اردوغان با شیطان دست می دهد؟
مقامات ترکیه و مصر در بحبوحه سردی روابط بین ترکیه و اعراب، پس از تقریبا یک دهه بی‌اعتمادی متقابل و اغلب خصومت آشکار، دور یک میز جمع شدند.
این تماس تازه‌ترین ارتباط بین ترکیه و کشورهای عربی است که در پی بهار عربی در سال ۲۰۱۱، تقریبا از بین رفت و به موجب آن جنبش‌های ضد دولتی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا تعدادی از حکمرانان قدیمی برکنار شدند و تبدیل به اهرمی علیه باقی حکمرانان شد.
ترکیه که از گروه اخوان‌المسلمین حمایت می‌کرد، بهار عربی را یک شانس خوب برای تحقق رویای خود، یعنی ایفای نقش اصلی در منطقه فرض کرد. به همین دلیل رژیم‌های عربی را در برابر اعتراضات مردمی تحت فشار قرار داد. اما این روند عوض شد و ترکیه از کسانی که حمایت می‌کرد، دچار شکست شد و آنکارا خود را منزوی یافت. در مصر، در سال ۲۰۱۳ هنگامی که عبدالفتاح السیسی، فرمانده نظامی این کشور، محمد مرسی، رهبر اخوان‌المسلمین و متحد ترکیه، رئیس‌جمهوری این کشور را برکنار کرد، بین دو کشور اختلافاتی پدید آمد. عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز به‌عنوان رقبای قوی در برابر ترکیه ظاهر شدند؛ زیرا هر دو اخوان‌المسلمین را تهدیدی برای خاندان‌های حاکم خود می‌دانستند. پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول در سال ۲۰۱۸، اختلافات با سعودی‌ها برجسته‌تر شد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه انگشت اتهام را به سوی حلقه محمدبن‌سلمان، ولیعهد عربستان متوجه کرد. ترکیه همچنین در جنگ داخلی لیبی در سال ۲۰۱۹ وارد گود شد و از دولت به رسمیت شناخته‌شده توسط سازمان ملل در طرابلس حمایت کرد؛ درحالی‌که مصر، امارات و عربستان سعودی از طرف دیگر حمایت کردند.
در محاصره قرار دادن قطر در سال ۲۰۱۷ از سوی مصر، امارات، عربستان سعودی، بحرین که متحد ترکیه هم هست بر تنش‌ها با آنکارا افزود. حل بحران خلیج‌فارس در اوایل سال جاری بزرگ‌ترین مانع را برای آشتی مجدد از سر راه برداشت.
هفته گذشته اردوغان دو هفته پس از میزبانی مشاور امنیت ملی امارات، با محمد بن زاید، ولیعهد امارات، تلفنی صحبت کرد. اگرچه اردوغان و ولیعهد سعودی هنوز به‌طور مستقیم صحبت نکرده‌اند، اما رئیس‌جمهوری ترکیه در ماه مه درباره بهبود روابط با ملک سلمان بن عبدالعزیز گفت‌وگو کرد. تحلیلگران می گویند تغییرات پویا در منطقه باعث ایجاد جو مثبت و نزدیکی بین آنکارا و دشمنان سابقش شده است.
گونل تول، مدیر مرکز مطالعات ترکیه در موسسه خاورمیانه می‌گوید: «پس از قیام‌های بهار عربی، حال و هوا کاملا متفاوت بود.» او می‌افزاید: «درک تهدید رژیم‌های عربی به اوج خود رسیده بود، خیزش‌های مردمی رژیم‌های خودکامه را سرنگون می‌کرد و اخوان‌المسلمین در حال خیزش بود.» وی تصریح کرد که این امر منجر به «اتخاذ رویکردی تهاجمی و با محوریت امنیت» شد و با همین استدلال ترکیه را به یک تهدید بزرگ برای کشورهای عربی تبدیل کرد.
همزمان نشانه‌های عقب‌نشینی آمریکا از منطقه که با خروج شتاب‌زده از افغانستان برجسته شد، اعتماد به نقش منطقه‌ای واشنگتن را از میان برد. با درک این مطلب که سیاست تهاجمی در دوران پسا بهار عربی دیگر کارگر نیست، عربستان، امارات و مصر متوجه شدند که باید به سمت اتخاذ رویکردهای دیپلماتیک‌تری بروند. تول گفت: «اکنون آنها فکر می‌کنند، خب! ما در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که قرار نیست ایالات متحده در آن حضور داشته باشد و رویکرد امنیت‌محور، آن نتیجه‌ای را که می‌خواستیم به‌دست نیاورد.» تول ادامه داد: این سه کشور عربی همچنین نسبت به اوایل دهه ۲۰۱۰ نگران تاثیر اخوان‌المسلمین نیستند. این کارشناس تاکید می‌کند که کل ذهنیت در منطقه تغییر کرده است.
ایوب ارسوی، یکی از اعضای هیات‌علمی روابط بین‌الملل در دانشگاه آهی‌اوران گفت که ترکیه حمایت بی‌دریغ خود از اخوان‌المسلمین را کنار گذاشته و در این مدت درباره این موضوع کمتر صحبت کرده است. ارسوی افزود: حذف یک گروه رقیب کاملا چالش‌برانگیز، به ترکیه اجازه می‌دهد تا آزادی بیشتری در منطقه داشته باشد و نفوذ منطقه‌ای این کشور را به رسمیت بشناسند و همچنین درگیری‌های نیابتی نامحدود را از میان ببرد. وی گفت که روابط بهتر با قاهره و ابوظبی، یونان، رقیب سنتی ترکیه در شرق مدیترانه را هم منزوی می‌کند.
به گفته کارشناسان، عوامل اقتصادی نیز بر اقتصاد منطقه آسیب‌دیده از کرونا تاثیر زیادی گذاشته است و انتظار می‌رود روابط بهتر منجر به بهبود تجارت و سطوح بالای سرمایه‌گذاری شود. ارسوی گفت: «افزایش سرمایه‌گذاری‌ها، به ویژه از طریق کشورهای حاشیه خلیج فارس، برای ترکیه با توجه به رکود اقتصاد داخلی و کسری مزمن حساب جاری بسیار مهم خواهد بود.
درحالی‌که احتمال افزایش همکاری منطقه‌ای بین این چهار کشور وجود دارد، همچنان یک درجه رقابت و بی‌اعتمادی باقی خواهد ماند. گالیپ دالایی، عضو موسسه آلمان در امور امنیت و سیاست گفت: «به‌ویژه، خصومت‌های شخصی که در طول این سال‌ها شکل گرفته است، بازگشت به حالت عادی را دشوار کرده و ممکن است محدود به کاهش رقابت آنها شود.» وی گفت: «این موضوع بیشتر در لیبی مشهود است؛ جایی که هیچ یک از آنها موقعیت خود را تغییر نداده‌اند، اما به فکر افزایش تنش‌ها هم نیستند.»
دالایی با اشاره به شیطان خواندن السیسی توسط اردوغان در پی سرنگونی مرسی تصریح کرد: «دست دادن با سیسی یا حتی داشتن یک عکس با سیسی از نظر روانی و سیاسی برای اردوغان بسیار سنگین خواهد بود.» در همین حال، گونل تول بر اختلافات بین اردوغان و شاهزاده سعودی تاکید کرد.
او گفت: «محمدبن‌سلمان فراموش نخواهد کرد که ترکیه با موضوع خاشقجی چه کرد. دورانی که با قیام‌های اعراب آغاز شد، برای این رژیم‌ها بسیار آسیب‌زا و چالش‌برانگیز بود و نحوه رفتار ترکیه در آن دوران اثری به جا گذاشت که به آسانی از بین نخواهد رفت.
