علی اف فعلا به فکر کاهش تنش با ایران نیست

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از انتخاب، ظهور ناسیونالیسم ایرانی، در هر دو شکل دینی و سکولار، یکی دیگر از پیامدهای طولانی مدت است که علی اف و حامیانش نتوانستند آن را پیش بینی کنند. در پاسخ به سیاست های آذربایجان، ایران تصمیم گرفت که از ارمنستان و نه آذربایجان به عنوان مجرای خود برای تجارت شمال و جنوب استفاده کند، پروژه ای که جمهوری آذربایجان در آن سرمایه گذاری بزرگی به عنوان بلیطی برای رونق اقتصادی اش پس از نفت خود کرده است.

الدار ممدوف در وبسایت Responsible Statecraft وابسته به اندیشکده «کوئینسی» در آمریکا نوشت:  تنش زدایی بین ایران و آذربایجان در پی تماس تلفنی اخیر بین حسین امیرعبداللهیان و جیحون بایراموف، وزیران خارجه این دو کشور، تاکنون نتایج بلند مدتی به دنبال نداشته است.

در ادامه این مطلب آمده است: در نشست کشورهای مشترک المنافع چند روز پس از این تماس، الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان، ایران را بدون ارائه هیچ مدرکی متهم کرد که از منطقه قره باغ برای قاچاق مواد مخدر به روسیه و اروپا استفاده می کند. وزارت امور خارجه ایران با آنچه "ادعاهای حیرت انگیز علی اف" خوانده است، مخالفت کرد.

رژیم باکو همزمان با افزایش شاخ و شانه خود علیه تهران، شماری از روحانیون شیعه آذربایجانی را که طرفدار ایران بودند، بازداشت کرد. همچنین سردار بابایف، سردبیر وب سایت مذهبی  مایده آذ نیز بازداشت شد. ابراهیم اوغلو و بابایف هر دو در ایران تحصیل کرده اند، اما در حالی که اولی پس از بازجویی طولانی و مفصل آزاد شد، دومی رسماً به خیانت متهم شده است. اتهامی که احتمالاً منجر به زندان و شکنجه طولانی وی می شود و باکو از آن برای تقویت اعتبار خود نزد ایالات متحده و اروپا به عنوان تلاشی علیه «افراط گرایی اسلامی» تحت حمایت ایران استفاده خواهد کرد.

این حوادث اخیر به شدت نشان می دهد که حداقل در حال حاضر، علی اف مایل به کاهش تنش ها با تهران نیست. موفقیت نظامی باکو در برابر ارمنستان این کشور را ترغیب کرده است که آشکارا همسایه جنوبی خود را نیز به چالش بکشد. هنگامی که ایران رزمایش های نظامی گسترده ای را در نزدیکی مرزهای آذربایجان انجام داد، وب سایت های حامی دولت آذربایجان به طور گسترده ای تصریح کردند که زرادخانه ی متعارف ایران در مقابل تجهیزات نظامی پیشرفته ی آذربایجان که تحت حمایت اسرائیل و ترکیه است، قدرتی ندارد. علی اف بر ادامه حمایت نظامی و دیپلماتیک آنکارا و تل آویو به عنوان بازدارنده کافی در برابر تهران حساب می کند.

به نظر علی اف، حمایت اسرائیل از آذربایجان باید به معنای حمایت واشنگتن از این کشور تعبیر شود. به ویژه در شرایطی که چشم انداز احیای توافق هسته ای ایران نامشخص است و آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده در مورد شکست دیپلماسی و اجرای گزینه های دیگر هشدار می دهد.

در حالی که روابط ایران با رقبای سنتی خود در خلیج فارس یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی به آرامی در حال بهبود است، آذربایجان به عنوان یک میدان جایگزین برای فعالیتهای ضدایرانی در حال ظهور است. در واقع، از زمان تجدید خصومت بین آذربایجان و ارمنستان در سال 2020، مجموعه ای از اندیشکده های واشنگتن به دنبال گسترش درگیری به ایران به امید درگیری های جدایی طلبی بودند. سیاستی که دنبال می شود این است که اقدام علیه ایران ایران بر اساس خطوط قومی یا حداقل تقویت جنبش های جدایی طلب مسلح در دستور کار قرار گیرد تا تهران را مجبور به چرخش به سمت مسائل داخلی اش کند. با افزایش تنش بین تهران و باکو، ستیزه جویان علیه تهران، این هدف را در دسترس خود می بینند. از دیدگاه علی اف مزایای احتمالی دلجویی از اسرائیل و ایالات متحده بیشتر از خطرات و هزینه های خشم ایران است.

با این حال، اعتماد علی اف بی جا و مضر به نظر می رسد. رزمایش های نظامی ایران در نزدیکی مرزهای آذربایجان به عنوان آمادگی برای حمله طراحی نشده است، بلکه برای جلب توجه باکو به نارضایتی تهران از سیاست های غیر دوستانه سابق بوده است. در حالی که ایران بیشتر دهه گذشته را با چالش های موجود در خلیج فارس دست و پنجه نرم می کرد، توجه نسبتاً کمی به قفقاز داشت. با این حال، ثابت شده است که ایران در زمینه ی جنگ های نامتقارن بسیار کم هزینه مهارت دارد. یکی از پیامدهای جسارت علی اف این است که تهران اکنون بر تقویت بازدارندگی خود در برابر آذربایجان تمرکز خواهد کرد.

یکی از تاکتیک های نسبتاً مقرون به صرفه که به طور سنتی توسط تهران استفاده می شود، ایجاد گروه های نیابتی است. در طول تنش های اخیر با باکو، گزارشاتی مبنی بر ایجاد گروهی به نام حسینیان در آذربایجان توسط ایران پس از به شهادت رسیدن یک روحانی شیعه در این کشور منتشر شد.. با این حال، به نظر می رسد بحث حسینیان  بیشتر کار روی تبلیغات رسانه ای است تا ایجاد یک نیروی واقعی.

این امر به این دلیل است که آذربایجان نسبت به کشورهایی مانند لبنان یا عراق که اکثراً شیعه هستند و تهران در آنها نیروهای نیابتی خود را با موفقیت پرورش داده است،  چشم انداز متفاوتی ارائه می دهد. تسلط بی دینی اتحاد جماهیر شوروی برای دهه ها در این کشور و به دنبال آن تاکید زیاد بر ناسیونالیسم ترکی سکولار در سال های استقلال، ارتباط آذربایجان را با تشیع از بین برد. در واقع، دولتهای آذربایجان از گسترش تسنن در این کشور به عنوان راهی برای فاصله گرفتن آذربایجان از ایران و نزدیک ساختن آن به ترکیه استقبال کردند. پس از پیروزی آذربایجان در جنگ علیه ارمنستان، احساسات طرفدار ترکیه بسیار تقویت شده است.

دولت همچنین رویکردی پیچیده تر در مقابل شیعیان اتخاذ کرده است. در حالی که در گذشته سیاست دولت در مقابل شیعیان به شدت به سرکوب متکی بود، اکنون آذربایجان با رهبران مذهبی معتبر همکاری می کند تا نوعی تشیع ملی را ایجاد کند، یعنی نوعی از ایمان که از نظر سیاسی طرفدار دولت و مستقل از ایران است.

با این وجود هنوز افراد ناراضی از فساد و نابرابری های اقتصادی و اجتماعی در دوران سلسله علیف ها در آذربایجان وجود دارند. در حالی که پیروزی در جنگ می تواند این نگرانی ها را برای مدتی تحت الشعاع قرار دهد، اما این برای همیشه دوام نخواهد داشت. با تقبیح مخالفان سکولار توسط علی اف، کاملاً می توان تصور کرد که حداقل تا حدی، نارضایتی شکل سیاسی-مذهبی پیدا کند و در طولانی مدت گشایشی برای تهران به وجود آید.

تاکید بیش از حد بر جنبه پان ترکیستی در مبارزه با تهران نیز نتیجه ی معکوس برای باکو دارد. تاکید بر منشأ ترکی برخی از سلسله های تاریخی ایران مانند صفویان و قاجارها نمی تواند دلیل جدایی از ایران باشد بلکه به تقویت ارتباط آذری ها با ایران منجر می شود.

در واقع، بروز نزاع میان باکو-تهران، دیدگاه طولانی مدت خفته ی ایران را در مورد قفقاز به عنوان یک استان از دست رفته که در قرن نوزدهم توسط امپراتوری روسیه از ایران جدا شد، دوباره زنده کرد. ظهور ناسیونالیسم ایرانی، در هر دو شکل دینی و سکولار، یکی دیگر از پیامدهای طولانی مدت است که علی اف و حامیانش نتوانستند آن را پیش بینی کنند. در پاسخ به سیاست های آذربایجان، ایران تصمیم گرفت که از ارمنستان و نه آذربایجان به عنوان مجرای خود برای تجارت شمال و جنوب استفاده کند، پروژه ای که جمهوری آذربایجان در آن سرمایه گذاری بزرگی به عنوان بلیطی برای رونق اقتصادی اش پس از نفت خود کرده است.

در حالی که چنین پروژه هایی بیشتر ماهیت بلند مدت دارند، باید در نظر داشت که ایران هم اکنون نیز دارای قدرت بازدارندگی در مقابل آذربایجان است. زیرا برد موشک های آن تمام قلمروی آذربایجان را پوشش می دهد. ایران با وجود روابط امنیتی نزدیک ریاض با ایالات متحده، توانایی خود را در حمله دقیق به میادین نفتی عربستان نشان داده است. رهبران ایران در گذشته به خوبی نشان داده اند که اگر منزوی شوند، از حمله به دشمنان خود دریغ نخواهند کرد. بنابراین، دشمنی و تحریک جدید علی اف علیه ایران، امنیت بلند مدت آذربایجان را تضعیف می کند.