میانبر دولت برای فروش نفت / علت رشد تولید فرآورده‌های نفتی در دولت دوازدهم چیست؟
گزارش بازوی کارشناسی مجلس شورای اسلامی درباره عملکرد دولت دوازدهم در زمینه نفت و گاز حاکی از آن است که در سال‌های تحریم با این که رسما خبری از صادرات نبوده، میزان تولید فرآورده‌های نفتی از جمله بنزین، سالانه و به شکل چشمگیری افزایش یافته است. یک کارشناس حوزه انرژی علت این اتفاق را صادرات پنهانی فرآورده‌های نفتی به جای نفت خام، به منظور دور زدن تحریم‌ها و ارزآوری می‌داند.
به گزارش اقتصادآنلاین، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اخیرا در گزارشی تحت عنوان «بررسی عملکرد دولت دوازدهم در صنعت نفت و گاز» برخی از اسناد بالادستی مرتبط با صنعت نفت را ارائه کرده و وضعیت موجود بخش نفت و گاز کشور را به تصویر کشیده است.
در بخشی از این گزارش که مربوط به تولید و مصرف فراورده‌های عمده نفتی است، آماری جالب و البته سوال برانگیز داده شده است؛ در سال‌های تحریم میزان تولید فرآورده‌های نفتی افزایش یافته است!
در سال 1396 میزان تولید پنج فراورده اصلی (گاز مایع، بنزین موتور، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) حدود 245 میلیون لیتر در روز بوده است. این میزان در سال 1398 با افزایش 19 درصدی نسبت به سال 1396 و افزایش 5/11 درصدی نسبت به سال 1397، به 291 میلیون لیتر در روز رسیده است. در میان این فرآورده‌ها، تولید بنزین بیشترین میزان درصد رشد را داشته است.
در این گزارش علت رشد میزان تولید این فرآورده‌ها اجرای طرح کیفی‌سازی پالایشگاه‌های اراک و تهران عنوان شده است که باعث بهبود الگوی پالایشی کشور شدند. اما آیا تنها علت همین بوده است؟
پاسخ سعید میرترابی، کارشناس حوزه انرژی، به این پرسش منفی است. او معتقد است افزایش تولید فرآورده‌های نفتی در بحبوحه تحریم سه علت اصلی دارد.
میرترابی توضیح می‌دهد: بخشی از این افزایش تولید مربوط به سرمایه‌گذاری‌های قبلی هستند که در سال‌های اخیر جواب داده‌اند و به ثمر نشستند. مثلا در زمینه بنزین. دوم این که در زمینه فرآورده‌های نفتی مصرف داخلی هم رو به افزایش بوده است از جمله در زمینه سوخت‌های حرارتی. سومین علت هم صادرات پنهانی است.
او ادامه می‌دهد: به واسطه تحریم‌ها فروش نفت خام ایران در بازارهای بین‌المللی محدود شده است و در این شرایط تولید و صدور فرآورده فضای مانور بیشتری به ایران داده است تا بتواند تحریم‌ها را به نوعی دور بزند. مثلا از طریق مبادلات این فرآورده با همسایه‌ها.
میرترابی اضافه می‌کند: فروش نفت خام همیشه بیشتر مانیتور می‌شده و تحت نظارت‌های بین‌المللی بوده اما فرآورده‌های نفتی چون از این فضا به دور بوده در سال‌های تحریم نفتی توانسته در اولویت صادرات قرار گیرد تا دولت بتواند از طریق تبدیل بیشتر نفت خام به فرآورده و فروش آن، تحریم ها را دور بزند و درآمدهای نفتی مورد نیاز را تامین کند.
به باور او فروش نفت خام و مبادلات آن به واسطه سازوکارهایش بیشتر در معرض توجه هستند ضمن اینکه مسیرهایی که نفت خام از آن جابجا می‌شود نیز تماما مشخص و استاندارد است. این عاملی است که امکان نظارت بر آن را بیشتر می‌کند. در حالی که فرآورده‌ها با تنوع مسیرها برای معامله مواجه هستند مثلا با همسایه‌ها از مسیرهای خشکی می‌توان معامله فرآورده داشت.
او می‌افزاید: برای کشورهای تحریم‌کننده ما از جمله آمریکا، بعضی از این معاملات اصلا قابل رصد نیست. حتی در معاملات از طریق‌راه‌های دریایی، فرآورده‌ها چون محموله‌های کوچکتر هستند و مسیرهای مشخصی برای رهگیری ندارند فضای تجارت را برای کشور سهل‌تر می‌کنند.
