریت بهینه و پایدار منابع مختلف آب و خاک تدوین شده است.

وی دیگر اهداف این قانون را مدیریت جامع کشور استفاده بهینه از نزولات و کاهش تبخیر و هدررفت بارش و تولید آب با ررژیم متعادل و تبدیل آب بارش ها با آب سبز و به منابع آب تجدیدپذیر با آب عنوان کرد.

نیک‌کامی انجام عملیات زیستی، مهندسی و ترکیب زیستی و مهندسی به منظور تحکیم و تثبیت کناره های رودخانه ها و همچنین اجرای طرح های حفاظت خاک و آبخیزداری در حاشیه آبراهه ها، اجرای سامانه های استحصال آب باران برای ذخیره آب، افزایش تولید و کاهش تبخیر، اجرای بندهای زیرزمینی برای تامین آب و جلوگیری از هدررفت آن در مناطق مرزی و ساحلی، ظرفیت سازی جهت مشارکت هر چه بیشتر ذیربطان و ذینفعان به ویژه بخش خصوصی و ساکنین محلی در مراحل مختلف تصمیم گیری، برنامه ریزی، مطالعه، اجرا، نظارت و ارزیابی طرح های آبخیزداری از اهداف دیگراین قانون برشمرد.

وی اضافه کرد: همچنین تهیه اطلس و نقشه ادواری مرتبط با سیل از جمله سیل خیزی، خطرات سیل و پهنه های سیل گیر، بهره برداری از سیلاب در تغذیه و احیای قنوات، چشمه ها و چاه ها، اجرای طرح های پخش سیلاب و آبخوانداری و کنترل جریان های واریزه ای و گلی، بهره برداری از سیلاب در احیای پوشش گیاهی و توسعه زراعت سیلابی و حفظ، احیای توسعه و بهره بردرای پایداری از آبراهه ها و مسیل ها، برگه ها و رودخانه ها اعم از طبیعی یا احداثی و ایجاد دره های سبز در این قانون دیده شده است.

همانگونه که رییس مرکز ملی خشکسالی پیش تر هشدار داده است: تبعات و آثار مخرب خشکسالی‌های ناشی از تغییر اقلیم بلای بزرگی است که مانند بسیاری از کشورهای دنیا، دامن گیر ایران خواهد شد و در درجه اول کشاورزان و معیشت خانواده‌های آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده و پس از آن مهاجرت، تخریب محیط زیست، نابودی گونه‌های جانوری را به دنبال خواهد داشت.

در گزارش اخیر سازمان ملل متحد با موضوع خشکسالی و تغییر اقلیم نیز آمده است: "به زودی سلامت ده‌ها میلیون نفر در دهه‌های آینده با خشکسالی و بیماری‌های مرتبط با تغییر اقلیم و سوء تغذیه تضعیف خواهد شد و در معرض تهدید است".

آنچه اکنون شاهد آن هستیم گواه این موضوع است که مدیران کشور این هشدارها را جدی نگرفته‌اند و نتایج ناشی از خشکسالی و عدم مدیریت صیحی منابع آبی در کشور ما بسیار جدی‌ است و زودتر از آن که تصور می‌شد، مردمان را تحت تاثیر قرار داده است. 

به نظر می‌رسد زمان آن رسیده مدیران کشوری به این باور برسند که تنها آینده نگری و برنامه ریزی جامع با دید بلند مدت است که می‌تواند کشور را در بحران خشکسالی و تغییر اقلیم نجات دهد و هر گونه تصمیم‌گیری از روی دست‌پاچگی بدون نگاه به تاثیر آن بر آینده و سرنوشت مردم و کشور، نتایج جبران‌ناپذیر و بسیار مخربی به دنبال خواهد داشت.