نگاهی به قانون حجم مبنا به بهانه جدید ترین اصلاح آن/ ابزار حمایتی ناکارآمد بازار سرمایه ایران
در سال ۱۳۸۲، برای جلوگیری از دستکاری قیمتی در بازار سرمایه ایران، کلیدواژه جدید تحت عنوان حجم مبنا به لغت‌نامه بورس اضافه شد. این ابزار از ابتدا تا کنون دست‌خوش تغییرات زیادی شده است. با این وجود به نظر می‌رسد این قانون همچنان نیازمند تغیرات بسیاری باشد.
برای آگاهی از آخرین اخبار بورس اوراق بهادار تهران اینجا کلیک کنید
اقتصاد آنلاین – سهیل بانی؛ براساس مصوبه هیات مدیره شرکت فرابورس ایران در روز یکشنبه ۲۴ مرداد ماه سال ۱۴۰۰، قانون حجم مبنای نمادهای درج شده در بازار پایه فرابورس، از روز سه‌شنبه دوم شهریور ماه شاهد تغییراتی خواهد بود. حجم مبنای سهام که قبلا برای تابلوی زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۱۰میلیارد، پنج میلیارد دو و نیم میلیارد برگه سهم بوده، از این پس معادل ۰.۵درصد سرمایه پایه شرکت لحاظ خواهد شد.
به بهانه این تغییر در قانون حجم مبنا، در این گزارش به مفهوم حجم مبنا، روند تغییرات این ابزار و نقش آن در بازار سرمایه ایران می‌پردازیم.
منظور از حجم مبنا چیست؟
در سال ۱۳۸۲ و در زمان فعالیت دکتر حسین عبده تبریزی به عنوان رییس سازمان بورس اوراق بهادار ایران، ابزاری تحت عنوان حجم مبنا معرفی شد. البته قوانین مربوط به حجم مبنا از زمان به وجود آمدن تا الان دچار تغییرات زیادی شده است که در ابتدای این گزارش به آخرین تغییر آن اشاره شد.
برای آشنایی با مفهوم حجم مبنا، بهتر است ابتدا با قیمت پایانی آشنا شویم. قیمت پایانی عبارت است از میانگین وزنی قیمت معاملات هر نماد در یک روز معاملاتی. همچنین حجم مبنا، حداقل تعداد سهامی از یک نماد است که باید در یک روز معاملاتی، خرید و فروش شود تا تمام درصد تغییرات مجاز در آن روز در تعیین قیمت پایانی لحاظ شود. به این ترتیب اگر حجم معاملات یک نماد از حجم مبنای آن بیشتر شود، قیمت پایانی سهم برابر با میانگین وزنی قیمت معاملات انجام شده آن سهم خواهد بود. از طرفی اگر برای مثال حجم معاملات یک نماد برابر با نصف حجم مبنا باشد، میزان نوسان قیمت پایانی برابر با نصف میانگین وزنی قیمت معاملات سهم است. گفتنی است حجم مبنای هر نماد بورسی یا فرابورسی، متناسب با ارزش بازار شرکت و قیمت سهم تعیین می‌شود و در صفحه اصلی نماد در سایت tsetmc.com قابل مشاهده است.
حجم مبنا؛ حمایتی ناکارآمد از سهامداران
علت به وجود آمدن ابزاری با عنوان حجم مبنا، جلوگیری از صعود و یا سقوط بی‌رویه قیمت سهام با حجم کوچکی از معاملات است. به عبارتی کاربرد حجم مبنا، جلوگیری از دستکاری قیمتی سهام و ایجاد قیمت‌های کاذب است. با این وجود این قانون باعث کند شدن روند معاملات در بسیاری از سهم‌ها و به ویژه سهام شرکت‌های کوچک‌تر شده است. به علت وجود قانون حجم مبنا در کنار محدودیت دامنه نوسان قیمت، سهام بعضی شرکت‌ها برای مدتی طولانی در صف خرید یا فروش قفل می‌شود و به قیمتی که معاملات در آن روان شود، نمی‌رسد.
باید توجه کرد که قانون حجم مبنا فقط در بازار سرمایه ایران وجود دارد. به علت بزرگ‌تر و عمیق‌تر بودن بازار سرمایه دیگر کشور‌ها نسبت به ایران، انگیزه‌های بیشتری برای دستکاری قیمتی در آن‌ها وجود دارد. با این وجود نهاد ناظر بر این بازار‌ها ابزار‌هایی کارآمدتر برای حمایت از سهامداران به کار گرفته‌اند که در دو گزارش (بخش اول – بخش دوم) به برخی از آن‌ها اشاره شده است.
به نظر می‌رسد مسئولان ذی‌ربط بازار سرمایه ایران نیز به ناکارآمدی ابزار حجم مبنا واقف شده‌اند. در سال‌های گذشته سعی شده تا حجم مبنای نماد‌ها کمتر و کمتر شود اما تا وقتی که چنین قانونی وجود داشته باشد، تبعات منفی آن نیز پایدار است.
