زمستان دهشتناک انرژی در راه است / ایران: به ما ضربه بزنید تا جهان ورشکسته شود

اقتصاد آنلاین – اکرم شعبانی؛   توماس فریدمن اخیرا در گزارشی برای نیویورک تایمز نوشته است: چند فاکتور مختلف گرد هم می‌آیند تا ولادیمیر پوتین را در اروپا قدرتمندتر، ایران را به ساخت بمب اتم نزدیک‌تر و اختلال بازارهای اروپایی را تشدید کند، تا جایی که کنفرانس اقلیمی سازمان ملل در گلاسکو هم ممکن است به دلیل کمبود انرژی‌های پاک گرفتار قطعی برق شود.

بله این بار یک بحران بزرگ در پیش رو است

قیمت گاز طبیعی و زغال‌سنگ در اروپا و آسیا به بالاترین سطح تاریخی خود رسیده، قیمت نفت آمریکا بالاترین سطح هفت سال گذشته را فتح کرده و قیمت بنزین هم نسبت به مدت مشابه سال گذشته یک دلار در هر لیتر افزایش یافته است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که افراد کم درآمد حتی قادر به گرم کردن خانه‌های خود نباشند و یک واکنش منفی پوپولیستی نسبت به کل جنبش اقلیمی / سبز شکل خواهد گرفت، جریانی که بوی آن را می‌توان در بریتانیا و در شرایط کنونی استشمام کرد.

خبرنامه مالی بلین مورنیگ پوریج Blain’s Morning Porridge پنجشنبه گذشته در مورد وضعیت انگلیس نوشته بود:  زمستان امسال مردم از سرما می‌میرند؛ با افزایش قیمت انرژی، هزینه‌ها به صورت غیرمتناسب به سمت فقیرترین افراد جامعه سرازیر می‌شود.  نابرابری‌های درآمدی به شکلی چشمگیر آشکار خواهد شد. زیرا آسیب پذیرترین افراد با یک انتخاب چالش برانگیز روبرو خواهند شد: گرما یا غذا؟ انگلستان در زمستان به زانو درخواهد آمد و به هر شکل ممکن باید انرژی مورد نیاز خود را تامین کند؛ اروپا به همین اندازه مشکل خواهد داشت. ظرفیت خاورمیانه برای تامین انرژی مورد نیاز محدود است و پوتین نمی‌تواند بیش از این منتظر بماند... او از رهبران اروپایی دعوت خواهد کرد تا به طور جداگانه اعتراض‌های آنها را بشنود و این سوال را مطرح کند که چرا باید شیرهای گاز روسیه را به صورت خاص برای کشور آنها باز کند؟... اشتباه نکنید، زمستان امسال تکان‌دهنده خواهد بود... آگاه باشید.

خبر خوب اینکه هر اقتصاد بزرگی سند حذف سوخت‌های آلاینده‌تر مانند زغال‌سنگ را برای گرمایش منازل وصنایع برق به امضا رسانده و خبر بد اینکه بیشتر این کشورها به صورت کاملا ناهماهنگ همچنان از سوخت‌های آلاینده استفاده می‌کنند.

اگر منابع تجدیدپذیر کافی ندارید اما می‌خواهید در مسیر سبز شدن گام بردارید، بهترین گزینه برای شما گاز طبیعی (تا زمانی که متان در فرآیند استخراج آن آزاد نشود) است چرا که تقریبا نصف زغال‌سنگ  کربن تولید می‌کند. اما نکته آنجاست که به میزان کافی سوخت برای در گردش بودن وجود ندارد؛ بنابراین همه برای دسترسی بیشتر به آن تلاش می‌کنند. به همین دلیل است که بزرگترین تامین کننده گاز خط لوله اروپا – روسیه –قیمت‌ها را همراه با خاموشی سرسام آور افزایش می‌دهد.

همانطور که بلومبرگ بیزنس ویک ۲۷ سپتامبر گزارش داد، وقتی صحبت از گاز طبیعی می‌شود، موجودی انبارهای اروپایی در پایین‌ترین سطح تاریخی از ابتدای سال قرار دارند. جریان خط لوله از روسیه و نروژ محدود شده و این امر نگران‌کننده است چرا که آب و هوای آرام‌تر تولید انرژی توربین‌های بادی را کاهش داده در حالی که نیروگاه‌های هسته‌ای قدیمی اروپا به تدریج در حال تعلیق هستند و یا بیشتر در معرض خاموشی قرار دارند و این مساله نیاز به گاز را حتی بیش از پیش می‌کند. بنابراین تعجبی ندارد که قیمت گاز اروپا در یک سال گذشته تقریبا ۵۰۰ درصد افزایش یافته و تقریبا در یک رکورد تاریخی معامله می‌شود.

اما این مشکل تنها برای اروپا نیست، مشکلات انرژی می‌تواند تولیدکنندگان سرامیک، فولاد، آلومینیوم، شیشه و سیمان را تحت تاثیر قرار دهد. این در حالی است که در کشوری مانند برزیل صورتحساب برق بسیاری از خانواده‌ها را تحت فشار قرار داده و دلیل آن جریان کم آب رودخانه‌ها برای تولید برق آبی است و مشکلات همه‌گیر زنجیره تامین همچون مشکلات در تولید زغال‌سنگ، بر دیگر مسائل افزوده است. 

این اتفاق بد چگونه تا این اندازه فراگیر شد؟

بیش از همه می‌توان کووید – ۱۹ را مقصر قلمداد کرد، چرا که شیوع این ویروس به همه اقتصادهای بزرگ نشان داد که در حال حرکت به سمت یک رکود عمیق هستیم و بر همین اساس قیمت انواع مواد خام از جمله نفت و گاز در مدار نزولی قرار گرفت.

این مساله به نوبه خود باعث شد تا بانک‌ها پس از هفت سال کاهش سرمایه‌گذاری در هیدروکربن‌ها به دلیل بازدهی ناچیز، سرمایه‌گذاری در ظرفیت جدید گاز طبیعی و چاه‌های نفت خام را متوقف کنند.

اما اقتصاد به لطف برنامه‌های محرک دولتی بسیار سریع‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد بازگشت. تقاضای انرژی هم در همین راستا قرار گرفت، اما نکته آن است که سرعت حرکت این صنعت زیاد نیست. در نتیجه گاز طبیعی کافی برای تکمیل این ظرفیت موجود نبود چه برسد به آنکه انرژی‌های تجدیدپذیر فرصت پر کردن این فاصله را داشته باشند.

آمریکا به میزان کافی نفت و گاز طبیعی برای تامین نیازهای خود در اختیار دارد اما توانایی این کشور در صادرات گاز مایع برای کمک به دیگر کشورها محدود است، آن هم به ویژه هنگامی که همه شرکت‌های اروپایی و آسیایی تلاش دارند تا استانداردهای زیست محیطی، اجتماعی و حکومتی جدیدا تعیین شده را رعایت کنند و بنابراین امید چندانی به واردات گاز طبیعی ندارد.

زمانی که تقاضا به یکباره از سوی همه کشورها افزایش می‌یابد، قیمت‌ها دیوانه وار افزایش می‌یابد و یا در نهایت خاموشی تبدیل به راهکار نهایی می‌شود.

دستیابی به مقیاس انرژی‌های پاک مورد نیاز ما نه تنها به باد، بلکه به آب و خورشید هم نیازمند است. مالیات کربن در هر اقتصاد بزرگ صنعتی، نیاز به انرژی هسته‌ای و گاز طبیعی را افزایش می‌دهد. اگر شما با موارد مطرح شده مخالف هستید به این معناست که در مورد آنچه دانشمندان می‌گویند که باید اکنون مورد نظر قرار گیرد چندان جدی نیستید. ما به اندازه کافی، سوخت بدون کربن برای مدیریت جنبه‌های مخرب تغییرات آب و هوایی که اجتناب ناپذیر هستند، را مدیریت نکرده‌ایم و در نتیجه می‌توانیم از آنها اجتناب کنیم. 

آلمان، در واکنش بیش از حد به حادثه هسته‌ای فوکوشیما در سال ۲۰۱۱ تصمیم گرفت تا تمام فعالیت‌های هسته‌ای خود را تا ۲۰۲۲ متوقف کند این در حالی است که در سال 2000 نیروگاه‌های هسته‌ای این کشور حدود ۲۹.۵ درصد از کل برق این کشور را تامین می‌کردند و انرژی‌های باد، خورشید، آب و گاز طبیعی از آن زمان جایگزین شده‌اند اما در حال حاضر انرژی کافی طبیعی هم وجود ندارد.

همانطور که بیل گیتس در کتاب هوشمند خود «چگونه از فجایع آب و هوایی جلوگیری کنیم» اشاره کرده است، تنها راه رسیدن به اهداف آب و هوایی، تغییر تولید صنایع بزرگ مانند سیمان، فولاد، خودرو و همچنین نحوه گرمایش است، درست همانطور که گرمایش خانه‌ها و شارژ اتومبیل را با انرژی‌های پاک تامین می‌کنیم. گیتس معتقد است: انرژی هسته‌ای ایمن و مقرون به صرفه، باید بخشی از ترکیب انرژی‌ها باشد چرا که این تنها منبع انرژی مقیاس پذیر بدون کربن است که به صورت ۲۴ ساعته می‌توان آن را مورد استفاده قرار داد.

بحران انرژی با بن بست مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده برای احیای برجام که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ خروج از توافق را اعلام کرد، همزمان شده است. این در شرایطی است که ایران غنی‌سازی اورانیوم را از سر گرفته و مقامات آمریکایی معتقدند این کشور تنها چند ماه تا دستیابی به مواد شکاف پذیر برای ساخت بمب اتمی فاصله دارد.

ساخت کلاهک هسته‌ای بسیار بیش از این زمان خواهد برد اما برخی مقامات آمریکایی معتقدند تنها هدف ایران دستیابی به قدرت اتمی همچون ژاپن است که بتواند به تولید سلاح کامل هسته‌ای دست یابد. این در حالی است که آمریکا و اسراییل متعهد شده‌اند اجازه ندهند تا ایران بیش از این به ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک شود.

اما اگر ایالات متحده و اسراییل احساس کنند که باید در میانه بدترین زمستان از ۱۹۷۳ تاکنون به برنامه هسته‌ای ایران حمله کنند، چه باید کرد؟ و اگر ایران با شلیک به نفتکش‌های آمریکایی یا غربی در خلیج فارس، جایی که قطر بزرگترین صادرکننده گاز مایع در جهان مستقر است، به این حملات پاسخ دهد؟ بدون تردید قیمت نفت و گاز سر به فلک خواهد گذاشت. به نظر می‌رسد ایران اکنون اهرم جدیدی در اختیار دارد: به ما ضربه بزنید تا جهان ورشکسته شود. 

اگر ما به چنین نتیجه‌ای رسیده‌ایم، بدون تردید ایران هم به این نتیجه رسیده است... درست است، زمستان پیش رو بسیار طولانی، سخت و دهشتناک خواهد بود.