تهدید جدید تجارت جهانی

از آنجا که 80درصد از کالاهای مصرفی، از طریق دریا به اقصی‌نقاط جهان می‌روند، کمبود کانتینر و رشد هزینه حمل و نقل آنها سطحی از افزایش قیمت را در بسیاری از کالاهای مصرفی ایجاد خواهد کرد. رشد 200 تا 700 درصدی قیمت حمل و نقل کانتینرهای دریایی در فاصله آوریل 2020 تا آوریل 2021 می‌تواند به تعمیق رکود ناشی از پاندمی بینجامد چراکه تاثیرات سوءافزایش قیمت حمل و نقل، از سوی شرکت‌های تجاری عینا به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود. دو نیرویی که مصرف را در دوره پاندمی تقویت کرده، نخست «رشد خرید از فروشگاه‌های آنلاین» و دیگری «افزایش فراغت در نتیجه تعطیلی‌های کرونایی» است. موضوعاتی که نیاز به حمل و نقل کالا بین بنادر جهان را افزایش داده و سطح تجارت را در دوره همه‌گیری ارتقا داده است. آنکتاد در گزارش خود ضمن ارائه یک خلاصه سیاستی از آنچه در فاصله 12سال اخیر در زمینه قیمت حمل کانتینرها در دریا وجود داشته، به‌طور روشن از سه راهکار مهم برای حل‌و‌فصل مساله کمبود کانتینر صحبت به‌میان آورده است. این گزارش نشان می‌دهد بحران رشد قیمت جابه‌جایی کانتینر از سه ناحیه «تعداد کانتینر»، «ظرفیت بارگیری بنادر» و «مشکلات ناشی از بستن مرزها در جهت ممانعت از شیوع بیماری» تقویت شده و حل آن در گرو بهبود «انضباط دریایی بهتر»، «تسهیل تجارت» و «ارتقای سطح رقابت در صنعت حمل‌ونقل دریایی» است. در عین حال چالش بزرگی که پیش‌روی شرکت‌های کشتیرانی است، بازگرداندن کانتینرهای خالی از کشورهای مصرف‌کننده به کشورهای تولیدکننده است که تجارت جهانی را با اتلاف وقت و افزایش هزینه روبه‌رو کرده است. موضوعی که طبق توصیه آنکتاد نظارتی جدی از سوی کشورها و نیز مدیران بنادر در بخش‌های مختلف را می‌طلبد.

انسداد سوئز؛ ترس بزرگی که رفع شد

زمانی‌که کشتی غول‌پیکر اورگیون در ماه مارس کانال سوئز را برای تقریبا یک هفته مسدود کرد، نرخ‌های حمل‌و‌نقل دریایی دوباره افزایش یافت. نرخ‌های حمل بار که در دوران همه‌گیری به بالاترین میزان خود رسید، پس از مدتی یک روند باثبات به خود گرفت هرچند دوباره رو به صعود گذاشت. نرخ‌های حمل کانتینر یکی از عوامل اصلی تعیین‌کننده هزینه‌های تجارت است، بنابراین افزایش دوباره در «نرخ حمل بار» چالش دیگری به چالش‌های اقتصاد جهانی اضافی می‌کند. آن هم در شرایطی که جهان برای بیرون آمدن از بدترین بحران جهانی از زمان رکود بزرگ در تلاش است. انسداد سوئز ترس از وضعیت تجارت دریایی را تشدید کرد. به گفته جان هافمن رئیس شاخه تجارت و لجستیک آنکتاد، حادثه کشتی اورگیون به جهان یادآوری کرد که ما تا چه اندازه به حمل و نقل دریایی وابسته هستیم. حدود 80 درصد از کالاهایی که مصرف می‌کنیم با کشتی‌ها حمل می‌شوند. از آنجا‌که تقریبا تمام کالاهای تولیدی چون پوشاک، دارو و محصولات غذایی فرآوری‌شده با کانتینر حمل می‌شوند، نرخ‌های حمل بار کانتینری تاثیر مهمی بر تجارت جهانی دارند. به گفته هافمن این موج، اکثر مصرف‌کنندگان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ بسیاری از کسب‌و‌کارها قادر به تحمل هزینه‌های بالاتر نخواهند بود و آن را عینا به مصرف‌کنندگان منتقل خواهند کرد.

چالش کانتینرهای خالی در کشورهای مصرف‌کننده

تقاضا برای کانتینر در دوران همه‌گیری کرونا برخلاف انتظارات افزایش یافته است، به‌طوری که روند کاهشی که در اوایل شیوع کرونا اتفاق افتاده بود به سرعت ترمیم شده است. دلیل این موضوع تغییرات در مصرف و الگوهای خریدی است که در نتیجه کرونا ایجاد شده‌اند. این الگوها شامل افزایش در تجارت‌الکترونیک به‌علاوه تعطیلی‌های کرونایی هستند. مواردی که به افزایش تقاضای واردات برای کالاهای مصرفی منجر شده است.  سهم بزرگی از این کالاها به وسیله کشتی‌های کانتینری حمل می‌شوند. براساس گزارش جدید آنکتاد افزایش در تقاضا بیش از انتظارات بوده است و با ظرفیت حمل و نقل کانتینری همخوانی ندارد، به‌طوری که کمبود بی‌سابقه‌ای در کانتینرهای خالی ایجاد شده است. شواهد آنکتاد نشان می‌دهد شرکت‌های حمل و نقل، بنادر و دریانوردان همگی غافلگیر شده‌اند. حتی کانتینرهای خالی که زمانی به آنها نیازی نبود و رها شده بودند، حالا به‌شدت مورد نیازند. ایجاد این شرایط پیچیده و تغییر در الگوهای تجارت در همین عدم‌توازن جا خوش کرده است.  در عین حال مدیریت ظرفیت توسط کشتی‌های حامل و تاخیرهای مداوم ناشی از اقدامات پیشگیرانه کشورها، روی شرایط پیچیده کنونی تاثیرگذار بوده است.

سه دلیل فشار قیمتی روی کشورهای در حال توسعه

تاثیر نرخ‌ جابه‌جایی کالا بر مصرف‌کنندگانی که ساکن کشورهای در حال توسعه هستند بیشتر است. گرانی جریان‌یافتن کالا در مسیرهای تجاری، طبق شواهد آنکتاد تاثیری جدی بر آن دسته از کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگانی داشته که قدرت کمتری برای تقبل هزینه آن دارند. البته نرخ‌های حمل به آمریکای‌جنوبی و غرب آفریقا از هر منطقه تجاری دیگری بیشتر بوده است. به عنوان مثال تا اوایل سال 2021 نرخ‌های حمل از چین به آمریکای‌جنوبی 443 درصد جهش داشته است‌ که در مقایسه با افزایش 63درصدی نرخ کرایه حمل بین آسیا و ساحل شرقی آمریکای‌شمالی بسیار بالاتر است.  بخشی از دلایل بروز این شرایط در این واقعیت نهفته است که مسیرهای میان چین به کشورهای آمریکای‌جنوبی و آفریقا اغلب طولانی‌تر هستند.  نیاز به کشتی‌های بیشتر برای خدمات هفتگی در این مسیرها به این معنی است که کانتینرهای بسیاری در این مسیرها درگیر می‌شوند. زمانی‌که کمبود کانتینرهای خالی جدی می‌شود، یک واردکننده در برزیل یا نیجریه نه‌تنها باید هزینه حمل کانتینر وارداتی را پرداخت کند بلکه باید هزینه نگهداری کانتینرهای خالی را نیز بپردازد. عامل دیگر نیز کمبود بار برگشتی است؛ کشورهای آمریکای‌جنوبی و آفریقای‌غربی بیشتر از اینکه صادرکننده کالاهای تولیدی باشند، واردکننده آنها هستند و برای حمل‌کننده‌ها بازگشت مسیرهای طولانی به چین با کانتینرهای خالی پرهزینه است.  

راه حل‌و‌فصل چالش کمبود کانتینر

برای کمک به کاهش احتمال وقوع این اتفاق در آینده آنکتاد بر سه نکته تاکید کرده است که نیاز به توجه بیشتری دارد: پیشبرد اصلاحات مربوط به تسهیل تجارت اولین موضوع است. در عین حال بهبود ردیابی و پیش‌بینی‌پذیر کردن تجارت دریایی موضوع مهم دیگری است که باید روی آن تمرکز کرد. در نهایت هم آنکتاد به تقویت مقامات حوزه رقابت محلی توجه کرده و از سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف خواسته است اقدامات خود را بر بهبود این سه حوزه متمرکز کنند.

براین مبنا، سیاست‌گذاران باید در وهله اول اصلاحاتی برای تسهیل تجارت و کاهش هزینه آن در نظر بگیرند. بسیاری از این اصلاحات در توافق‌نامه تسهیل تجارت سازمان تجارت جهانی آمده است. کاهش تماس فیزیکی بین کارکنان صنعت حمل و نقل دریایی نتیجه بدیهی این اصلاحات است. مواردی که با مدرن‌سازی پروسه‌های تجارت می‌توانند به مقاوم‌تر‌شدن زنجیره‌های عرضه کمک کرده و حمایت بهتری از نیروهای کار ایجاد کنند. راهکار دیگری که از سوی آنکتاد توصیه شده بر تقویت شفافیت در مراودات دریایی تاکید دارد. لازم است که سیاست‌گذاران این حوزه را تقویت کرده و همکاری را در زنجیره عرضه دریایی تشویق کنند تا نظارت بر تماس‌ و برنامه‌ کشتی‌ها بهبود پیدا کند.

از سوی دیگر دولت‌ها باید با ارتقای سطح رقابت در صنعت کشتی‌سازی و حمل‌ونقل‌ دریایی اطمینان یابند منابع و تخصص لازم برای ارتقا این بخش مهیاست. این روندی است که می‌تواند به‌رغم اختلال ناشی از کرونا‌ در‌کمبود کانتینرها شرایط را به سمت حل‌و‌فصل موضوع پیش برد.

طرح استراتژی‌های مشخص توسط شرکت‌های حمل‌و‌نقل می‌تواند تاخیر‌ در جابه‌جایی کانتینرها را به حداقل برساند.