بازار خودرو بر موج وارداتی‌ها

این میزان واردات خودرو در چهار ماه که می‌توان گفت در حال نزدیک شدن به تعداد کل خودروهای وارد شده به کشور در سال 90 است، بر نگرانی خودروسازان دامن زده است؛ تا آنجا که در جلسه اخیر شورای سیاست‌گذاری خودرو انتقاداتی نسبت به افزایش واردات خودرو مطرح شده است. اگرچه حاضران در این جلسه (وزیر صنعت، معدن و تجارت به همراه خودروسازان و قطعه‌سازان) انتقاد خود را اینگونه بیان کرده‌اند که «در حالی واردات برخی از برند‌های خودرویی به کشور افزایش شدیدی داشته که شرکت‌های تولیدکننده این خودروها در زمان تحریم همکاری خود با خودروسازان داخلی را قطع کرده و از ارسال قطعات به ایران خودداری کردند»، اما به وضوح می‌توان دید که بیشترین نگرانی نسبت به واردات خودرو از جانب خودروسازان مطرح است. انتقاد برخی از حاضران در جلسه شورای سیاست‌‌گذاری خودرو نسبت به افزایش چشم‌گیر واردات خودرو در چهار ماهه نخست امسال در حالی مطرح شد که مدتی قبل رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران با اعلام دو برابر شدن واردات خودرو تاکید کرده بود «ورود خودروهای خارجی به افزایش فضای رقابتی و کیفیت کمک می‌کند.» ولی‌الله افخمی راد در ادامه گفته بود؛ «این میزان واردات خودرو نگران‌کننده‌ نیست و برای صنعت خودرو داخلی مشکلی ایجاد نمی‌کند چون تا پایان سال به ۱۲ درصد تولید داخلی نیز نمی‌رسد.» استدلال افخمی راد با توجه به سهم بیش از 95 درصدی خودروسازان از بازار خودرو کشور، منطقی به نظر می‌رسد اما با این وجود خودروسازان از روند واردات خودرو نگران به نظر می‌رسند. نگرانی خودروسازان با اعلام آمار 4 ماهه واردات خودرو در حالی است که آنها پیش از این بارها به‌صورت رسمی اعلام کرده بودند هیچ نگرانی بابت واردات خودرو ندارند زیرا خودروهای وارداتی از نظر قیمتی قادر به رقابت با محصولات داخلی نیستند، اما به نظر می‌رسد با گذشت زمان خودروسازان گلایه‌ها و نگرانی‌های خود از روند واردات را در جلسه‌ها و محافل خصوصی‌تر علنی ‌کرده‌اند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در صورت ادامه روند فعلی واردات خودرو، تعداد خودروهای وارد شده به کشور تا پایان سال به 100 هزار دستگاه برسد. آمار واردات خودرو و پیش‌بینی‌ها از روند آن تا پایان سال، گمانه‌ها و نظرات فراوانی در روزهای گذشته به همراه داشته است، اما دو سوال در رابطه با واردات خودرو مهم به نظر می‌رسد. دلیل ورود خودروهای خارجی به کشور تا این حجم چیست؟ چه اتفاقی باعث شده است واردات خودرو در چهار ماهه ابتدایی امسال با آمار واردات خودرو در سال‌های قبل برابری کند؟ سوال دیگری که در رابطه با بحث واردات خودرو مطرح است، این است که با توجه به بازار وسیعی که خودروسازان در کشور در اختیار دارند و با توجه به سهم مشخص واردات در برنامه بودجه کشور و همچنین تعرفه واردات خودرو، نگرانی خودروسازان از واردات خودرو چیست؟ خودروسازان به دنبال سهم خواهی؟ دبیر انجمن قطعه‌سازان ایران به‌عنوان شخصی که نگرانی خود از روند واردات خودرو را در رسانه‌های خبری ابراز کرده، در رابطه با چرایی رشد چشم‌گیر واردات خودرو می‌گوید: به عقیده من تنها دلیل افزایش و یا کاهش واردات خودرو به کشور نبود برنامه‌ای مدون برای واردات خودرو است که می‌تواند علاوه بر فشار ارزی به دولت، بازار کشور را نیز از بین برده و در اختیار خارجی‌ها قرار دهد. ساسان قربانی در حالی از وجود نداشتن یک برنامه مدون برای واردات خودرو می‌گوید که درآمد دولت از واردات در سال 93 یک هزار و 164 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. این پیش‌بینی می‌تواند نشانگر وجود یک برنامه برای واردات خودرو به کشور باشد اما قربانی می‌گوید: داشتن یک برنامه برای واردات خودرو به این معناست که به جای واردات، برای تولید خودروهایی که برای آنها در بازار تقاضا وجود دارد برنامه‌ریزی و جذب سرمایه کنیم تا اشتغال ایجاد کنیم یا اینکه درآمد حاصل از واردات را به صنعت خودرو تزریق کنیم تا تولید داخل با رشد بیشتری همراه شود. بر اساس یک بررسی انجام شده، درآمد دولت از واردات خودرو در چهار ماه ابتدایی امسال چیزی حدود یک هزار و ۳۲۰ تومان بوده است که از آنچه در بودجه امسال پیش‌بینی شده فراتر رفته است. با توجه به این میزان درآمد حاصل از واردات خودرو و همچنین با توجه به اینکه تولید خودروهای وارداتی در کشور پروژه‌ای زمان‌بر خواهد بود، جذب درآمد واردات برای صنعت خودرو پروژه‌ای کوتاه‌مدت‌تر و عملی‌تر به نظر می‌رسد. بر همین اساس قربانی در ادامه با اشاره به اینکه واردات خودرو در حجم فعلی می‌تواند به صنعت خودرو آسیب وارد کند، می‌گوید: «البته این آسیب نمی‌تواند عمده و کارساز باشد اما وارد کردن محصولات شرکت‌هایی که خودروسازها با آنها قرارداد دارند می‌تواند آسیب‌زننده باشد.» دبیر انجمن قطعه‌سازان عقیده دارد با توجه به اینکه خودروسازان در کشور شرکایی برای تولید خودرو دارند، بهتر است سایر محصولات این شرکای خارجی توسط خودروسازان وارد کشور شود نه یک واردکننده، در این صورت خودروسازان می‌توانند درآمد حاصل از واردات خودرو را صرف تولید خودرو کنند. با توجه به اینکه خودروسازان زمانی دستی در واردات خودرو داشته‌اند، به نظر می‌رسد واکنش‌های فعلی آنها در مقابل واردات خودرو به این موضوع بازگردد که آنها نیز از این حجم واردات، سهمی برای خود می‌خواهند، زیرا با توجه به سهمی که خودروسازان از بازار داخلی دارند، با فرض رسیدن واردات خودرو به میزان 12 درصد خودروهای داخلی آن‌طور که افخمی‌راد گفته بود، نباید برای خودروسازان نگرانی ایجاد کند. از سویی با مقایسه خودروهای وارد شده به کشور با محصولات تولیدی خودروسازان، یکی دیگر از عوامل نگرانی خودروسازان نیز از بین می‌رود. خودروهای وارداتی اصولا لوکس و گران‌قیمت هستند در حالی‌که محصولات داخلی عمدتا ارزان‌قیمت و از نظر کیفیت معمولی هستند، به این ترتیب این دو گروه خودرو به دلیل تفاوت قیمتی و کیفی زیادی که با یکدیگر دارند، قابلیت رقابت را از دست می‌دهند. با تمام این تفاسیر، یکی از سناریوهایی که برای نگرانی خودروسازان بابت رشد واردات خودرو وجود دارد، این است که خودروسازان در شرایطی که درهای کشور را به نوعی به روی وارداتی‌ها بازمی‌بینند، به دنبال سهمی برای خود می‌گردند. خودروسازان بزرگ کشور در حالی تجربه واردات برخی خودروها را در کارنامه سال‌های قبل خود دارند که نگاهی به این کارنامه نشان می‌دهد آنها در این زمینه موفق نبوده‌اند. واردات خودروهایی از دو شرکت نیسان یا پژو نمونه‌هایی از عملکرد ضعیف خودروسازان در عرضه واردات است. با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد خودروسازان همچنان برای ورود به بحث واردات تمایل دارند. واردات خودرو؛ یک سال به اندازه 20 سال آمار واردات خودرو به کشور طی چهار ماه ابتدایی سال جاری نشان می‌دهد که تعداد خودروهای وارد شده به کشور، نزدیک به نصف خودروهایی رسیده است که در سال گذشته وارد کشور شده‌اند. سال گذشته واردات خودرو در حالی به رقم عجیب 76 هزار و 17 دستگاه رسید که پیش‌ از آن شاهد چنین حجمی از واردات خودرو به کشور نبوده‌ایم. حال با نزدیک‌شدن خودروهای وارد شده به کشور به نصف آمار سال گذشته، به نظر می‌رسد امسال نیز شاهد ورود موجی از خودروهای خارجی به کشور باشیم. اما در شرایطی که فعالان بازار خودروهای وارداتی، این بازار را از ابتدای امسال تا کنون «راکد» توصیف می‌کنند، علت اصلی روند صعودی واردات خودرو چیست؟ یک فعال حوزه واردات در همین زمینه می‌گوید: بازار وارداتی‌ها در رکود کامل قرار دارد از طرفی روند شماره‌گذاری خودروهای وارداتی با توجه به افزایش هزینه‌ها و همچنین الزام از رده خارج کردن خودروهای فرسوده توسط واردکنندگان ایجاب می‌کند که واردات خودرو کاهشی باشد اما چیزی که در عمل می‌بینیم کاملا عکس جریان فعلی است. فربد زاوه با اشاره به اینکه روند افزایش واردات خودرو از بهمن‌ماه سال گذشته آغاز شده است، می‌گوید: یکی از اصلی‌ترین عوامل رشد واردات در ماه‌های پایانی سال، واردات بیش‌ازپیش خودروهای ارزان قیمت چینی بود اما چیزی که حالا در بازار شاهد آن هستیم این است که انواع خودروهای مدل 2014 در بازار بسیار زیاد است اما مشتری برای این خودروها وجود ندارد. زاوه با اشاره به رشد واردات خودرو در شرایطی که بازار در رکود است می‌گوید: من نمی‌توانم دلیلی اقتصادی یا منطقی برای این حجم واردات در شرایطی که بازار راکد است پیدا کنم، برای مثال نمی‌توانم دلیلی اقتصادی برای ورود بیش از 4 هزار دستگاه خودروی بی.ام.و طی سال گذشته که معادل واردات این خودرو در هفت سال گذشته است، پیدا کنم. به عقیده کارشناسان وجود رکود در بازار به این معناست که کل اقتصاد در رکود به سر می‌برد و پولی تولید نمی‌شود، در چنین شرایطی قشر مرفه جامعه نیز که مشتریان بازاری مانند خودروهای وارداتی محسوب می‌شوند، برای خرید اقدام نمی‌کنند. زاوه در ادامه یکی دیگر از دلایل رشد واردات خودرو به کشور را «ورود سرمایه‌های سرگردان به این بازار با انگیزه کسب سود» می‌داند و می‌گوید: افراد بسیاری در زمانی که نرخ ارز با رشد همراه شد به دلیل حاشیه سود بالایی که خودروهای وارداتی داشتند وارد این حوزه شدند اما به همان میزان که وارد این حوزه شدند، به همان میزان نیز افراد زیادی در این بازار زیان کردند. بازار خودروهای وارداتی اصولا در زمانی که نرخ ارز با رشد همراه می‌شود، به این دلیل که افراد به دنبال حفظ ارزش سرمایه خود هستند با رونق همراه می‌شود. این رونق در زمانی که نرخ ارز با ثبات همراه است در حالتی متعادل قرار می‌گیرد اما با کاهش نرخ ارز، مانند شرایطی که حالا نسبت به سال گذشته وجود دارد، بازار وارداتی‌ها با رکود همراه می‌شود زیرا همه برای خریدی ارزان‌تر معاملات را رها می‌کنند. اما در کنار زاوه که نمی‌تواند دلیلی اقتصادی یا علمی بر اساس مشاهدات خود از بازار و روند واردات به دست دهد، سعید لیلاز کارشناسی است که «شکل‌گیری یک طبقه فربه از نظر اقتصادی در سال‌های گذشته» را دلیل اصلی افزایش واردات خودرو می‌داند. لیلاز در همین زمینه می‌گوید: ریشه واقعی این افزایش شدید واردات در این است که ما در این سال‌ها دارای یک طبقه‌ اجتماعی فربه اما محدود شده‌ایم که هدفشان برای خرید خودرو، لوکس‌ترین برندهای دنیاست. او در ادامه با اشاره به اینکه در سال 92 تولید خودرو نسبت به نقطه اوج خود در سال 90 به نصف رسید می‌گوید: در چنین شرایطی اگرچه خودروهای ارزان‌قیمت می‌توانستند وارد کشور شده و افت تولید را جبران کنند اما این واردات خودروهای لوکس بود که جایگزین شد. لیلاز میزان واردات خودروهای لوکس در سال گذشته را معادل کل واردات خودرو در دهه 60 و 70 می‌داند و می‌گوید: ما در یک سال به اندازه 20 سال واردات خودرو داشتیم و این روند در سال جاری نیز ادامه دارد، اما چیزی که باید به آن توجه کرد این است که بازار هدف این خودروها اگرچه بسیار غنی هستند، اما تعدادشان محدود است. لیلاز در ادامه با اشاره به کاهش نرخ ارز نسبت به تورم جاری می‌گوید: این اتفاق باعث شده است قدرت خرید برای خودروهای خارجی، نسبت به قیمت ثابت سال قبل 50 درصد افزایش پیدا کند اما با توجه به محدود بودن مشتریان خودروهای خارجی بعید نیست رکود در بازار این خودروها تا متعادل شدن روند واردات ادامه پیدا کند.