با 1میلیون بشکه نفت اضافی چه کنیم؟

یاسر کنعانی - تحریم‌های نفتی در طول سه سال گذشته منجر به کاهش صادرات و به تبع آن کاهش تولید نفت خام در کشور شده است. متوسط تولید نفت خام ایران در سال 1390 برابر 3.9 میلیون بشکه در روز بوده است که با تصویب و اجرایی شدن تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا، تحریم‌های بانکی و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده امریکا از اواخر همان سال، روند کاهشی خود را آغاز کرد تا این متغیر در سال 91 به حدود 2.8 میلیون بشکه در روز برسد و تا به امروز در همین حدود بماند.

نمودار1 مقدار متوسط تولید روزانه نفت خام در دریا و خشکی را نشان می‌دهد.

در نتیجه این تحریم‌ها متوسط صادرات نفت ایران از حدود 2.2 میلیون بشکه در روز به زیر یک میلیون بشکه رسید و پس از آن با رشد کمی به 1.2 میلیون بشکه در روز رسید. در بخشی از گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا با عنوان تحلیل کشور ایران از نظر انرژی، به بررسی روند صادرات نفت خام و میعانات گازی پرداخته شده است. متوسط صادرات روزانه نفت و میعانات گازی ایران نشان دهنده کاهش صادرات تا حدود 600 میلیون بشکه در روز و افزایش آن در ماه‌های اخیر به 1.5 میلیون بشکه در روز است.

نمودار2- صادرات روزانه نفت و میعانات گازی ایران برگرفته از گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا وزارت نفت یکی از سیاست‌های عمده خود را در دولت جدید تثبیت و افزایش ظرفیت تولید نفت تا بیش از 5 میلیون بشکه در روز به خصوص از طریق بهره‌برداری از میادین مشترک غرب کارون اعلام کرده است که با فرض ثبات تحریم‌ها، حدود یک میلیون بشکه در روز به ظرفیت مازاد فعلی یک میلیون بشکه‌ای کشور اضافه کرده و ظرفیت مازاد تولید نفت را به 2 میلیون بشکه در روز می‌رساند. اما سوال مهمی که از زمان شروع تحریم‌ها مطرح بوده و تا به امروز بدون پاسخ مانده آن است که با نفت مازاد چه باید کرد؟ در پاسخ به این پرسش، دو راهبرد کلان و اساسی متصور است: راهبرد اول مذاکره برای رفع تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت خام و راهبرد دوم افزایش ظرفیت پالایشی برای صادرات فرآورده است. با توجه به سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی راهکارهای ارائه شده باید دو نکته اساسی را مد نظر قرار دهد: اول آنکه، اقتصاد را از تکیه بر خام فروشی منابع ارزشمند دور کند و دوم آنکه آسیب پذیری درآمدهای نفتی را کاهش دهد. بنابراین، به نظر می‌رسد بازگشت به مسیر خام فروشی هر چه بیشتر و تجربه دوباره مسیر گذشته راه حل مناسبی نیست. مسیر تبدیل نفت به فرآورده و صادرات فرآورده های نفتی، مسیر دیگری است که به دلایل متعددی به مسیر اول ترجیح دارد. به عنوان مثال از نظر اقتصادی، در صورتی که نفت به فرآورده تبدیل و صادر شود یا در بخش‌های گوناگون اقتصاد مانند حمل و نقل و صنعت مورد مصرف قرار گیرد، ارزش افزوده بالاتری به دست خواهد آمد. امروزه با صادرات هر بشکه نفت خام حدودا 100 دلار عاید کشور می‌شود در حالیکه با تبدیل آن به فرآورده‌های نفتی بسته به سبد محصولات تولید شده، بین 5 تا 18 دلار می‌تواند به این رقم اضافه شود. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فارس، از نظر امنیت فروش نیز بخاطر اینکه در بازار فراورده‌های نفتی تعداد عرضه‌کنندگان و متقاضیان بسیار بیشتر از بازار نفت خام است. شرکت‌های پالایشی، واسطه‌ها و تجار فرآورده به عنوان عرضه کنندگان و شرکت‌های پخش و توزیع فرآورده‌های نفتی، جایگاه‌داران و واسطه‌های خرد به عنوان متقاضیان فرآورده هستند. همین موضوع به امنیت بیشتر بازار فرآورده نسبت به نفت خام کمک می‌کند. در عین حال، کشورهای همسایه ایران و کشورهای منطقه نیز بازار بسیار مناسبی برای صادرات فرآورده‌های نفتی ایران به صورت خرده‌فروشی و عمده فروشی محسوب می‌شوند و حتی صادرات مجدد فراورده‌های نفتی ایران را از طریق کشورهای منطقه را در صورت تشدید تحریم‌ها می‌توان در دستور کار قرار داد. بنابراین، بر اساس سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، راه حل مناسب در تغییر نوع نگاه به نفت و درآمدهای نفتی و جابجایی از بازار نفت به بازار فرآورده‌های نفتی است. قطعا در همین شرایط تحریم می‌توان از فرصت به دست آمده استفاده کرد و نفت مازاد کشور را به پله ای برای دور شدن از خام فروشی تبدیل کرد.