واکسیناسیون در دنیا براساس رتبه‌بندی گروه‌های سنی اجرا می‌شود

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، در حال حاضر بین برنامه‌های واکسیناسیون در کشورهای مختلف فاصله فاحشی وجود دارد که هنوز برخی از آنها حتی تزریق یک دوز را هم گزارش نکرده‌اند. داده‌های جمع‌آوری شده در دانشگاه آکسفورد نشان می‌دهد در حالی که دوزهای واکسن در سطح جهانی نسبتاً کم است بیشتر کشورها اقدامات اولیه واکسیناسیون‌شان را روی گروه‌های اولویت‌دار مانند افراد آسیب پذیر بالینی از جمله افراد در سنین 60تا 70 و بالاتر و کارکنان خط مقدم درمان مانند پزشکان و پرستاران متمرکز کرده‌اند.

با وجود این اختلاف چشمگیری بین قاره‌ها در زمینه اجرای واکسیناسیون وجود دارد. آفریقا کمترین میزان واکسیناسیون را در بین سایر قاره‌ها دارد و برخی از کشورها هنوز اقدام به واکسیناسیون گسترده نکرده‌اند.کشورهای در حال توسعه به سبد تقسیم واکسن کوواکس پیوسته‌اند که هدف آن تأمین دو میلیارد دوز واکسن در پایان سال است.

از طرفی 84 درصد از دوز‌های مصرفی واکسن در جهان در کشورهای با درآمد بالا و متوسط روبه بالا بوده و فقط 3دهم درصد از دوزهای واکسن در کشورهای کم درآمد تزریق شده است. در ایران نیز تاکنون 5 میلیون و 647 هزار و 800 دوز واکسن از چهار کشور وهمچنین سبد کوواکس وارد شده است با این حال چشم امید مسئولان به واکسن‌های تولید داخل است تا روند واکسیناسیون روی ریل سرعت قرار بگیرد. با حسن رودگری عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات ژنومیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مدیر پژوهش‌های کرونا در سازمان نظام پزشکی درباره چگونگی دسترسی کشورها به واکسن کرونا گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید:

برنامه‌ریزی واکسیناسیون علیه کرونا در کشورهای دارای میزان دوز بالای تزریق واکسن چگونه است؟ این کشورها متناسب با جمعیت‌شان چند درصد جمعیت را پوشش داده‌اند؟

اولین کشوری که واکسیناسیون کرونا را در سطح ملی ولی به شکل پراکنده آغاز کرد انگلستان بود البته واکسن‌های تزریقی در این کشور در مرحله فاز سوم تحقیق بودند و هنوز مجوز نگرفته بودند. کشور امارات هم از واکسن در مرحله فاز تحقیقی شروع کرد ولی به‌طور رسمی انگلیس اولین کشوری بود که واکسیناسیون را با واکسنی که مجوز رسمی داشته باشد در دسامبر سال گذشته (هفته‌های نخست آذر ماه) آغاز کرد.

بعد از انگلستان کشور امریکا و رژیم اسرائیل به برنامه واکسیناسیون عمومی پیوستند. در حال حاضر کانادا و آلمان بسیار عقب‌تر از این میزان تزریق هستند. در واقع کشورهایی که تولید کننده واکسن‌اند دست بالا دارند البته برخی کشورها مانند جزایر سیشل در آفریقا به‌دلیل جمعیت کوچک شان، قابلیت پوشش واکسیناسیون در زمان کوتاه را دارند که 63 درصد جمعیتش را واکسینه کرده است. در مغولستان یا بحرین نیزبه دلیل جمعیت پایین توانسته‌اند حجم بالایی از جمعیت‌شان را پوشش دهند.

آنچه در محاسبات می‌گنجد این است که اکثریت کشورها وضعیت سوشیال‌اکونومی متفاوتی دارند و به‌طور کلی در کل جهان هنوز درصد پوشش واکسیناسیون بسیار پایین است و اگر به‌همین روال پیش برود ممکن است واکسیناسیون سال‌ها طول بکشد. هر اندازه مدت زمان واکسیناسیون طول بکشد و به ویروس فرصت داده شود ، احتمال برخورد با سوش جدیدتر ممکن است ایجاد شود حتی واکسن زده‌ها نیز ممکن است دچار مشکل شوند. برای همین هم سازمان بهداشت جهانی سبدی ایجاد  و از کشورهای تولید کننده واکسن درخواست کرده در این سبد مشارکت کنند اما درصد مشارکت رضایت بخش نیست و همکاری کشورهایی مثل انگلستان ضعیف است بویژه از وقتی بحث احتمال تزریق دوز سوم واکسن‌ها هم مطرح شده ترجیح می‌دهند ذخایر خود را اول تأمین کنند در حدی که اغلب کشورهای اروپایی هم در تأمین واکسن دچار مشکل‌اند چون تولید کننده نیستند یا حجم تولیدات‌شان مکفی نیست.

تفاوت فناوری ساخت واکسن‌های کرونا می‌تواند ملاک ایمنی باشد به هرحال چالش اصلی تزریق هر چه بیشتر واکسن به مردم است اما تفاوت‌های انکار‌ناپذیری بین واکسن‌ها وجود دارد که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت؟

بهترین و سریع‌ترین تکنولوژی ساخت واکسن استفاده از پلتفرم «‌ام‌آر‌ان‌ای»است که فایزر و مدرنا نیز از این تکنولوژی واکسن را داخل شیشه آزمایشگاهی و در دوز انبوه تولید می‌کنند. در این روش mRNA خود ویروس که در آزمایشگاه برای پیشگیری از فعال شدن مجدد دستکاری شده و داخل یک جدار لیپیدی قرار گرفته، به بدن تزریق می‌شود.

این روش در نهایت واکنش بدن و تولید آنتی بادی علیه ویروس را به‌دنبال دارد. بعد از آن تکنولوژی واکسن آسترازنکا است که برای ساخت آن از حمال ژنتیکی استفاده شده و تکنولوژی اسپوتنیک هم ویروس‌های کشته شده‌اند. مراحل تولید واکسن‌ها واقعاً زمانبر است، این باعث شده عدم هارمونی یا یک عدم بالانسی در پوشش واکسیناسیون در جهان ایجاد شود برای همین برخی کشورها 60 درصد جمعیت‌شان را پوشش داده‌اند و برخی کشورها هنوز به یک درصد هم نرسیده‌اند یا حتی یک دهم درصد هم نرسیده‌اند. امریکا در رأس کشورها از لحاظ تعداد دوز تزریق واکسن کرونا قرار دارد. 

امریکا 280 میلیون دوز واکسن تزریق کرده  و به یک رکورد جهانی تا چهار و نیم میلیون دوز در روز هم رسیده است. دومین کشور از نظر تعداد دوز تزریقی واکسن هند است که 182 میلیون دوز واکسن تزریق کرده، انگلستان 60 میلیون دوز زده است اما بالاترین پوشش واکسیناسیون به نسبت جمعیت در کشور سیشل اتفاق افتاده است سیشل 90 هزار جمعیت دارد.

در کشوری هم که بالای 60 درصد جمعیتش حداقل یک دوز واکسن را دریافت کرده‌اند به نسبت زمان پیک از نظر تعداد ابتلا تا 99 درصد کاهش داشته است. این کشور با پوشش 60 درصدی واکسیناسیون با فایزر همه‌گیری را کنترل کرده است. انگلستان با 70 و اندی میلیون جمعیت 60 میلیون دوز واکسن زده و 32 درصد جمعیت را با دو دوز پوشش داده است. انگلیس فاصله بین دوزها را دوازده هفته کرده تا نتیجه بهتری بگیرد البته درصد واکسیناسیون تک دوزی‌ها در آن بیشتر است. برزیل 50 میلیون دوز واکسن زده است  که به نسبت جمعیتش بالا نیست. آلمان 40 میلیون دوز واکسن تزریق کرده که نزدیک به نصف جمعیتش است.

از بین کشور‌های جهان که توانسته‌اند با واکسیناسیون آمار ابتلا و مرگ و میر را کاهش دهند انگلیس ، امریکا و سرزمین‌های اشغالی هستند. برای مثال در انگلیس در ژانویه به‌دلیل پیک ناشی از سوش انگلیسی نزدیک به 70 هزار ابتلا و نزدیک به دو هزار مرگ و میر روزانه داشت  که در مقعطی این آمار را به صفر رسانده و تقریباً به سطح کنترل رسیده است به‌طوری که ابتلای 96 درصد به نسبت زمان پیک کاهش پیدا کرده. در کنار این موفقیت‌ها نباید فراموش کرد انگلستان بعد از دوز اول تزریق واکسن از قرنطینه بسیار سنگینی هم استفاده کرد تا ایمنی ایجاد شود برای همین با کنترل اپیدمی مدارس بازگشایی شده و فروشگاه‌ها را بعد از ژانویه باز کردند و کم‌کم به زندگی برمی گردند البته بازگشایی‌ها بتدریج انجام می‌شود.

یکی از راهکارهای کشورهای در حال توسعه برای واکسیناسیون عمومی، استفاده از سبد کوواکس است. سازمان بهداشت جهانی چه نقشی در کاهش نابرابری در تأمین واکسن از سوی کشورها دارد؟دسترسی کشورهای در حال توسعه به واکسن چه موقع و چگونه عملی می‌شود؟

سازمان بهداشت جهانی می‌گوید اگر اجازه دهید ویروس در بدن‌های بیشتری بگردد، فرصت جهش‌های بیشتر و انواع‌ جدیدتر ویروس بروز می‌کند برای همین باید واکسیناسیون همزمان با جهش‌های ویروس انجام شود البته واکسن در مقابل اکثر سوش‌ها بی‌اثر نیست و موفق بوده است.

سازمان بهداشت فشار می‌آورد به سبد خودش که واکسن‌های ضعیف تری اضافه کند تا بتواند حداقل از این واکسن‌ها استفاده کنند. همه واکسن‌ها به درجاتی ایمنی می‌دهند سینوفارم را هم اخیراً سازمان بهداشت جهانی در سبدش قرار داد چرا که کشورهای جهان سوم هیچ امیدی جز سبد سازمان جهانی بهداشت ندارند البته به‌نظر می‌رسد کشورهای تولید کننده واکسن که هنوز تردد‌های‌شان را محدود نگه داشته‌اند، تابستان درهای‌شان را به روی توریست‌ها باز کنند و تا حدودی همکاری کنند و شاید واکسن بیشتری را در اختیار سازمان بهداشت قرار دهند.

این نگرانی وجود دارد که واکسن کرونا دیرتر به کشورهای کمتر توسعه یافته و متوسط برسد. آیا کشورهای ثروتمند واکسن را احتکار می‌کنند. به‌طور کلی ملاک دسترسی به واکسن کرونا در دنیا چیست؟

ثروتمند بودن کشورها در واکسیناسیون خیلی مؤثر است. در رأس هرم نیز کشورهای ثروتمند یا با جمعیت کوچک قرار دارند بقیه کشورها سطح پوشش دهی‌شان پایین است چون تولید کننده نیستند مثلاً فرانسه تولید کننده واکسن نیست و از واکسن فایزر ، مدرنا و آسترازنکا استفاده می‌کند.

ثروتمند بودن مؤلفه مؤثر است ولی مسأله اصلی این است که بنا به اعلام سازمان بهداشت جهانی؛ کشورهایی که به تأمین واکسن تعهد داده‌اند به تعهدات‌شان عمل نمی‌کنند چون می‌خواهند ذخایر خودشان را حفظ کنند مثل انگلستان که به تعهداتش به اروپا در مورد آسترازنکا عمل نکرد. بخشی از این معضلات آسترازنکا همین است که گفتند لخته می‌دهد و در این باره موضع گرفتند چون انگلیس به تعهداتش عمل نکرد هیچ کشوری نیست بگوید من به کشوری واکسن نمی‌دهم بلکه می‌گویند اگر واکسن داشته باشیم می‌دهیم، اینکه ما نمی‌توانیم واکسن تهیه کنیم چون کار سختی است علتش شاید تحریم نباشد.

یکی از دلایلی که اسپوتنیک سری در میان سرها پیدا کرد این بود که روسیه توانست واکسن به کشورها برساند و به تعهداتش عمل کرد همین باعث شد به شیوع استفاده از اسپوتنیک کمک شود در حالی که آسترازنکا دیر عمل کرد حتی آلمان منتظر نظر نهاد نظارتی اتحادیه اروپا برای تهیه اسپوتنیک است تا با اسپوتنیک بخشی از کار را پیش ببرد. تعهدات از این جهت مخدوش و ابزار مشکل است چون کشورهای ثروتمند و تولید کننده ذخیره‌سازی می‌کنند و به تعهدات‌شان عمل نکرده‌اند. تأمین واکسن بازار سختی دارد بعضی وقت‌ها واکسن‌های موجود همین‌هایی است که می‌خریم یا اینکه باید منتظر سبد کوواکس باشیم مثل آسترازنکا که تحویل ایران دادند.

برنامه‌ها و روش‌های اجرای واکسیناسیون در این کشورها به چه شکل انجام می‌شود؟ گاهی این شایعه‌ها مطرح می‌شود که در اولویت قرار دادن واکسیناسیون سالمندان نوعی تکمیل کارآزمایی‌های بالینی واکسن هاست.

تئوری دستور‌العمل برنامه واکسیناسیون آنچه در کشور ما اجرا می‌شود شبیه همانی است که در دنیا اتفاق می‌افتد. شایعه‌ها به این دلیل است که مردم به‌هر دلیل نمی‌خواهند گوش کنند اما اینکه در جاهایی چنین رتبه‌بندی داریم، بله هست. همه کشورها به همین شکل شروع کردند اول بالای 80 سال و افرادی که در معرض خطر بیشتری از آسیب دیدن از ویروس کرونا هستند، بیماری زمینه‌ای خاصی دارند یا سن‌شان بالاتر است، کسانی که بیشتر کشته می‌دهند یا بیماری در آنها شدیدتر است، اول آنها را واکسینه می‌کنند.

در همه کشورها واکسیناسیون را از افراد مسن شروع کردند همچنین کادر درمان در معرض ابتلای بیشترند. کشور انگلیس افراد بالای50 سال را تمام کرده و فاز بعدی را روی 40 ساله‌ها شروع کرده اینکه آیا در کشور ما روی تئوری سند ملی داشتیم ولی در عمل هم این گونه بود باید آمار دهند. هر چند که کشورهای دیگر خارج از نوبت واکسن نزده‌اند چون خیلی منظم‌اند برای مثال پلیس انگلیس گفته جزو مشاغل حساس است ،اولویت دهند اما ندادند ولی با دقت اجرا کردند. کشورهایی که سیستم ارجاع و پزشک خانواده دارند موفق‌تر بودند.

اینها مراکزی را اعلام می‌کنند که تحت پوشش سیستم بهداشتی‌شان است. در انگلیس بعضی هتل‌ها را رزرو کردند تا مردم بتوانند فاصله اجتماعی را رعایت کنند و از هر گونه صف جلوگیری شود. روال کار این گونه است که دو هفته قبل نامه دریافت می‌کنند در فلان روز به ساعت مثلاً دو و بیست و هفت دقیقه در فلان مرکز حاضر شوید. هیچ صفی نمی‌بینید، از راه برسید پذیرش می‌شوید و بر اساس کد در سامانه ملی ثبت می‌شود. آنجا اطلاعات را از مراکز ارجاع می‌گیرند، نقص اطلاعات ندارند. پزشک هر مرکزی که مسئولش است به کمیته واکسیناسیون لیست افراد را بر اساس اولویت می‌دهد و بر اساس اولویت‌بندی افراد را با نامه در ساعت مشخص فراخوان می‌کنند. بعد از فراخوان دوم کارت زرد می‌دهند. هیچ واکسن خواری در این سیستم دیده نمی‌شود.

مکانیسم اطلاع‌رسانی به مردم درکشورهای پر جمعیت مثل هند که آمار مرگ ومیر بیماران کرونایی بالاست به چه شکل است؟

بزرگ‌ترین مشکل هند جمعیتش است. سیستم‌های تعریف شده بهداشتی، سیاسی و اقتصادی هند یکی از پیشرفته‌ترین کشورها است اما جمعیت بسیارعظیم آن کاری کرده که پاسخگو نیست. هند  به رغم بدنه و استخوان‌بندی قوی خدماتش سخت است و با تمام تلاش و جمعیت کلانش تازه به 10درصد پوشش جمعیت از نظر واکسیناسیون رسیده و در زمینه رعایت پروتکل‌ها وضعیتش بهتر از ما نیست. واکسن اگر همراه با رعایت پروتکل نباشد نه اینکه بی‌اثر باشد مثل آبکش است که سوراخ‌هایی ایجاد کنید. چون دو هفته طول می‌کشد ایمنی تعریف شود اینکه اطمینان کاذب پیدا می‌کنید درحالی‌که واکسن زده‌ها می‌توانند در مقطعی خطرناک‌تر باشند نتیجتاً هند از این نظر مشکل دارد پوشش جمعیتی واقعاً کار سختی است با این حساب که 10 درصد پوشش داده است در حالی که ما 16 برابر جمعیت‌مان از هند کوچک است ولی میزان پوشش دهی‌مان بسیار کمتر است. در هند به‌دلیل جمعیت بالا و گسترش کووید19 و گردش ویروس در بدن‌های بیشتر سوش هندی هم به‌وجود آمد البته هنوز روی آن بحث است اینکه چقدر واکسن‌ها از این سوش فرار می‌کنند و بیماری شدت دارد اطلاعات قوی نیست .هند نتوانسته دیتاهای خوبی انجام دهد بیشترین دیتاها از موارد هندی خارج از هند گزارش می‌شود.

بیشتر این کشورها از چه واکسن‌هایی استفاده کرده اند؟

میزان عدد دوز واکسن که استفاده شده با پوشش درصدی جمعیت فرق دارد. بیشترین عدد دوز استفاده شده به ترتیب در امریکا، هند ، انگلستان، برزیل، آلمان، فرانسه، ایتالیا، کانادا، شیلی، سرزمین‌های اشغالی و مجارستان است. از نظر درصد پوشش جمعیت اسرائیل بیشترین پوشش و بعد انگلیس و مغولستان و بحرین بوده است. بیشترین نوع واکسن مصرفی در جهان هم آسترازنکا بوده که عددش با فایزر نزدیک هم است.

آغاز واکسیناسیون و رفتار بهداشتی جامعه دو مؤلفه تأثیرگذار در کنترل کرونا است با توجه به میزان محدود واکسن ها، کشورهای درگیر با کرونا در شرایط فعلی چگونه عمل می‌کنند؟

این کشورها چاره‌ای جز رعایت قرنطنیه و پروتکل‌های بهداشتی ندارند البته خیلی موفق نیستند. کشورها آمار بالایی از ابتلا و مرگ و میر می‌دهند. امریکای جنوبی و هند آمار بالایی دارند چیزی که هست جهان، نهایتاً چاره‌ای جز واکسیناسیون برای رها شدن از این معضل ندارد.

در مورد ایران بعید می‌دانم زودتر از خرداد نتیجه‌ای از واکسن‌های تولید داخل را داشته باشیم تا تولید داخلی به حد انبوه نرسد چشم داشتن به تهیه واکسن از خارج که روندش کند است، نتیجه زودهنگامی در پی نخواهد داشت نه فقط ما حتی در اروپا هم درگیر این مسأله هستند. نتیجتاً منتظریم اگر قرار باشد به خارج از کشور چشم داشته باشیم با همین رشد جلو می‌رویم که خیلی دلچسب نیست ولی امید است واکسن تولید داخل به کمک بیاید. وقتی آلمان از انگلیس شاکی است که نتوانسته به تعهدش عمل کند تا زمانی که ما هم چشم به خارج بدوزیم طبیعتاً روشن است عمل به تعهدات اتفاق نمی‌افتد.