زلزله خاموش دشت قزوین را می بلعد
از فرونشست زمین به‌عنوان زلزله خاموش نام می‌برند. نابودی بی‌صدای بخش قابل زیست و زاد آور و زندگی بخش زمین؛ زلزله بی سروصدا اما فاجعه باری که سال‌هاست به‌دنبال خشکسالی، ویرانی‌ها را تکمیل می‌کند و دشت‌های ایران را در دهان تاریکی و نابودی قرار می‌دهد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، دشت‌هایی که شهرها ، روستاها ، باغ‌ها و کشتزارها را در بر گرفته‌اند در خشکی غرق می‌شوند. دشت قزوین هم که از دیرباز جزو حاصلخیزترین دشت‌های کشور است از این بحران در امان نیست و پدیده فرونشست زمین این دشت را هم تهدید می‌کند.
یدالله ملکی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین درباره فرونشست دشت قزوین گفت: مهم‌ترین عامل فرونشست زمین افت سطح آبهای زیرزمینی است، زمانی که سطح آبهای زیرزمینی کاهش پیدا کند و از لایه‌ها حذف شود فشار لایه‌های بالایی باعث می‌شود طبقات خاک فشرده شوند و فرونشست اتفاق بیفتد. دشت قزوین هم که از دهه ۴۰ شروع به بهره‌برداری شده از همان زمان سطح آب شروع به کاهش کرده و فرونشست در آن به‌وجود آمده منتهی هر سال متفاوت است. ضمن این که تبعات آن، همان سال خودش را نشان نمی‌دهد. به‌عنوان مثال امسال که با خشکسالی مواجهیم و افت سطح آب بیشتری را داریم تبعات آن را که همان فرونشست زمین است مشاهده نمی‌کنیم و در سال‌های بعد اثراتش مشخص می‌شود.
وی در ادامه اظهار داشت: عددهای مختلفی درباره فرونشست دشت قزوین مطرح می‌شود. هم در سازمان زمین شناسی کشور و هم سازمان آب منطقه‌ای شروع به مطالعه کردیم و گزارش آن در سال گذشته منتشر شد که کمترین آن ۲ سانتیمتر و بیشترین ۱۲ سانتیمتر در سال را نشان می‌دهد. در جاهایی که افت آب زیرزمینی بیشتر باشد میزان فرونشست زمین هم بیشتر خواهد بود. هم اکنون مناطق بوئین زهرا و ارداق بیشترین آمار فرونشست استان را دارند.
ملکی با بیان این که فرونشست دشت قزوین یک فاجعه است، گفت: یکی از تبعات نگران کننده این پدیده این است که زمین هنگامی که فرونشست کند دیگر قابل جبران و اصلاح نیست و حتی اگر در آنجا آب هم تزریق کنید دیگر امکان ذخیره‌سازی وجود ندارد، به‌دلیل این که فضاهای خالی سطوح زیرین فشرده شده و از بین رفته و جایی برای ذخیره آب و در نتیجه احیای آن دشت وجود ندارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین با بیان این که فرونشست زمین تبعات دیگری هم در پی دارد، افزود: سرمایه گذاری‌های دیگر هم به‌خطر می‌افتند، سیلوها، کارخانه‌ها، ریل راه‌آهن، ساختمان‌ها و جاده‌ها نیز در معرض تهدید هستند.
هم اکنون در برخی مناطق بوئین زهرا لوله چاه ها بیرون زده و این تصور برای مردم پیش می‌آید که لوله‌ها چقدر بیرون کار گذاشته شده‌اند اما واقعیت این است که لوله ثابت است و این زمین است که فرونشست می‌کند و باعث از بین رفتن آبخوان و سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
این مقام مسئول در پاسخ به این سؤال که در شرایط بحرانی آیا نباید از بهره‌داری چاه‌های مجاز هم جلوگیری کرد، گفت: چه چاه مجاز و چه غیرمجاز فرقی برای ما نباید داشته باشد. اینجا مسأله اصلی برداشت بی‌رویه است. در حال حاضر ما جلوی استفاده از چاه‌های غیر مجاز را گرفته‌ایم و برداشت آنچنانی از آنها وجود ندارد و هم اکنون چاه‌های مجاز هستند که مشکل ساز شده و برداشت بی‌رویه دارند. در این ارتباط هم کنتورهای هوشمند نصب می‌کنیم که وظیفه‌اش کنترل برداشت در حد پروانه‌های مجاز است، البته این موضوع هم چالش بزرگی به وجود آورده به شکلی که وقتی کنتور هوشمندی آب را قطع می‌کند کشاورزان مدعی می‌شوند که ما ۳۰ یا ۴۰ سال است که از آب این چاه استفاده می‌کنیم و باغ و زمین کشاورزی ایجاد کرده‌ایم و حالا کنتور شما آب ما را قطع کرده است و این افراد را با هیچ دلیلی نمی‌توان توجیه کرد.
کاری برای نجات دشت قزوین نشده است
دکتر مریم شهبازی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان درباره بحران خشکسالی و فرونشست در دشت قزوین گفت: کم آبی مقوله جدیدی برای کشور ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک نبوده و نیست. در حقیقت کاهش قابل توجه سطح آب های زیرزمینی در کشور ما متأسفانه بیش از آنکه به اثرات تغییر اقلیم مربوط باشد به فعالیت های انسانی و برداشت‌های بی‌رویه از آن مربوط است. این کاهش میزان آبهای زیرزمینی به نوبه خود منجر به مشکلات و چالش های بزرگی چون فرونشست زمین شده است که می‌تواند امنیت آبی و غذایی در کشور را به خطر بیندازد. براساس گزارش‌های علمی اخیر، تأثیر کاهش در ذخایر آب زیرزمینی ایران با اضافه برداشت بیش از حد در 77 درصد از مساحت کشور، رشد شوری خاک در کل کشور و افزایش فرکانس و میزان فرونشست زمین را در دشت‌های ایران نمایان کرده است.
وی افزود: از دیرباز دشت قزوین به‌عنوان یکی از دشت‌های مطرح کشور جایگاه ویژه‌ای در تولید و کشاورزی دارد ولی بررسی شدت خشکسالی و ارتباط بین خشکسالی‌های اقلیمی و هیدرولوژیک، برمبنای داده‌های بارش و آب های زیرزمینی دشت قزوین و بررسی ارتباط آب های زیرزمینی و خشکسالی‌های اقلیمی نشان می‌دهد که تأثیر فعالیت های انسانی در کاهش آب های زیر زمینی این خطه بسیار چشمگیر بوده است. خشکسالی در آب های زیرزمینی با دو الی سه ماه تأخیر نسبت به خشکسالی‌های اقلیمی بروز می‌کند و به طور متوسط در هر سال 25 سانتیمتر سطح آب زیرزمینی افت داشته است.
متأسفانه استان قزوین یکی از 12 استان درگیر با بحران آب در سال‌جاری آبی ذکر شده و اگر وضعیت بارش‌ها مطابق مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی پیش برود، سال 1400 برای قزوین یکی از خشک‌ترین سال‌ها در پنجاه ساله اخیر خواهد بود. براساس گزارش اردیبهشت سال‌جاری سازمان هواشناسی ،میزان بارش‌ها در کل کشور 87.1 میلیمتر نسبت به میانگین دوره بلندمدت (20 تا 50 ساله) کاهش یافته است و استان قزوین با میانگین بارش بلندمدت 284 میلیمتر، 91.2 میلیمتر کاهش بارندگی دارد. ضمن کاهش بارش، افزایش دما نیز باعث کاهش ورودی آب به دشت قزوین می‌شود.
متأسفانه به‌دلیل برداشت بی‌رویه آبهای زیرزمینی، در ۴۵ درصد دشت قزوین (از هشتگرد تا تاکستان) شاهد فرونشست زمین هستیم به طوری که هرساله ۲ تا ۱۷ سانتیمتر فرونشست گزارش شده است. در حالی که مسئولان شورای پیشگیری و عملیات پاسخ به بحران آب در سال‌جاری آبی، بخوبی این وضعیت بحرانی را رصد نموده‌اند، هنوز اقدام اجرایی خاصی برای مقابله با آن شروع نشده است.
وی درباره راهکارهای مقابله با خشکسالی گفت: تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی از یک سو و جلوگیری از برداشت بی‌رویه و غیرمجاز از سوی دیگر راهکارهای اساسی برای مقابله با کم آبی و پدیده فرونشست زمین است. اعمال محدودیت در حفر چاه‌های جدید، محدودیت در حداکثر عمق حفر چاه از منابع آب زیرزمینی و نصب کنتور هوشمند راهکارهای مناسب برای کاهش عرضه و کنترل میزان مصرف آب چاه‌ها است. همچنین تغییر الگوی کشت مناسب براساس مدل‌های سازگار با کم آبی، کشت گیاهان جایگزین به جای محصولات با نیاز آبی بالا، اقدامات مناسب برای کاهش تبخیر از سطح خاک در کشت‌های آبی (مثل کشاورزی حفاظتی، مالچ و کلش، کودهای حفاظتی و...) و روش‌های استحصال آب باران از راهکارهای مناسب دیگر است. این راهکارها نیازمند هماهنگی بین سازمانی و عزم عمومی برای مقابله با اثرات خشکسالی و سازگاری با کم آبی است.
