ایمنی جمعی بدون واکسیناسیون امکان‌پذیر نیست

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری؛ خبرها حکایت از بحرانی‌شدن پاندمی کرونا دارد؛ نه فقط در ایران که در کشورهای دیگر هم چنین وضعیتی حاکم است. با جهش‌های جدید ویروس، نگرانی از بی‌اثری واکسن‌های تولید شده و شیوع بیشتر ویروس و افزایش آمار مرگ‌ها، بالاتر رفته است.

اواخر فروردین امسال، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد تا پایان همه‌گیری کرونا فاصله زیادی وجود دارد چرا که ویروس جهش‌های جدیدی داشته و به سرعت در حال انتقال از کشوری به کشور دیگر است. با این همه همین سازمان پیش‌بینی کرد که همه‌گیری در اوایل سال 2022به پایان می‌رسد، درحالی‌که تنها حدود 7‌ماه به آغاز سال جدید میلادی مانده و بسیاری از کشورها هنوز در صف خرید واکسن نشسته‌اند.

بنابراین به‌گفته مسعود یونسیان، متخصص اپیدمیولوژی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، حداقل برای ایران، فاصله زیادی تا ایمن شدن جمعیت و پایان همه‌گیری وجود دارد. ماجرای ایمنی جمعی با انتشار بیشتر ویروس در جامعه، موضوعی است که از ابتدای شیوع کرونا مطرح می‌شد اما از آن به‌عنوان یک سناریوی منسوخ شده یاد می‌کردند، با این حال، با گسترش هر چه بیشتر ویروس، در نبود داروی قطعی و محدودیت واکسیناسیون، شائبه‌هایی مبنی بر حرکت به سمت ایمنی جمعی به همان شیوه قدیمی مطرح می‌شود. اما یونسیان این موضوع را رد می‌کند و می‌گوید با توجه به جهش ویروس و ایمن‌نشدن تمام مبتلایان، نمی‌توان از این طریق به ایمنی رسید.

چه زمانی می‌توان گفت یک جمعیت به ایمنی جمعی در برابر ویروس رسیده‌اند؟

به‌طور کلی، در هیچ جای دنیا، از استراتژی آزاد گذاشتن ابتلای مردم برای مصونیت‌شان در برابر پاندمی کووید- 19استفاده نشده است.البته در ابتدای شیوع، در سوئد و انگلستان از این شیوه اشتباه استفاده شد که بلافاصله از مردم عذرخواهی کردند و دولت‌ها مانع از ادامه این روند شدند. بنابراین مفهوم ایمنی جمعی به‌عنوان یک استراتژی فقط با واکسیناسیون قابل‌اجرا و پذیرفتنی است. هر چند در گذشته از این شیوه استفاده می‌شد.

هم‌اکنون بیش از 14‌ماه از شیوع ویروس در کشور می‌گذرد، به اعتقاد شما ابتلای افراد، توانسته تا حدودی ایمنی جمعی ایجاد کند؟

به هر حال اینکه در پاندمی، عده‌ای به ناچار مبتلا شوند و در برابر بیماری به مصونیت برسند، موضوعی اجتناب‌ناپذیر است، هر چند که دولت‌ها این اجازه را ندارند که در پیشگیری از شیوع مداخله‌ای نکنند و بگذارند مردم از طریق ایمنی جمعی، مصونیت پیدا کنند. اما شاید به دلایلی مثل ناتوانی در مدیریت درست اپیدمی، در بعضی کشورها این اتفاق افتاده باشد. نمونه بارز آن، کشور برزیل است که اقدامات لازم برای مهار بیماری انجام نداد و اجازه داد درصد بالایی از جامعه درگیر کرونا شوند.

با این توضیحات به‌طور کلی چطور باید در برابر ویروس کرونا به ایمنی رسید؟ واکسن چقدر می‌تواند تأثیر‌گذار باشد؟

برای رسیدن به ایمنی جمعی، ویروس نباید تغییر ماهیت بدهد؛ تغییر ماهیت ویروس، اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که تکثیر و انتقال آن به افراد دیگر بالا باشد و با مدیریت نادرست بیماری و رها کردن آن، انتشار وسیعی رخ دهد. ممکن است تغییرات در ویروس جهش‌یافته آن قدر زیاد باشد که مصونیت ناشی از ابتلا به اندازه سابق وجود نداشته باشد. در مورد ویروس کرونا باید گفت با حدود هزاران جهشی که تا به حال داشته، تغییر ماهیت جدی که منجر به خنثی‌سازی کامل ایمنی حاصل از ابتلا شده باشد، مشاهده نشده است. همچنین بعضی از این جهش‌ها آن‌قدر خفیف بوده‌اند که منجر به تغییر در عملکرد ویروس نشده‌اند. اما جهش‌های مهمی مثل انگلیسی، آفریقایی یا برزیلی و هندی، می‌توانند منجر به افزایش سرایت شوند. برخی از واریانت‌ها از نظر ساختاری نسبت به واریانت چینی، تغییرات نسبتا عمده‌ای داشته‌اند به‌گونه‌ای که سبب ابتلای دوباره افراد شده‌اند. باید به این موضوع هم توجه داشت که ایجاد ایمنی یا ایمن نشدن، متعاقب ابتلا به بیماری پدیده صفر و صد یا سفید و سیاه مطلق نیست که بتوان درباره آن نظر قطعی داد. هرچه تغییرات ویروس بیشتر باشد، سطح ایمنی افرادی که قبلا به بیماری مبتلا شده‌اند، کمتر می‌شود. درباره تأثیرگذاری واکسن هم باید گفت که قطعا می‌تواند ایمنی ایجاد کند. شواهد و تحقیقات نشان می‌دهد که واکسن‌ها مؤثر هستند، مثلا همین واکسیناسیون توانسته بیماری را در انگلستان کنترل کند. این در حالی است که هنوز تمام افراد دوز دوم را نگرفته‌اند. هر قدر درصد ایمنی بالاتر برود، به پدیده ایمنی جمعی هم نزدیک‌تر می‌شویم.

در مورد ایران چه برآوردی از ایمنی جمعی با واکسن دارید؟

هم‌اکنون و در شرایطی که در ایران هنوز حتی برای بخش قابل ملاحظه‌ای از جمعیت، واکسن تامین نشده و فاصله زیادی با واکسیناسیون عمومی وجود دارد، خیلی زود است منتظر نتایج واکسیناسیون باشیم. شاید یکی از دلایلی که قبل از ورود ویروس انگلیسی سرایت بیماری تا حدودی کمتر شده بود، مبتلا شدن حدود 20تا 30درصد مردم به کرونا بود که منجر به ایجاد مصونیت شد و سرعت بیماری بعد از پیک سوم را متوقف کرد. اما با ورود ویروس جهش‌یافته، دوباره با افزایش ابتلا و مرگ مواجه شدیم. هر چند که ترددهای بسیار، تجمع‌ها و... کمک زیادی به سرعت گرفتن روند شیوع کرد. بر همین اساس باید سرعت واکسیناسیون در کشور بسیار بالا باشد و اولویت اصلی کشور علاوه بر رعایت اقدامات بهداشتی پیشگیرانه دیگر، تهیه و تزریق واکسن باشد. باید به این موضوع هم توجه کرد که در نبود داروی مؤثر، طولانی شدن اقدامات پیشگیری، منجر به خستگی مردم می‌شود بنابراین تنها راه مقابله با بیماری، واکسیناسیون است. اما از آنجایی که ویروس جهش پیدا می‌کند، باید اصول بهداشتی هم رعایت شود.

بسیار صحبت از ایجاد ایمنی با واکسیناسیون می‌شود اما با جهش‌های جدید، ابهاماتی درباره اثرگذاری این واکسن‌ها مطرح شده، چقدر این موضوع درست است؟

توجه داشته باشیم واریانت‌های جدید منجر به ایجاد پدیده «فرار واکسن» شده است؛ یعنی واکسنی که برای ویروس ووهان ساخته شده، ایمنی و پوشش کاملی برای ویروس برزیلی، هندی و آفریقایی ندارد. ممکن است بعدا لازم باشد دوز یادآوری تولید شود و در برنامه پیگیری واکسیناسیون درنظر گرفته شود. فراموش نکنیم وقتی درصد بالایی از جامعه در اسرع وقت واکسینه شوند، نه‌تنها احتمال ابتلای این گروه به‌شدت کاهش پیدا می‌کند، بلکه درصد دیگری از افرادی که واکسینه نشده‌اند هم از این طریق محافظت می‌شوند. بنابراین با کاهش میزان انتقال، شانس جهش هم کمتر می‌شود. بنابراین طبیعتا این مشکل خودبه‌خود به سمت محدود شدن قدرت سرایت ویروس حرکت می‌کند.

در نبود واکسن، در هر پیک باید درصد قابل توجهی از مردم مبتلا شوند تا ایمنی ایجاد شود؟

توجه داشته باشیم قرار نیست در هر پیکی، 60تا 70درصد مردم مبتلا شوند تا ایمن شوند. اگر ایمنی حاصل از ابتلا پایدار باشد از ابتدای شیوع تاکنون هم اگر 60تا 70درصد مبتلا شده باشند، ایمنی ایجاد می‌شود. اما در ارتباط با کرونا 3مسئله مطرح است، یکی اینکه باید پس از ابتلا ایمنی ایجاد شود و دوم اینکه، ایمنی پایدار باشد. همچنین نباید ویروس تغییر ماهیت دهد. نکته‌ای که وجود دارد این است که مشخص نیست میزان پایداری آنتی بادی در بدن چقدر است و برای پاسخ به این سؤال، باید مدت زمان بیشتری از ابتلا بگذرد. بنابراین حتی اگر 60درصد جامعه هم بیمار شده باشند، به این معنی نیست که این تعداد در برابر ویروس، مصون مانده‌اند.

چرا بیماران ممکن است دوباره مبتلا شوند؟

ابتلا به بیماری کرونا در بعضی افراد احتمالا باعث ایجاد پادتن یا ایمنی سلولی در آنها نمی‌شود، از سوی دیگر، تمام پادتن‌ها هم ماهیت پیشگیرانه ندارند. بعضی از آنها تنها ماهیت «نشان دادن تماس بدن با ویروس» را دارند یا فقط تب ناشی از ورود عفونت به بدن را نشان می‌دهند. اما بعضی پادتن‌ها خنثی‌کننده هستند، یعنی میکروب و ویروس را هم می‌توانند از بین ببرند. بنابراین علت ابتلای مجدد در افرادی که دوبار یا حتی بیشتر به این بیماری مبتلا شده‌اند این است که یا سیستم ایمنی آنها به اندازه کافی تحریک نشده، یا مصونیت ایجاد شده اما در طول زمان کمرنگ شده و ممکن است ویروس جدید تفاوت زیادی با ویروس قبلی داشته به همین دلیل آنتی‌بادی نتوانسته ویروس جدید را خنثی کند.