پیامد زمین گرم در چهار قاره
هرچند امروز نشانه‌های تغییرات اقلیمی بیش از هر زمان دیگری در کشورهای جهان نمایان شده اما دانش انسان فعلا قادر به پیش‌بینی دقیق یا گریز از عوارض ناشی از آن نیست.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد؛ از باران‌های شدید و سیل گرفته تا گرمای بی‌سابقه هوا یا گرد و غباری که از صحرای آفریقا تا اروپا کشیده شده؛ تغییرات اقلیمی عالم را فرا گرفته است. اما تغییرات اقلیمی چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟ نشریه «ساینس» تغییرات اقلیمی را تغییر در خصوصیات آماری سیستم‌های آب و هوایی تعریف کرده که برای چند دهه یا بیشتر، معمولا به مدت ۳۰ سال، ادامه پیدا کرده و به تحول در میانگین، شدت و انحراف معیارهای این حوزه ختم شده است.
تحقیقات نشان داده تغییرات اقلیمی می‌توانند ناشی از پروسه‌های طبیعی چون تغییر در تابش خورشید، آتشفشان‌ها یا تغییرپذیری داخلی در سیستم آب و هوایی، یا ناشی از تاثیرات انسانی چون تغییرات در ترکیبات اتمسفر یا کاربری زمین باشند. امروز شرایط هوا را می‌توان با مهارت زیاد از حدود یک هفته قبل پیش‌بینی کرد. نوسانات کوتاه‌مدت آب و هوا مانند خشکسالی را نیز می‌توان با مهارت محدود از فصلی به فصل دیگر پیش‌بینی کرد.
اما تغییرات بلندمدت در آمارهای سیستم‌های آب وهوایی تنها در صورتی قابل پیش‌بینی هستند که در اثر تاثیرات طولانی‌مدتی ایجاد شده باشند که شناخته شده یا قابل پیش‌بینی باشند. واقعیت این است که شرایط آب و هوایی جهان به طور طبیعی در مقیاس‌های زمانی مختلف، از دهه‌ها تا هزاران سال، تغییر می‌کند. این تغییرات طبیعی می‌توانند از دو راه ایجاد شوند: از طریق نوسانات داخلی که انرژی، آب و کربن را میان اتمسفر، اقیانوس‌ها، زمین و یخ تبادل می‌کنند، و از طریق تاثیرات خارجی بر سیستم آب و هوایی، شامل تغییرات در انرژی دریافتی از خورشید و اثرات فوران‌های آتشفشانی.
فعالیت‌های انسانی همچنین می‌توانند از طریق تغییر در غلطت دی‌اکسیدکربن (CO2) و سایر گازهای گلخانه‌ای در جو، تغییر در غلظت گرد و غبار موجود در هوا و تغییر در بازتاب سطح زمین به وسیله تغییر در پوشش آن، بر شرایط آب و هوایی تاثیرگذار باشند.
امروز فعالیت‌های انسانی به طور مستقیم میزان دی‌اکسیدکربن، متان و اکسید نیتروژن را به علاوه برخی گازهای گلخانه‌ای دیگر چون هالوکربن‌ها افزایش داده است. این گازهای گلخانه‌ای وقتی اثر می‌کنند دما را افزایش داده و سبب گرم‌تر شدن سطح زمین می‌شوند. از سوی دیگر علاوه بر اثرات مستقیم، گرم شدن ناشی از افزایش طولانی‌مدت گازهای گلخانه‌ای می‌تواند به وسیله عوامل دیگر نیز تشدید شود؛ افزایش شدت بخار آب یکی از نمونه‌های مهم آن است. فعالیت‌های بشر ذرات معلق در هوا چون دود، آلودگی هوا، مه‌دود و ریزگردهای اقیانوسی را نیز افزایش می‌دهد که مقداری از نور خورشید را برمی‌گردانند؛ به طوری که این تغییر برخی از گرمای ایجاد شده به وسیله گازهای گلخانه‌ای را تعدیل می‌کند.
ارتباط بسیار نزدیکی میان دما، بخار آب در اتمسفر، صفحات یخ قطبی و میزان گازهای گلخانه‌ای (بالاخص دی‌اکسیدکربن) وجود دارد. زمانی که یکی از اینها دچار اختلال می‌شوند، بقیه از طریق پروسه‌های بازخورد به این اختلال واکنش نشان می‌دهند که می‌تواند اختلال ایجاد شده را تشدید یا تعدیل کند. این بازخوردها در مقیاس‌های زمانی متفاوتی اتفاق می‌افتند؛ آنها که در اتمسفر هستند معمولا سریع ولی آنها که در اعماق اقیانوس‌ها و صفحات قطبی هستند می‌توانند واکنش‌های تاخیردارتری را ایجاد کنند.
بخار شدن سریعتر آب را می‌توان به عنوان نمونه‌ای از بازخورد سریع؛ و دوره‌های عصر یخبندان که در طول میلیون‌ها سال گذشته ایجاد شده‌اند را نمونه‌ای از بازخورد‌های آهسته این موضوع در نظر گرفت. در واقع حدود نیمی از اثرات گازخانه‌های گلخانه‌ای مربوط به بخار آب است که میزان آن در اتمسفر عمدتا به وسیله دما و باد کنترل می‌شود؛ با افزایش متوسط دمای اتمسفر زمین، میزان بخار آب موجود در هوا افزایش یافته و گرمای ایجاد شده اولیه را تشدید می‌کند. بنابراین فعالیت‌های انسانی به طور غیرمستقیم به افزایش بخار آب می‌انجامد.
افزایش دو درجه‌ای متوسط دمای زمین
انسان‌ها در سال‌های گذشته با سوزاندن سوخت‌های فسیلی، بریدن درختان جنگل‌ها و دامداری، بر آب و هوا و دمای زمین تاثیرات گسترده‌ای گذاشته‌اند. با رسیدن متوسط دمای زمین به 1/ 1 درجه سلسیوس در فاصله سال‌های 2020-2011 که بالاتر از سطح دمای صنعتی شدن است، گرم‌ترین دهه زمین رقم خورده است. گرمایش کره زمین ناشی از فعالیت‌های بشر در حال حاضر با نرخ 2/ 0 درجه سلسیوس در هر دهه در حال افزایش است. افزایش 2 درجه‌ای در مقایسه با دمای ماقبل صنعتی شدن با اثرات منفی بسیار جدی بر محیط‌زیست، سلامت انسان و رفاه او در ارتباط است. سال‌های 2016 و 2020 به عنوان گرم‌ترین سال‌های زمین در طول 40 سال گذشته به ثبت رسیده‌اند. با این وجود افزایش دمای هوا تنها یکی از علامت‌های گرمایش زمین است؛ کاهش میزان یخ‌های قطبی، افزایش دمای آب و هوای اقیانوس‌ها، افزایش دمای سطح دریاها، افزایش سطح آب دریاها، افزایش رطوبت هوا (که خود باعث افزایش دمای زمین می‌شود)، افزایش دمای جو پایین، کاهش پوشش‌های برفی و افزایش سرعت آب شدن برف‌ها و نیز آب شدن یخ‌های قطبی از دیگر تغییرات ایجاد شده در اثر گرمایش زمین هستند که به تغییراتی پایدارتر در زمین ما اشاره دارند.
ظهور عوارض گرمایش به شکل سیل و آتش‌سوزی در اروپا و آمریکا
اخیرا سیل کشورهای اروپایی اعم از آلمان، بلژیک و هلند را درنوردیده و کشته‌های بسیاری بر جای گذاشته و این در حالی است که تعداد بسیاری از افراد آسیب‌دیده در مناطق سیل‌زده آلمان هنوز پیدا نشده‌اند. میزان و قدرت این بارش‌ها و سیل نابهنگامی که اتفاق افتاده سیاستمداران و پیش‌بینی‌کنندگان هوا را در شک فرو برده است. پروفسور ویم تیری از دانشگاه بروکسل در گفت‌وگو با «آسوشیتدپرس» گفت ارتباط روشنی میان بارش‌های بسیار شدید و تغییرات اقلیمی وجود دارد.
در آن سوی اقیانوس اطلس نیز نوع دیگری از شرایط بد آب و هوایی در کانادا و غرب ایالات متحده آمریکا در جریان است. برای دومین سال متوالی دره مرگ (Death Valley) دمای 54 درجه سلسیوس را به ثبت رسانده است. اداره ملی اقیانوس و آب و هوا (NOAA) آمریکا گزارش داده که شمال غربی آمریکا و غرب کانادا در ماه ژوئن دماهای بسیار بالایی را تجربه کرده‌اند. دمای بسیار بالای هوا، بخشی از تغییری است که که آمریکای شمالی را در طول 30 سال گذشته گرم‌تر و خشک‌تر کرده و منجر به آتش‌سوزی‌های بیشتر شده است. استفان رمستورف، مدرس فیزیک اقیانوس در دانشگاه پوتسدام آلمان معتقد است گرمای اخیر آمریکا و کانادا آنچنان شدید است که بدون فرض گرمایش زمین وقوع آن تقریبا غیرممکن است. NOAA گزارش داده ماه ژوئن سال‌جاری پنجمین ماه به لحاظ درجه حرارت هوا در طول 142 سال قبل آب و هوای جهان بوده که خود روند گرم شدن زمین را تایید می‌کند. دمای هوا در این ماه در آفریقا نیز به بالاترین سطح خود رسیده است، در اروپا دومین رکورد خود را ثبت کرده و در آسیا نیز دومین ژوئن گرم از سال 2010 بوده است. محققان آب و هوا معتقدند با هر یک درجه سلسیوس افزایش در دما، رطوبت موجود در هوا می‌تواند تا 7 درصد افزایش پیدا کند. این موضوع می‌تواند به شرایط گرم و خشک در آمریکا و بارش‌های سیل آسیا در اروپا منجر شود.
بارش‌های شدید و سیل‌آسا در چین، بنگلادش و ژاپن
سیل‌های مرگبار اما تنها اروپا را درگیر نکرده است؛ نزدیک به 25 نفر در استان هنان چین در اثر بارش‌های سیل‌آسا که برای چند روز پیاپی منطقه ژنگژو را شکافت جان خود را از دست دادند. هم در اروپای غربی و هم در چین این فجایع به دنبال یک دوره بارش‌های غیرمعمول اتفاق افتاده‌اند، که در مورد چین معادل بارش باران یکساله تنها در سه روز است که سیستم‌های دفاعی سیلاب را تحت فشار قرار داد.
ژوئن 2020 یعنی سال گذشته در همین حوالی نیز سیلی عظیم ناشی از باران‌های موسمی شدید و طولانی‌مدت، زندگی 4/ 5 میلیون نفر از مردم بنگلادش را در مناطق مختلف تحت‌تاثیر قرار داد. این بارندگی‌ها طولانی‌ترین بارش‌های موسمی این کشور در طول دهه‌های گذشته گزارش شدند، در حالی که این کشور هنوز از پیامدهای اَبرتوفان آمفان بهبود نیافته بود. بر اساس تحقیقات وزارت بلایای طبیعی بنگلادش یک‌سوم این کشور بر اثر بارش‌های شدید زیر آب فرو رفته بوده است. در ماه جاری نیز بارش بسیار شدید باران در شهر شیزوکای ژاپن سبب رانش زمین و حرکت خانه‌ها و از میان رفتن آنها شد. لغزش‌های ایجاد شده در زمین که در بخش‌هایی از شهر اتفاق افتاد باعث جاری شدن سیلاب‌های گل و لای در خیابان‌ها و تخریب حدود 130 ساختمان این شهر شد. تعداد بسیاری از مردم در این واقعه ناپدید شدند. باران شدید تنها در مدت 24 ساعت از میزان معمول ماهانه ماه جولای فراتر رفته و باعث شل شدن مقادیر عظیمی از خاک شد که در دامنه‌های تند منتهی به اقیانوس آرام وجود دارند. سیل منطقه بوزی در موزامبیک که در ماه ژانویه سال‌جاری رخ داد از جمله سیل‌های ویرانگری بود که توفان گرمسیری با سرعت 150 کیلومتر در ساعت ایجاد کرد. باران بسیار شدید هزاران نفر را مجبور به ترک خانه‌هایشان کرد. این توفان منطقه ساحلی سوفالا در موزامبیک را درنوردید و موسسه ملی مدیریت و کاهش خطر بلایای طبیعی موزامبیک اعلام کرد که بیش از 6 هزار و 800 نفر در اثر این سیل و توفان شدید آواره شده‌اند، بیش از 136 هکتار از محصولات این منطقه نابود شده، 9 مدرسه تخریب و به حدود 17 مدرسه دیگر و بیمارستان آسیب وارد شده است. این توفان بیش از هزار خانه را به طور کامل ویران، 3 هزار و 300 خانه را تخریب و 1500 خانه دیگر نیز دچار آبگرفتگی شدند.
گرمای بی‌سابقه در یکی از سردترین مناطق جهان
کشور سردسیر روسیه نیز از این تغییرات آب و هوایی در امان نبوده است، به طوری که طبق گزارش‌های هواشناسی امسال گرم‌ترین ماه ژوئن را در طول 120 سال گذشته تجربه کرده است. دمای هوا در پایتخت روسیه به بیش از 34 درجه رسیده است. سرویس آب و هوایی روسیه (Roshydromet)، تغییرات اقلیمی را مسوول این افزایش دمای هوا می‌داند. دومین شهر بزرگ روسیه سن‌پترزبورگ که در فاصله 600 کیلومتری در شمال غربی مسکو قرار دارد هم در این ماه دمای 34 درجه را تجربه کرده که از سال 1998 بی‌سابقه بوده است. روسیه رکوردهای بی‌سابقه‌ای را در سال‌های اخیر ثبت کرده است؛ در ماه ژوئن 2020 در شهر ورخویانسک که یکی از سردترین مناطق مسکونی کره زمین شناخته می‌شود، دمای هوا به 38 درجه رسید که بالاترین درجه حرارت ثبت شده در بالای مدار قطب شمال از زمان شروع اندازه‌گیری دمای هواست. آتش گسترده در منطقه مارسدن مور در شمال انگلستان که برای سه روز ادامه یافت نیز از جمله وقایع آب و هوایی اخیر در ماه آوریل 2021 بود. آتش گسترده به این منطقه و زیستگاه زیبا خسارات بسیاری وارد کرد. این در حالی است که سال گذشته نیز مارسدن مور به دچار آتش‌سوزی شده بود.
توفان گرد و غبار را از صحرای آفریقا به اروپا رساند
وقایع کم‌سابقه آب و هوایی در جهان اما تنها به سیل، آتش‌سوزی و گرمای شدید هوا خلاصه نشده است؛ پنجم فوریه 2021 آسمان شهر اران الجزیره دیگر آبی نبود و به نارنجی تغییر رنگ داده بود. توفان‌های بسیار شدید توده عظیمی از غبار را از صحرای بزرگ آفریقا به سمت شهر الجزیره آورد. شدت این توفان‌ها تا حدی بود که در روزهای بعد آسمان جنوب اروپا را نیز در بر گرفت و کیفیت هوا را در بسیاری از کشورهای این منطقه تحت‌تاثیر قرار داد، به طوری که به روایت ناظران گرد و غبار توفان‌های الجزایر به رشته‌کوه‌های اروپایی پیرنه و آلپ نیز گسترش یافته بوده است.
در ماه فوریه اما با حرکت جبهه هوای بسیار سردی به سمت جنوب بارش برف گسترده‌ای یونان را دربرگرفت که شدیدترین بارش از فوریه سال 2008 در این کشور بوده است. فلورینا در شمال یونان کمترین دما (منفی 19 درجه) را ثبت کرد و وزش بادهای شدید (97 کیلومتر در ساعت) همراه با جبهه هوای بسیار سرد در سراسر دریای اژه سبب اختلال در حمل‌ونقل دریایی شد.
