ارزش میلیونی روغن سوخته خودروی شما / ترفند قاچاقچیان چگونه لو رفت؟

اقتصادآنلاین - فرزانه طهرانی؛  قاچاق سوخت به اندازه‌ای صرفه دارد که قاچاقچیان با ترفندهای جدید، بدون آنکه ماموران مرزی متوجه شوند به راحتی بسیار، سوخت را به صورت کاملا قانونی از کشور خارج می‌کنند. 

ترفند قاچاقچی‌ها سوءاستفاده از روغن کارکرده است. همان روغنی که از ماشین‌ها خارج شده و به نظر می‌رسد دور ریختنی است؛ با حجم قابل توجهی گازوئیل مخلوط شده و مجوز عبور از مرز را می‌گیرد. یعنی به اسم روغن کارکرده، گازوئیل قاچاق می‌شود.

 کافی است مقدار اندکی از روغن کارکرده با بشکه‌ای گازوئیل مخلوط شود تا رنگ گازوئیل را تیره کرده و شکل و شمایلی شبیه روغن کارکرده به آن بدهد. بنابراین روغن کارکرده یک خودرو که با چندین لیتر گازوئیل مخلوط می‌شود؛ سودآوری میلیونی برای قاچاقچیان به همراه دارد.

گازوئیلی که ۳۰۰ تومان در هر لیتر خریداری می‌شود بین ۶ هزار تا ۸ هزار تومان در هر لیتر به کشورهایی از جمله افغانستان، هند و حوزه‌های آفریقای جنوبی فروخته می‌شود.

در گذشته روغن کارکرده بعد از خارج شدن از موتور خودرو در طبیعت رها می‌شد. از چندین سال پیش کم کم شرکت هایی برای تصفیه این روغن‌ها تاسیس شدند که کار آنها تصفیه روغن‌های کارکرده بود. 

تا اینجای کار نیز مشکلی وجود نداشت. چرا که با یک عملیات ساده، روغنی که دور ریخته می‌شد دوباره به چرخه مصرف باز می‌گشت اما موضوع به تصفیه خلاصه نشد. برخی از فعالان این حوزه فهمیدند می‌توانند ماموران مرزی را گمراه کنند و با استفاده از روغن کارکرده، گازوئیل را با تغییر چهره از کشور خارج کنند. به این ترتیب چندین سال این قاچاق انجام شد بدون آنکه کسی متوجه موضوع شود. 

چه زمانی ماجرا لو رفت؟

از سال ۱۳۹۲، ستاد مبارزه با قاچاق کالاو ارز در یک بررسی متوجه شد تعداد کارخانجات تصفیه روغن به ۳۰۰ کارخانه رسیده است که حدود یک میلیون تن روغن کارکرده برای تصفیه نیاز دارند. اما ایراد آنجا بود که فقط ۵۰۰ هزار تن روغن کارکرده در کشور وجود داشت. بنابراین رشد تصاعدی تاسیس کارخانجات تصفیه به رغم میزان اندک خوراک این کارخانه‌ها باعث شد مسئولان متوجه اشکالی در کار شوند.

یک جای کار می‌لنگید. چرا با وجود آنکه مواد اولیه نبود مدام بر تعداد کارخانجات اضافه می‌شد؟ 

مسئولان متوجه می‌شوند روغن‌ها یا استحصال می‌شود و سوخت تقطیری از آن به‌دست می‌آید و یا گازوئیل را پخت می‌زنند و سر سبک آن را در روغن می‌ریزند. واحدهای متخلف روغن کارکرده را استحصال می‌کردند و هر چقدر می‌خواستند گازوئیل به آن تزریق کرده و از کشور خارج می‌کردند.

دو روش برای سوءاستفاده از گازوئیل یارانه ای

رییس انجمن صنایع بازیافت فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران در گفت‌وگو با اقتصاد آنلاین گفت: روغن‌های موتور و روان‌کننده هایی که توسط واحدهای تولیدی مثل سپاهان، پارس، بهران و ایرانول و شرکت‌های تصفیه دوم و وارداتی تولید می‌شود در ماشین ها، موتورها همچنین در توربین‌ها و ژنراتورهای صنایع استفاده می‌شود و بعد از مدتی کیفیت خود را از دست می‌دهد و تبدیل به روغن کار کرده می‌شود. در گذشته‌های دور این روغن‌ها در طبیعت رها می‌شده ولی به‌تدریج شرکت هایی برای تصفیه دوم ایجاد شد و روغن‌های کارکرده را تصفیه می‌کردند.

فرزان گلچین اظهار کرد: روغن کارکرده خوراک اصلی واحدهای تصفیه دوم است. برای تامین این خوراک نیز دو منبع داریم که یک منبع تولید داخلی و منبع دیگر روغن موتورهای وارداتی است که نهایتا در چرخه مصرف به روغن کارکرده تبدیل می‌شود. 

او با اشاره به اینکه درحال‌حاضر ۳۰۰ شرکت تصفیه دوم در کشور وجود دارد توضیح داد: وقتی خوراک با یک حجم مشخص وجود دارد باید ظرفیت واحدهای فرآوری نیز متناسب با خوراک موجود در کشور باشد اما در سال‌های گذشته واحدهای تاسیس شده تصفیه دوم بسیار بیشتر از خوراک موجود در کشور بوده است.

رییس انجمن صنایع بازیافت فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران خاطرنشان کرد: چون واحدهای تصفیه‌کننده نیاز به روغن کارکرده دارند برخی عرضه‌کنندگان سودجو نیز از این فرصت استفاده کرده و گازوئیل یارانه‌ای که با شرایط سخت تولید می‌کنیم؛ را وارد روغن کرده و در داخل و خارج از کشور به فروش می‌رسانند. در واقع گازوئیل ارزان را به روغن اضافه کرده و حجم آن را بالا می‌آورند. 

تغییر چهره گازوئیل برای عبور از مرز

گلچین تاکید کرد: در بسیاری از مواقع سوءاستفاده‌های دیگری نیز می‌شود. به این صورت که مقداری روغن کارکرده به گازوئیل اضافه می‌شود تا رنگ آن تیره شود و به عنوان سوختی دیگر به فروش برسانند و چون رنگ سوخت مورد نظر سیاه شده؛ ماموران را دچار اشکال در تشخیص می‌کند. 

او افزود: از سوی دیگر روغن با کیفیت به‌دست واحدهای تولیدی نمی‌رسد. فرض کنید یک سوخت یارانه‌ای با قیمت بسیار پایین به آن اضافه می‌کنند و حجم آن را بالا می‌برند. این روغن در واحد تولیدی به همان میزان که روغن به کار رفته، کارآیی نخواهد داشت.

رییس انجمن صنایع بازیافت فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران متذکر شد: در این چرخه معیوب یک محصولی را با هزینه‌های بسیار زیاد تولید می‌کنیم و راندمان تولید روغن تصفیه شده را پایین تر از حد مورد انتظار و پایین تر از استاندارد کمی به‌دست می‌آوریم.

گلچین اضافه کرد: بخش عمده تولید و استحصال روغن کارکرده، روغن پایه است اما در کنار این روغن حدود ۷ تا ۱۰ درصد سوختی به‌دست می‌آید که قابلیت صادرات دارد. دولت اخیرا اجازه صادرات این محصول را فقط مشروط به آنکه اختلاطی با گازوئیل صورت نگرفته باشد؛ می‌دهد.

رییس انجمن صنایع بازیافت فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران با اشاره به اینکه انجمن بازیافت فرآورده‌های نفت و گاز اخیرا به این موضوع ورود کرده و شناسایی منشا خوراک‌ها را در دستور کار قرار داده است گفت: ابتدا باید مشخص شود که چه واحدهایی در این حوزه کار می‌کنند. آیا ابتدایی‌ترین پارامترهای زیست محیطی را رعایت می‌کنند؟ برای شناسایی واحدهای فعال، طبق تبصره ماده ۴۵ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مسئولیت ایجاد ساز و کار و بانک اطلاعاتی به انجمن صنایع بازیافت فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران سپرده شد.

گلچین ادامه داد: با توجه به اینکه در صنف حضور داریم بهترین مرجع برای شناسایی واحدهای فعال در این حوزه هستیم. لذا در این مدت ثبت نام از بیش از ۲۷۰ عامل و کارخانه انجام شده است. یک گروهی هستند که هنوز برای پیوستن به سامانه مقاومت دارند که در واقع با سالم‌سازی فرآیند مخالف هستند یا از اثرات مثبت آن آگاهی ندارند.

او بیان کرد: پس از ثبت اطلاعات فنی واحدها، کد عاملیت برای واحدها صادر می‌شود. برای خودروهایی که این گروه کار می‌کنند لیبل هایی زده می‌شود و برای این روغن‌ها فاکتور صادر خواهد شد. وقتی فاکتور زده می‌شود خود به خود استحصال‌کننده از یک فرد مجهول و گمنام به فردی شناخته شده تبدیل می‌شود که مسئولیت کار خود را می‌پذیرد.

گلچین با اشاره به اینکه رده‌های کنترلی روز به روز در حال تکمیل است اذعان کرد: کنترل‌ها نامحسوس است. بخشی از این کنترل نیز به نیروی انتظامی سپرده شده است و نمونه گیری‌های موردی نیز انجام خواهد شد. همچنین پست‌های کنترلی برای ورود و خروج کالا در حال تعبیه است که هم نمونه گیری انجام شود و هم کنترل اسناد صورت گیرد تا مبدا و مقصد مشخص شود.

وزارت صمت مجوز تاسیس می‌دهد اما مسئولیت صادرات را نمی‌پذیرد

رییس انجمن صنایع بازیافت فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران تاکید کرد: وظیفه ما شناسایی و ساماندهی کردن و ارائه اطلاعات گردآوری شده به دستگاه متولی است. ما مسئولیت خود را انجام داده‌ایم اما دستگاه متولی هنوز قبول مسئولیت نکرده است. بر اساس قانون وزارت صمت باید این داده‌ها را از ما تحویل بگیرند ولی تا کنون زیر بار پذیرش این مسئولیت نرفته‌اند. 

با وجود آنکه وزارت صمت مجوز بهره‌برداری شرکت‌های تصفیه روغن را صادر می‌کند اما مسئولیتی در خصوص صادرات این محصولات را هنوز بر عهده نگرفته است. این وزارتخانه همچنین از بانک اطلاعاتی که انجمن آماده کرده نیز حاضر نیست استفاده کند. 

حامد حسام زاده معاون دفتر صنایع غیرفلزی وزارت صمت در گفت‌وگو با اقتصاد آنلاین با تاکید بر اینکه متولی صادرات سوخت تقطیری درحال‌حاضر وزارت صمت نیست گفت: اینکه بخش خصوصی سامانه‌ای را به صلاح دید خود راه‌اندازی کرده اند، مربوط به ما نیست. نه ما سفارش ایجاد این سامانه را به انجمن داده‌ایم و نه نیازی به این سامانه داریم. سامانه قرار است به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز کمک کند و در واقع یک بانک اطلاعاتی است که قرار است ستاد از آن بهره ببرد.

او عنوان کرد: سوخت تقطیری یک رویه اجرایی دارد به نام رویه اجرایی صادرات؛ سوخت تقطیری که با امضای رییس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ابلاغ شده است. اگر بنا باشد این رویه تغییر کند باید یک رویه جدید اصلاحی با امضای رییس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ابلاغ شود که این اتفاق تا کنون نیفتاده است. 

حسام زاده توضیح داد: صحبت هایی در خصوص واگذاری مسئولیت صادرات سوخت تقطیری به وزارت صمت شده است اما تا الان وزارت صمت این مسئولیت را نپذیرفته به این دلیل که معتقد هستیم در حیطه تخصص این وزارتخانه نیست. در صورتی که در سطح هیات وزیران تصمیم گرفته شود که این وظیفه بر عهده وزارت صمت گذاشته شود این مسئولیت را عهده دار خواهیم شد.

او تاکید کرد: در رویه‌ای که درحال‌حاضر ابلاغ شده و مورد اجراست؛ مسئولیت به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز سپرده شده است. 

آمار مخدوش صادرات روغن کارکرده

از سال ۱۳۹۲ ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به مسئله صادرات سوخت تقطیری ورود پیدا می‌کند و رویه‌ای برای آن می‌نویسد. بر اساس هماهنگی با موسسه استاندارد و تامین ردیف بودجه‌ای مشخص، موسسه استاندارد باید بررسی می‌کرد که از روغن کارکرده چه میزان روغن پایه، چه میزان سوخت تقطیری، چه میزان قیر و چه میزان ضایعات استحصال می‌شود.

مطابق با استانداردها اعلام شد که از ۱۰۰ تن روغن کار کرده ۷.۲ درصد سوخت تقطیری باید وجود داشته باشد.

برای روغن‌های کار کرده فلش ۱۷۰ تعیین شد. یعنی هر روغن کارکرده اگر فلش آن کمتر از این عدد باشد یعنی گازوئیل به آن اضافه شده است.

این اقدام باعث شد رویه‌ای تعیین شود تا صادرات روغن سوخت تقطیری تحت نظارت درآید. طبق این رویه ابتدا انجمن مربوطه طی بازدید از واحد مورد نظر، استحصال صورت گرفته را تایید کرده سپس کمیسیون‌های استانی با همکاری موسسه ملی استاندارد، اداره صمت استان و شرکت ملی پخش، نظریه انجمن را صحت سنجی می‌کنند. پس از تایید این مجموعه، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مجوز بارگیری را صادر کرده و گمرک نیز برای نمونه برداری اقدام می‌کند.

با وجود پیگیری هایی که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز داشته اما هنوز نقاط مبهمی در این حوزه وجود دارد. به طور نمونه هنوز میزان صادرات روغن کارکرده به درستی مشخص نیست. چرا که هر آنچه روغن لوپ کات تولید و صادر می‌شود، هر آنچه وارد و سپس صادر می‌شود، هر آنچه عبور موقت وارد و صادر می‌شود و هر آنچه که از روغن کارکرده صادر می‌شود در قالب یک کد تعرفه به نام کد ۹۹۹ صادر می‌شود. به همین دلیل آمار دقیقی از میران صادرات روغن کارکرده وجود ندارد.