واکسن‌ پس از مرگ سهراب‌ ها / چرا کرونا تبدیل به بحران عمیق شد؟

اقتصادآنلاین - عاطفه حسینی؛ با شروع واکسیناسیون کرونا در جهان و عبور کشور از پیک سوم کرونا، اواخر دی ماه سال گذشته، زمانی که آمار بستری و فوت ناشی از کرونا پس از چندین ماه دوباره دو رقمی شد، دولت و وزارت بهداشت به شرح برنامه‌های خود برای چگونگی تامین واکسن پرداختند. ۲۳ دی ماه سال گذشته بود که حسن روحانی گفت: " دولت هم در زمینه تهیه واکسن از کواکس درخواست خود را مطرح و هم پول آن را پرداخت کرده است و از منابع دیگر هم دنبال تهیه واکسن است. بنابراین مردم در این زمینه نگرانی نداشته باشند."

تنها یک روز پس از آن سعید نمکی، وزیر بهداشت گفت: "واکسن کرونا بر اساس نگاه و اصول کارشناسی بزودی تامین می‌شود و ارز لازم برای خرید واکسن نیز تامین شده است." ۳۰‌ام دی ماه سال گذشته نیز، قائم مقام ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور تصریح کرد: "طبق برنامه‌ریزی انجام شده ۴۲.۳ میلیون دوز واکسن کرونا خریداری و وارد می‌شود."

علی‌رغم وعده‌های فراوان از سوی مقامات دولتی درباره واکسیناسیون، در همان زمان جامعه پزشکی کشور بارها بر لزوم به موقع واکسیناسیون تاکید کردند. ۲۷‌ام دی ماه رییس کل سازمان نظام پزشکی در توییتی نوشت: "هرگونه ‌تاخیر در تهیه واکسن کرونا موجب ابتلا و مرگ و میر بیشتر و اوج‌گیری مجدد بیماری‌ و مستلزم پاسخگویی است." و یک روز قبل از آن رییس انجمن ایمونولوژی و آلرژی ایران نیز هشدار داده بود: "زمان طلایی برای تهیه واکسن کرونا و واکسیناسیون را نباید از دست داد."

با شروع بهمن ماه، وزیر بهداشت بار دیگر واردات واکسن را در کنار تولید واکسن داخلی و تولید مشترک واکسن با کوبا، یکی از راه‌های تامین واکسن مورد نیاز کشور دانست. سعید نمکی در ۵ام همان ماه نیز تصریح کرد: "برای واکسیناسیون گروه‌های پر خطر برنامه‌هایی داشتیم و رهبر معظم انقلاب منعی برای واکسیناسیون با واکسن خارجی مورد تایید قبل از تولید واکسن داخلی نداشتند."

اما در آن روزهای زمستانی، خبرهای وزیر بهداشت و معاونانش از تولید واکسن‌های داخلی نیز دل بسیاری را برای داشتن روزهای بدون کرونا، گرم می‌کرد. ۲ بهمن ۱۳۹۹، معاون کل وزیر بهداشت: "کشور ایران تولید‌کننده بزرگ واکسن در دنیا می‌شود." ۲۳ بهمن ۱۳۹۹، سعید نمکی: "این مژده را به مردم ایران می‌دهیم که در دو تا سه ماه آینده یکی از قطب‌های بزرگ تولید واکسن کرونا در منطقه و یکی از صادرکنندگان مهم این واکسن به جهان خواهیم بود."

۲۱ بهمن ماه، واکسیناسیون کرونا در ایران با استفاده از واکسن «اسپوتنیک وی» روسی آغاز شد. پیش از آن، یعنی در ۱۳ بهمن، سخنگوی سازمان غذا و دارو گفت: "فرآیند بررسی مدارک واکسن‌های خارجی کرونا در سازمان غذا و دارو ادامه دارد، مهم این است که از مبدا انگلیس و آمریکا نباشد، در این صورت پس از بررسی و تایید آن قابل خرید و واردات است."

۱۴ بهمن ماه نیز سخنگوی دولت چنین گفت: " به رغم همه مشکلات ارزی و موانع بانکی ناشی از تحریم با همه توان به دنبال خرید و تامین واکسن تولید شده در دنیا و تولید واکسن داخل بودیم. بحث واکسن را بگذاریم در حوزه وزارت بهداشت و درمان پیگیری شود." ۱۸ بهمن معاون اول رییس‌جمهوری با بیان اینکه دولت در هیچ مقطعی به دلیل گران بودن واکسن خارجی در خرید آن تعلل نکرده است، تاکید کرد: "ما برای تامین واکسن با وجود تمام فشارهای اقتصادی، محدودیت نداریم."

اما تمام تاکیدهای اعضای هیات دولت بر واردات واکسن خارجی در حالی صورت می‌گرفت که از یک سو عبدالناصر همتی، رییس سابق بانک مرکزی در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۹۹، گفته بود: "به خاطر تحریم برای خرید واکسن کرونا به مانع خوردیم." و از سوی دیگر کواکس در ۲۳ ام همان ماه خبر داد: "ایران مجوز آمریکا برای خرید واکسن کرونا را دارد."

اسفند ۱۳۹۹

در آخرین ماه سال ۱۳۹۹، پس از گذشت یک سال از زندگی در سایه کرونا، درحالی که واکسیناسیون عمومی در بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکا و حتی بعضی از کشورهای منطقه شکلی منسجم و سازمان‌یافته‌ به خود گرفته بود، وعده‌های دولت در ایران بیشتر به سوی تولید واکسن‌های داخلی پیش رفت. وزیر بهداشت در ۸ اسفند ۱۳۹۹: " بنده همه تلاش خود را به کار گرفته‌ام تا واکسن ایرانی به نتیجه برسد و به امید خدا دنیا هم خواهد دید که با تلاش بی‌وقفه جوانان ایران در بهار آینده ما یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های واکسن جهان خواهیم شد." روزهای پایانی اسفند و باز هم وزیر بهداشت: "جمهوری اسلامی ایران بهار سال ۱۴۰۰ یکی از بهترین و مهم‌ترین واکسن سازان دنیا می‌شود."

وعده‌های وزارت بهداشت اما فقط محدود به تولید واکسن نبود و نمکی و معاونانش از رسیدن به خودکفایی در داروهای بیماری کرونا نیز خبر می‌دادند. سعید نمکی، ۸ اسفند ۹۹: " ایران در زمینه تامین داروها و تجهیزات مدیریت کرونا در مرز خودکفایی است و پیگیر صادرات تجیهزات کرونایی به کشورهای دیگر هستیم."

از سوی دیگر از ستاد اجرایی فرمان امام مبنی بر تولید واکسن کووایران برکت نیز خبرهای خوبی به گوش می‌رسید و رییس این ستاد در ۱۶ اسفند ماه خبر داد: "حداکثر تا ۱۵ خرداد سال آینده موضوعی به نام واکسن کرونا در کشور به عنوان دلهره و دغدغه مردم وجود نخواهد داشت."

در حالی که تا اواخر اسفند ماه به گفته سخنگوی سازمان غذا و دارو تنها ۱۲۴ هزار دوز واکسن در کشور تلقیح شده بود، رییس دفتر رییس‌جمهوری از روزهای روشن پیش رو می‌گفت، رییس‌جمهوری اقدامات انجام شده برای تهیه و تامین واکسن کرونا در شرایط سخت را افتخارآمیز می‌دانست، وزیر کشور خبر از تولید حجم قابل قبولی از واکسن از اردیبهشت ماه را می‌داد و درنهایت در ۲۲ اسفند ۹۹ رییس دفتر رییس‌جمهوری گفت: "ما قصد داریم زمانی ‌که دولت را تحویل می‎دهیم، مسئله کرونا در کشور هم از نظر واکسیناسیون و درمان و پیشگیری به جایی رسیده باشد که دیگر دغدغه مردم نباشد."

بهار ۱۴۰۰

وعده‌های توخالی وزارت بهداشت و از دست رفتن زمانی طلایی برای واکسیناسیون در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۹ و اوایل سال ۱۴۰۰ و عدم اعلام قرنطینه سراسری قبل از اوج گرفتن دوباره کرونا، بیشتر استان‌های کشور را گرفتار پیک چهارم این بیماری کرد.

در همان روزهای ابتدایی امسال رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت در ارزیابی روند واکسیناسیون در کشور گفت: "برنامه‌ریزی واکسیناسیون حداقل یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر مشمول فاز یک تا پایان سال شمسی گذشته که با لحاظ بسیاری از محدودیت‌ها پیش‌بینی شده بود، عملا محقق نشد." جهانپور همچنین ادامه داد: "خرید بیش از ۲۱ میلین دوز واکسن کرونا از طریق مستقیم و سبد کوواکس سازمان جهانی بهداشت قطعی شده بود، امام حتی وعده تحویل دو میلیون و ۸۰۰ هزار دوز هم از سوی تامین‌کنندگان مختلف محقق نشد."

اواسط اردیبهشت ماه، در روزهایی که واکسیناسیون افراد بالای ۷۵ سال به تازگی در کشور آغاز شده بود، در حالی که رییس‌جمهوری از نیاز کشور به وارد کردن واکسن خارجی می‌گفت، وزیر بهداشت از جستن از دام ویروس انگلیسی و غافلگیر کردن ویروس هندی در کشور صحبت می‌کرد و مدیر پروژه واکسن فخرا از تولید یک میلیون دوز واکسن کرونا در ماه تا اواسط تابستان خبر می‌داد، کرونا جان بیش از ۳۰۰ ایرانی را در روز می‌گرفت و تعداد جان باختگان این بیماری در کشور به ۷۳ هزار و ۹۰۶ نفر رسید.

از سوی دیگر علی‌رغم اینکه واکسن‌های داخلی نتوانستند نقشی در واکسیناسیون عمومی در بهار ۱۴۰۰ داشته باشند، اما وعده‌ها درباره تولید و حتی صادرات آنها به کشورهای دیگر همچنان پابرجا بود. ۱۰ خرداد ماه، رییس سازمان غذا و دارو: "پیش‌بینی می‌کنیم تولید واکسن کرونا در تیر ماه به سه میلیون دوز رسیده و از شهریور ماه این عدد به ۱۰ میلیون دوز در ماه افزایش یابد" ۱۸ام همان ماه، سخنگوی ستاد ملی مبارزه با کرونا "بزودی ۱۰ میلیون واکسن کوو ایران برکت تزریق خواهد شد"

در نهایت و در روزهای پایانی خرداد ماه، در حالی که طبق وعده‌های وزارت بهداشت باید ۱۴ میلیون نفر در کشور واکسن کرونا می‌زدند، به گزارش وزارت بهداشت تا ۲۱ خردادماه، در مجموع ۵۰۶۱۰۲۰ دوز واکسن کرونا در کشور تزریق شد.

تیر ۱۴۰۰

در اواسط تیرماه و با رسیدن دولت دوازدهم به روزهای پایانی خود و همچنین تزریق فقط ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار دوز واکسن کرونا در کشور، میزانی که با وعده‌های وزارت بهداشت فاصله زیادی داشت، دیگر دولتمردان از دادن وعده‌های رنگارنگ دست کشیدند و بیشتر به دفاع ازعملکرد خود در مقابله با کرونا پرداختند. رییس‌جمهوری با اشاره به شرایط مناسب واکسیناسیون، گفت: "قولی که به مردم در این دولت دادیم واکسینه شدن افراد بالای ۶۵ سال بود که افراد بالای ۶۰ سال و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای هم واکسینه شدند و به قول خود عمل کردیم."

از طرفی دیگر انفعال دولت در اعمال قرنطینه‌ سراسری، با وجود هشدارهایی مبنی بر شروع پنجمین موج کرونا، کشنده‌ترین موج کرونا تا به امروز در کشور، بدون شک یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف عملکرد دولت روحانی در مقابله با این بیماری است. ۱۲ام تیرماه، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا از افزایش شهرهای درگیر به کرونای هندی به ویژه در استان‌های جنوبی، شرقی و جنوب شرقی و ۱۶ام تیرماه، فرمانده ستاد عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلان شهر تهران از شروع پیک پنجم کرونا در تهران، خبر دادند.

در مقابل، وزیر بهداشت این هشدارها را سیاه‌نمایی‌ خواند و از آنها انتقاد کرد و در آخرین روز تیر ۱۴۰۰ حسن روحانی مسئله عمده کشور را کرونا و تحریم عنوان کرد و گفت: "کرونا را توانستیم تا حدی مهار کنیم و در زمینه تحریم هم توانستیم همه کارهای لازم را برای رفع آن انجام دهیم و با قاطعیت می‌گویم دولت در هر دو زمینه به مسوولیت خود عمل کرده است." این در حالی بود که پیش‌تر رییس‌جمهوری بر شکستن کمر کرونا و تحریم تا پایان دولتش تاکید کرده بود.

مرداد ۱۴۰۰

نتیجه تمام وعده‌های دولت دوازدهم و وزارت بهداشت در مقابله با کرونا، روزهای سیاه مرداد ۱۴۰۰ بود، نتیجه آن جان باختن ۵۸۸ نفر فقط در یک شبانه روز در ۱۸ام و شکست رکورد متوفیان در تهران در ۲۲ام این ماه بود. با وجود آنکه سعید نمکی از حیرت جهانیان در مدیریت کرونا در ایران گفت و حسن روحانی در آخرین حضورش در ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا، تصمیمات این ستاد را بر پایه اصول علمی و خرد جمعی ارزیابی کرد، اما صف‌های طولانی مقابل داروخانه‌ها و تکمیل ظرفیت بیمارستان‌ها در بسیاری از استان‌های کشور چیز دیگری را نشان می‌دهد.

۱۳ام مرداد ماه، فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلان شهر تهران: "کمبود سرم موضوعی جدی است و در ۴۸ ساعت گذشته فشار زیادی بابت کمبود سرم به بیمارستان‌ها وارد شده است." ۱۸ام مرداد ماه، رییس سازمان نظام پرستاری کشور: "باتوجه به وضعیت کرونایی در بیمارستان‌های کشور، کمبود پرستار بیش از پیش احساس می‌شود و باید به ازای هر تخت بیمارستانی ۲/۵ نیروی پرستار در ۲۴ ساعت داشته باشیم." و ۲۰ام مرداد ماه ۱۴۰۰، مدیرعامل سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی مشهد از درخواست سازمان فردوس‌های این شهر برای همکاری در جابه‌جایی متوفیان کرونا خبر داد.

از طرفی دیگر جدال لفظی مقام‌های وزارت بهداشت و خارجه دولت حسن روحانی درباره تهیه واکسن کرونا نشان از نبود برنامه‌ای منسجم و هماهنگی بین بخش‌های مختلف دولت دوازدهم در مقابله با بیماری کرونا دارد. ۲۰ام مرداد ماه، رییس ستاد مقابله با کرونای تهران در اظهاراتی گفت: "هزینه داروهای کرونا چند برابر واردات واکسن شده است اما اجازه خرید واکسن ندادند چون فکر می‌کردند گران است." زالی همچنین در ادامه افزود: " ما فقط برای ۵ روز ذخیره واکسن داریم و نمی‌توانیم سرعت را زیاد کنیم، اگر واکسن زیاد بود ما مراکز را دو برابر می‌کردیم."

در مقابل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نیز که پیش از این از کندی و تعلل وزارت بهداشت در صدور مجوزهای واردات واکسن کرونا توسط بخش خصوصی گفته بود، اعلام کرد متاسفانه شیوع بالای بیماری کرونا و آمار غم‌انگیز مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به این بیماری در روزهای اخیر، باعث شده تا مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌جای پذیرش مسئولیت عملکرد ضعیف خود، از سیاستگذاری نادرست گرفته تا سرعت بسیار پایین انجام امور مربوط به پیشگیری و درمان، سیاست «فرار رو به جلو» را در پیش بگیرند.

همچنین بخش دیگری از سخنان رییس ستاد مقابله با کرونای تهران در خصوص تلاش نکردن سفرای ایران در خارج کشور جهت تامین واکسن کرونا واکنش محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت حسن روحانی را به دنبال داشت. جواد ظریف با انتشار متنی در حساب اینستاگرام خود نوشت: "چرا این قدر زمان تلف شد؟ کدام دستگاه پروفورمای ورود ۲۰ میلیون واکسن از اروپا را رد کرد؟ کدام دستگاه پیشنهاد تمهید واردات واکسن از چین را در شهریور گذشته مطرح کرد؟ دقیقا همان کاری که بعد از آن تاریخ امارات (برای سینوفارم) و ترکیه (برای سینوواک) انجام دادند؟ چه کسانی گفتند مردم ما موش آزمایشگاهی نیستند؟"

جواد ظریف سوالات زیادی را مطرح کرده است، اما معلوم نیست حالا که کار دولت حسن روحانی و وزارت سعید نمکی به آخر رسیده، در روزهایی که کرونا روزانه بیش از ۵۰۰ قربانی می‌گیرد و مجموع جان باختگان این بیماری در کشور به ۹۷ هزار و ۲۰۸ نفر رسیده است، چه کسی باید جوابگوی این سوالات باشد.