ایران؛ بزرگ ترین مصرف کننده انرژی منطقه

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد؛ گزارش سالانه‌ای که بخش‌های مختلف انرژی از نفت و گاز تا تجدیدپذیرها را در برمی‌گیرد. این روزنامه به بررسی اجمالی آمار و ارقام حوزه‌های مصرف کل انرژی، انتشار آلاینده‌ها، نفت خام، پالایشی و گاز طبیعی مرتبط با ایران در این گزارش پرداخته است. گزارش بی‌پی نشان می‌دهد ایران در سال گذشته از نظر میزان مصرف انرژی کل و میزان انتشار آلاینده‌ها رشد بسیار بالایی داشت و از این نظر در میان ۳ کشور اول جهان قرار گرفته است. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که بخش انرژی ایران بیش از ۹۷ درصد به نفت و گاز وابستگی دارد. نگران‌کننده‌ترین بخش گزارش بی‌پی، میزان انتشار کربن ایران است که از مجموع آلایندگی ۴ کشور بریتانیا، فرانسه، نروژ و سوئد بیشتر است و همین امر ایران را به ششمین تولیدکننده آلاینده‌های محیط‌زیستی تبدیل کرده است.

در بخش آمار نفتی هم داده‌های بی‌پی نشان می‌دهند که ایران در سال ۲۰۲۰ در هر ۲ بخش تولید و مصرف نفت خام کاهش داشته، اما در بخش پالایشی شرایط کاملا متفاوت است و رشد بخش پالایشی ایران در یک دهه منتهی به ۲۰۱۹ به شکل چشمگیری فراتر از میانگین جهانی بوده و به‌رغم کاهش اندک ظرفیت پالایشی و توان عملیاتی کشور در سال ۲۰۲۰، باز هم در هر دو بخش ایران رتبه هشتم جهان را در اختیار دارد. در پایان نیز نگاهی گذرا به بخش گاز داریم که نشان می‌دهد ایران دومین کشور جهان از نظر منابع گازی و سومین کشور از نظر میزان تولید است. اما در بخش مصرف نیز ایران چهارمین مصرف‌کننده بزرگ جهان است و به‌تنهایی از تمام آمریکای جنوبی و لاتین گاز طبیعی بیشتری مصرف می‌کند.

ایران؛ بزرگ‌ترین مصرف‌کننده انرژی منطقه

شرکت بی‌پی در گزارش انرژی ۲۰۲۱ خود به بررسی مصرف کل میزان مصرف انرژی به تفکیک منطقه و کشورها در یک دهه اخیر پرداخته است. آنها همچنین این آمار را به صورت سرانه هر شهروند و به تفکیک نوع منبع انرژی بررسی کرده‌اند. مطابق این آمار میزان مصرف انرژی کل جهان در سال ۲۰۲۰ برابر با ۶۳/ ۵۵۶ اگزا ژول (Exajoules) بوده که نسبت به سال ۲۰۱۹ با کاهشی ۵/ ۴ درصدی مواجه شده است. برای یافتن دلیل اصلی این کاهش چشمگیر مصرف انرژی در جهان باید سراغ بیماری کووید-۱۹ و محدودیت‌هایی که در بخش‌های مختلف ایجاد کرد را بگیریم که تعطیلی فعالیت‌ها صنعتی و کاهش ترددهای جاده‌ای و هوایی نقش چشمگیری در آن داشته‌اند. این آمار آنجا جالب‌تر می‌شود که بدانیم جهان در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ با نرخ رشد سالانه ۹/ ۱ درصد در حال افزایش مصرف انرژی خود بوده است. گفتنی است که چین با بیش از ۱۴۵ اگزا ژول و سهم ۱/ ۲۶ درصدی از مصرف انرژی، بالاتر از آمریکا، هند و روسیه بزرگ‌ترین مصرف‌کننده جهان بوده است. چینی‌ها همچنین پس از نروژ که رشد مصرفی ۸ درصدی داشته، با ۱/ ۲ درصد بیشترین افزایش مصرف در میان کشورهای جهان را نیز ثبت کرده‌اند. نکته جالب در این میان رشد ۲/ ۰ درصدی مصرف انرژی ایران است که ایران را به سومین و آخرین کشوری تبدیل کرده در سال ۲۰۲۰ افزایش مصرف انرژی داشته است. مطابق داده‌ها در سال ۲۰۲۰ مصرف انرژی ایران برابر با ۰۳/ ۱۲ اگزا ژول (معادل ۳۷/ ۱۹۹۶ میلیون بشکه نفت خام) بوده که نمایانگر سهم ۲/ ۲درصدی ایران از مصرف جهانی است. نکته‌جالب توجه دیگر درباره مصرف انرژی ایران رشدی ۹۵/ ۳۷ درصدی در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ است. همچنین گفتنی است که مصرف انرژی در ایران طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ با نرخ میانگین ۴/ ۳ درصد در هر سال در حال رشد بوده است. به هر روی این آمار ایران را در جایگاه هشتمین کشور مصرف‌کننده انرژی جهان قرار می‌دهد که بالاتر از مصرف هر کشور اروپایی به استثنای آلمان و روسیه است. ایران همچنین از تمام کشورهای آمریکای لاتین، آمریکای جنوبی، آفریقا و اقیانوسیه انرژی بیشتری مصرف می‌کند. همچنین ۳۳ درصد از کل مصرف انرژی کشورهای خاورمیانه نیز مربوط به ایران است.

اتکای شدید به گاز طبیعی و نفت

از نظر آمار سرانه مصرف انرژی حکایت بسیار متفاوت است و هر شهروند ایران در سال ۲۰۲۰ سهمی معادل ۲/ ۱۴۳ گیگا ژول داشته است. این آمار نسبت به سال گذشته ۱/ ۱ درصد کاهش داشته است. در میان کشورهای خاورمیانه مصرف سرانه هر کدام از کشورهای قطر، امارات متحده، عربی، کویت، عربستان سعودی و عمان از ایران بسیار فراتر بوده و همین امر ایران را به رتبه ششم منطقه در این شاخص رسانده است. گفتنی است که در جهان نیز ایران از نظر مصرف سرانه در رتبه ۲۷ قرار گرفته است. از نظر این شاخص هم ایسلند، قطر، سنگاپور، ترینیداد و توباگو، امارات متحده عربی، کانادا و نروژ بالاترین آمار مصرف سرانه انرژی جهان را دارند.

از ۰۳/ ۱۲ اگزا ژول مصرف انرژی کشور ۷۴/ ۶۹ درصد (معادل ۱۳۷۱ میلیون بشکه نفت خام) آن از گاز طبیعی تامین می‌شود و این سهم برای نفت خام ۵۱/ ۲۷ (معادل ۵۴۱ میلیون بشکه نفت خام) درصد است و به عبارت دیگر ۲۵/ ۹۷ درصد کل انرژی مصرف شده در ایران منبع نفتی و گازی دارند. دیگر منابع تامین انرژی ایران هم به ترتیب هیدروالکتریکی، زغال‌سنگ و هسته‌ای هستند. انرژی‌های تجدیدپذیر هم سهمی معادل کمتر از ۶/ ۱ میلیون بشکه در تامین انرژی ایران در سال ۲۰۲۰ داشته‌اند. این در حالی است که در میان کشورهای منطقه عربستان سعودی، امارات، قزاقستان و مصر وضعیت بسیار بهتری از نظر انرژی‌های تجدیدپذیر دارند. استفاده از انرژی تجدیدپذیر در ترکیه هم از مجموع تمام منابع تامین انرژی ایران جز نفت و گاز بیشتر است. اتکای شدید ایران به گاز طبیعی و نفت در آینده‌ای نه چندان دور می‌تواند عامل تهدیدکننده‌ای برای امنیت انرژی کشور باشد.

رتبه ششم در میزان انتشار گازهای آلاینده

بدون تردید ناامیدکننده‌ترین بخش گزارش بی‌پی برای ایران، بخش انتشار کربن و آلاینده‌هاست که نشان می‌دهد  ایران، ششمین تولیدکننده بزرگ آلاینده‌ها در جهان است. بیشترین سهم انتشار کربن در جهان به ترتیب برای چین (۹/ ۳۰ درصد)، آمریکا (۹/ ۱۳ درصد)، هند (۲/ ۷ درصد)، روسیه (۵/ ۴ درصد)، ژاپن (۲/ ۳ درصد)، ایران (۲ درصد)، آلمان (۹/ ۱ درصد)، کره جنوبی (۸/ ۱ درصد)، عربستان سعودی (۸/ ۱ درصد) قرار دارد. در واقع ایران در سال میلادی گذشته با تولید ۶/ ۶۴۹ میلیون تن دی‌اکسید کربن یکی از آلاینده‌ترین کشورها جهان بوده که این آمار را اگر از نظر نرخ رشد میزان آلایندگی در سال ۲۰۲۰ ببینیم، به نتایج نگران‌کننده‌تری نیز دست پیدا خواهیم کرد. در واقع در میان تمام کشورهای جهان در سال ۲۰۲۰ تنها ۲ کشور شاهد افزایش انتشار کربن بودند که این ۲ کشور چین و ایران با نرخ رشد ۶/ ۰ و ۴/ ۰ درصد بوده‌اند. در واقع کرونا و پیامدهای اقتصادی آن باعث شد تا تمام کشورهای جهان شاهد کاهش انتشار کربن خود باشند. ایران با نرخ رشد میانگین ۷/ ۲ درصدی در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ انتشار کربن خود را افزایش داده است. در واقع باید بخش فاجعه‌بار این آمار را در قیاس دیگر شاخص‌ها و مقایسه آن با انتشار کربن ایران یافت که ما بسیار بیشتر از سهمی که در اقتصاد و جمعیت جهان داریم، در آلوده کردن آن سهم داریم. ایران از کشورهایی مانند آلمان، کانادا، اندونزی، فرانسه، مالزی، ویتنام، برزیل، بریتانیا و مکزیک که کشورهایی با جمعیت بالا و اقتصاد توسعه‌یافته‌تر هستند، به شکل معناداری انتشار کربن بیشتری دارد. برای درک این امر تنها کافی است بدانیم که مجموع میزان انتشار کربن ۴ کشور بریتانیا، فرانسه، سوئد و نروژ برابر ۶۴۵ میلیون تن آلاینده دی‌اکسید کربن است؛ یعنی ۶/ ۴ میلیون تن کمتر از ایران.

افت چشمگیر آمارهای نفتی

از نظر ذخایر اثبات شده نفت خام ونزوئلا با ۳۰۳ میلیارد بشکه، عربستان سعودی با ۲۹۷ میلیارد بشکه، کانادا با ۱۶۸ میلیارد بشکه، ایران با ۱۵۷ میلیارد بشکه و عراق با ۱۴۵ میلیارد بشکه نفت خام، دارای بیشترین سهم از ذخایر نفت خام جهان هستند. بی‌پی می‌گوید سهم ایران از ذخایر نفت اثبات شده جهان ۱/ ۹‌درصد است.

در بخش تولید نفت خام اما ماجرا متفاوت است. در حالی که بازار نفت در ۶ماهه نخست سال ۲۰۲۰، بدترین بحران تاریخ خود را پشت سر گذاشت و بازار در بحبوحه بحران کووید-۱۹ و جنگ قیمتی روسیه و عربستان به دامنه قیمتی منفی نیز رسید، آمار بی‌پی نشان از کاهش ۹/ ۶ درصدی تولید نفت خام در کل جهان نسبت به سال ۲۰۱۹ دارد. در واقع در سال ۲۰۲۰، روزانه ۸۸ میلیون و ۳۹۱ هزار بشکه نفت خام تولید شده که در مقایسه با آمار ۹۴ میلیون و ۹۶۱ هزار بشکه در روز سال ۲۰۱۹ کاهشی ۵۷/ ۶ میلیون بشکه‌ای داشته است.

ایالات متحده با تولید روزانه ۴۷/ ۱۶ میلیون بشکه نفت خام و کاهش تولید ۵/ ۳ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹، بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان بوده است. رتبه‌های دوم و سوم تولید‌کنندگان نیز به ترتیب در اختیار عربستان‌سعودی و روسیه با ۰۳/ ۱۱ و ۶۶/ ۱۰ میلیون بشکه در روز است. در این بخش کانادا، عراق، چین، امارات، ایران، برزیل و کویت نیز چهارم تا دهم هستند.  بی‌پی می‌گوید که ایران در سال ۲۰۲۰ روزانه ۰۸/ ۳ میلیون بشکه نفت خام تولید کرده که نشانگر کاهش ۳/ ۹ درصدی این بخش در مقایسه با سال ۲۰۱۹ است. سهم ایران از تولید نفت جهان در سال گذشته میلادی ۵/ ۳ درصد بوده است. میزان تولید نفت ایران در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ نیز با نرخ میانگین منفی ۳/ ۲ درصد در حال کاهش بوده است.   جهان در سال ۲۰۲۰ روزانه ۴۷/ ۸۸ میلیون بشکه نفت خام مصرف کرده که ۳/ ۹ درصد کمتر از میزان ۵۹/ ۹۷ میلیون بشکه در روز سال ۲۰۱۹ بوده که این امر را می‌توان نتیجه مستقیم بحران کووید-۱۹ بر اقتصاد جهان ارزیابی کرد. ایالات متحده آمریکا با ۱۷/ ۱۷ میلیون بشکه در روز، سهمی ۴/ ۱۹ درصدی از کل مصرف، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت خام جهان است. چین و هند نیز به ترتیب با مصرف روزانه ۲/ ۱۴ و ۶۶/ ۴ میلیون بشکه نفت خام، در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارند. عربستان سعودی، ژاپن، روسیه، کره‌جنوبی، برزیل، کانادا، آلمان و ایران نیز در میان مصرف‌کنندگان

نفت خام رتبه‌های چهارم تا یازدهم را در اختیار دارند. ایران در سال ۲۰۲۰ کاهش مصرفی معادل ۸/ ۶ درصد نسبت به سال پیش داشته و روزانه یک‌ میلیون و ۷۱۵ هزار بشکه نفت خام استفاده کرده که نمایانگر سهم ۹/ ۱ درصدی ایران از کل مصرف نفت خام جهان است.

رشد بخش پالایشی ایران فراتر از میانگین جهانی

بی‌پی در بخش پالایشی گزارش خود به بررسی توان عملیاتی و ظرفیت پالایشی کشورها پرداخته است. در این بخش ایران با ظرفیتی معادل ۲ میلیون و ۴۷۵ هزار بشکه در روز سهمی ۴/ ۲ درصدی از ظرفیت جهانی دارد و از این نظر هشتمین کشور جهان است. لازم به ذکر است که ظرفیت پالایشگاه‌های ایران در سال ۲۰۲۰، ۲۰ هزار بشکه در روز کمتر از سال ۲۰۱۹ بوده است. آمریکا، چین، روسیه، هند، کره جنوبی، ژاپن و عربستان سعودی به ترتیب هفت کشور برتر جهان از نظر ظرفیت پالایشی هستند.

در بخش توان عملیاتی نیز همین هشت کشور و به همان ترتیب قرار دارند. آمریکا و چین به ترتیب توان عملیاتی ۲۲/ ۱۴ و ۸۵/ ۱۳ میلیون بشکه در روز را دارند و مجموعا با سهمی ۲/ ۳۷ درصدی از مجموع توان عملیاتی کل، بزرگ‌ترین پالایشگران جهان هستند. توان عملیاتی پالایشگاه‌های ایران در داده‌های بی‌پی ۲ میلیون و ۱۸۲ هزار بشکه ذکر شده است که نمایانگر سهمی ۹/ ۲ درصدی از آمار جهانی است. گفتنی است که در سال ۲۰۱۹، ایران توان عملیاتی برای پالایش ۲ میلیون و ۲۳۶ هزار بشکه نفت خام در روز را داشته است که با این وصف در سال ۲۰۲۰، شاهد کاهش ۴/ ۲ درصدی در این بخش بوده‌ایم. در حد فاصل سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۹ نیز ظرفیت پالایش ایران به صورت میانگین ۵/ ۲ درصد افزایش یافته و توان تولیدی کشور نیز در بازه زمانی مشابه با نرخ ۲ درصد در سال صعود کرده که نمایانگر رشد سریع‌تر ایران نسبت به میانگین جهانی است. چرا که در بازه زمانی مشابه ظرفیت پالایشی جهان ۹/ ۰ درصد و توان عملیاتی نیز ۳/ ۱ درصد به صورت میانگین رشد کرده‌اند.

مصرف گازی بیش از قاره آفریقا

گزارش سالانه شرکت بی‌پی میزان کل ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان را ۱/ ۱۸۸ تریلیون متر مکعب اعلام کرده است که روسیه با ۴/ ۳۷ تریلیون مترمعکب و سهمی ۹/ ۱۹ درصدی از کل، بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان است. رتبه دوم این لیست نیز در اختیار ایران با سهمی ۱/ ۱۷ درصدی قرار دارد که معادل ۱/ ۳۲تریلیون مترمکعب است. قطر، ترکمنستان، آمریکا، چین، ونزوئلا، عربستان سعودی، امارات و نیجریه در میان دارندگان گاز طبیعی سوم تا دهم هستند.

در بخش تولید اما ایالات متحده به مدد صنعت شیل، بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز طبیعی جهان است و تولیدی معادل ۹۱۴ میلیارد متر مکعب دارد. روسیه نیز با ۶۳۸ میلیارد متر مکعب، در رده دوم تولید‌کنندگان جهان قرار دارد. ایران در بخش تولید نیز در جایگاه سوم جهان قرار دارد و در سال ۲۰۲۰ با کاهشی ۲/ ۶ درصدی، ۸/ ۲۵۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تولید کرده که نمایانگر سهم ۵/ ۶ درصدی ایران از کل تولید گاز جهان است. چین، قطر، کانادا، استرالیا، عربستان‌سعودی، نروژ و الجزایر دیگر تولیدکنندگان بزرگ جهانی در این حوزه هستند.

طبق داده‌های ارائه شده آمریکا، روسیه و چین سه مصرف‌کننده بزرگ گاز در جهان هستند و رده چهارم به ایران تعلق دارد. میزان مصرف ایران ۱/ ۲۳۳ میلیارد متر مکعب است که نشانگر رشد ۴ درصدی در سال ۲۰۲۰ بوده است. این آمار از مصرف کل قاره آفریقا و کل آمریکای‌جنوبی ولاتین بیشتر است. در واقع سهم ایران در بخش مصرف معادل ۱/ ۶ درصد از کل گاز طبیعی مصرفی جهان است.