نسخه برد-برد در صنعت ماینینگ

«تنظیم سیاست با هدف تعامل برد-برد دولت و بخش خصوصی در این صنعت»، «لحاظ کردن ظرافت‌های مخصوص صنعت رمزارز در سیاست‌های آتی»، «صنعتی کردن فعالیت استخراج رمزارز و خروج آن از اشکال خانگی»، «توجه به ایجاد استخرهای ماینینگ توسط بخش خصوصی»، «لزوم یکپارچه‌سازی قانون‌گذاری، تعیین متولی و تشکیل کارگروه مشترک با هدف پرهیز از پراکندگی سیاست‌گذاری در بخش رمزارز»، «بازطراحی ساختار صنعت برق با لحاظ بهبود بهره‌وری از طریق گره زدن آن به رشد صنعت استخراج»، «نگاه سیستمی به کل زنجیره صنعت رمزارز»، «هدایت مردم از مجرای افزایش آگاهی عمومی از صنعت رمزارز»، «قیمت‌گذاری غیردستوری و انعطاف‌پذیر با لحاظ تحولات سالانه»، «احداث مزارع استخراج در کنار نیروگاه‌های برق»، «شفافیت در فروش برق به فعالان صنعت ماینینگ از طریق بورس انرژی»، «توجه به ریسک‌های صنعت رمزارز در تنظیم بازار با هدف اطمینان‌دهی به ماینرها»، «افزایش سهم مصرف ماینینگ از صنعت برق به‌دلیل ارزش افزوده بالای ایجاد شده از این طریق»، «اعطای سهمیه برق با نرخ صنعتی به ماینرها به جای اعطای سهمیه گاز با نرخ صنعتی به شرط سرمایه‌گذاری در ساخت نیروگاه‌های جدید با درآمد ناشی از ماینینگ»، «شفاف‌سازی جایگاه دولت در صنعت ماینینگ با اخذ مالیات از این بخش و نه مداخله در آن»، «انگیزه‌دهی به فعالیت رسمی ماینینگ با مدیریت صحیح شبکه برق» و «توجه به سطح مصرف انرژی و هزینه‌های خارجی استخراج بیت‌کوین» ۱۸ ابزاری هستند که سیاست‌گذار ایرانی می‌تواند با اجرای آنها تعادل بازنده - بازنده در بازار رمزارز را از بین ببرد.

در این سند سیاستی همچنین «قیمت‌گذاری دولتی» دلیل اصلی آشفتگی کنونی در صنعت ماینینگ و رواج استخراج زیرزمینی اعلام شده ضمن اینکه محاسبات اشتباه دولت درباره این صنعت، محافظه‌کاری سیاست‌گذاران در اجرای اقدامات به موقع و نیز تزلزل در ارائه یک سیاست درست نیز از دیگر عواملی هستند که مزایای کشور در این بخش را کمرنگ کرده‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد «افزایش ورود غیررسمی تجهیزات بعضا مستعمل و با تکنولوژی‌های قدیمی‌تر به کشور و در نتیجه افزایش مصرف انرژی» یکی از نتایج طبیعی سیاست دولت در بخش ماینینگ بوده است که فرصت بزرگ کسب سود از این صنعت را به حاشیه برده است. در عین حال نگرش دولتی به استخراج رمزارز و بیت‌کوین زمینه ناامیدی فعالان رسمی این صنعت را ایجاد کرده و بسیاری از ماینرهای ایرانی دارای تجهیزات را به سمت مهاجرت به کشورهای روسیه، گرجستان و قزاقستان سوق داده است.

بر این مبنا بازوی پژوهشی دولت با انتشار این گزارش، حکم به شکست سیاست دولت داده و اقدامات دولت در ماه‌های اخیر را با عبارت بازی باخت-باخت داوری کرده است. دلیل حکم منفی مرکز بررسی‌های استراتژیک رئیس‌جمهور درباره شیوه فعلی مدیریت صنعت رمزارز، بی‌توجهی به چارچوب اقتصادی فعالیت و سردرگمی در اجرای سیاست‌ها عنوان شده که در نهایت حواشی بسیاری را به بار آورده و صنعت رمزارز را از حرکت به سمت دلخواه ناامید کرده است.

این مرکز پیشنهاد کرده با هدف بهره‌گیری بهتر از سرریزهای این فعالیت سودآور در باقی بخش‌های اقتصاد و صنعت در ایران، اصلاح سازوکار کنونی ماینینگ به شکل قانونی در دستور کار قرار گیرد. مرکز بررسی‌های استراتژیک رئیس‌جمهور تصریح کرده «بازطراحی قواعد بازی توسط سیاست‌گذار در حوزه استخراج» خواهد توانست به آشوب‌های متعدد حاکم بر صنعت ماینینگ ایران پایان دهد منوط به اینکه بخش خصوصی قادر شود از مزیت‌های ایران در صنعت رمزارز بنا به اراده و خواست خود به بهترین نحو استفاده کند.

در عین حال این گزارش تصریح می‌کند نوع سیاست‌گذاری دولت در یک سال اخیر در رابطه با صنعت استخراج یکی از نمونه‌هایی است که منجر به تعادل بازنده-بازنده شده به‌طوری که با تاخیر بسیار در سیاست‌گذاری موجب از دست دادن حقوق گمرکی برای بخش خصوصی و دولت شده است. موضوعی که مخصوصا در شرایط فعلی که دولت با کسری بودجه مواجه است می‌توانست درآمدهای دولت را در این بخش افزایش دهد و دست سیاست‌گذار را برای رفع مشکلات در حوزه پرداخت‌های خارجی باز کند.

از آنجا که در دهه آینده ابعاد تازه‌ای از انقلاب روباتیک و صنعت و اقتصاد دیجیتال در سطح اقتصادهای ملی و جهانی بروز خواهد کرد طراحی سیاست باز و فراگیر رمزارز در ایران می‌تواند بسیاری از مشکلات کشور در حوزه‌های اقتصادی، انرژی، صنعتی، ارزی و حتی سیاست‌های پولی-مالی را تحت‌الشعاع قرار دهد. در ادامه ضمن بررسی مهم‌ترین فرصت‌های ایجاد شده ناشی از ظهور صنعت ماینینگ و استخراج رمزارز، دلایل بروز بازی باخت - باخت در صنعت ماینینگ و شیوه رسیدن به بازی برد-برد در استخراج رمزارز از دریچه گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری ارزیابی می‌شود.

   مزایای صنعت ماینینگ و رمز ارز در دو سطح خرد و کلان

چهار مزیت در سطح خرد و ۱۱ مزیت در سطح کلان تنها بخشی از مواهبی است که با طراحی یک سیاست مناسب توسط دولت برای بازار رمزارز، نصیب کشور خواهد شد. در سطح خرد مواردی همچون «سرعت بالا در راه‌اندازی»، «هزینه تولید پایین»، «نقدشوندگی مناسب» و «امکان فعالیت ۲۴ساعته» چهار مزیت مهم صنعت رمزارز هستند که در ترکیب با ۱۱ مزیت مختلف در سطح کلان، صنعت ماینینگ را به فرصتی بی‌بدیل برای رفع برخی از مشکلات حاد کشور تبدیل می‌کند.

   مزایای صنعت رمزارز در سطح خرد

بخشی از گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری درباره صنعت رمزارز به مزیت‌های ایران در این فعالیت می‌پردازد و روی سه مساله مهم دست می‌گذارد. نویسندگان این گزارش تصریح کرده‌اند «آماده‌سازی زیرساخت‌ها مشتمل بر دریافت انشعابات برق و گاز که در فعالیت‌های مختلف صنعتی با ظرفیت‌های برق و گاز مشابه، زمان طولانی نیاز دارد.» مزیت اصلی این صنعت است. در واقع این گزارش مزیت مهم صنعت رمز ارز را زمان کوتاه‌تر راه‌اندازی نسبت به سایر فعالیت‌هایی که امکان درآمدزایی را برای صاحبان آن ایجاد می‌کند، اعلام کرده است.

دومین مزیت مهم این صنعت هزینه بازاریابی و فروش پایین است که به نسبت سایر صنایع ناچیز بوده و فشار اندکی به بنگاه یا ماینر وارد می‌کند. این مرکز تاکید می‌کند برخلاف سایر محصولات تولیدشده در دیگر صنایع که نیاز به هزینه‌های مرسوم برای فروش آن وجود دارد اعم از هزینه بازاریابی، هزینه‌های انبارداری و حمل و نقل، محصول به‌دست آمده از فرآیند استخراج، خود دارای ارزش بوده و هزینه بسیار پایینی برای تبدیل آن به ارزهای محلی وجود خواهد داشت. بنابراین ارزش افزوده بالاتری را نصیب تولیدکننده خواهد کرد.

«نقدشوندگی بالای ارز» به دست آمده دیگر مزیتی است که باید به آن توجه شود. از آنجا که بسیاری از محصولات کارخانه‌ها به‌صورت زماندار به فروش رفته و درآمد آن با تاخیر به دست تولیدکننده می‌رسد، نقدشوندگی آنی رمزارزها یکی از مهم‌ترین مزایایی است که تولید و سرمایه‌گذاری در این بخش را به کاری بسیار جذاب تبدیل می‌کند. به‌علاوه در شرایط رکودی و کمبود تقاضا در کشور که مصرف را تحت تاثیر قرار داده، میزان نقدشوندگی محصولات تولیدی از همین مسیر کاهش چشمگیری پیدا کرده، ولی برای رمزارز عطش تقاضا بسیار بالاست. بنابراین محصول به‌دست آمده از فرآیند استخراج ارزهای دیجیتال به راحتی قابلیت نقدشوندگی به ارزهای محلی و به‌عنوان یک نوع دارایی- دارای ارزش آتی را  خواهد بود.

دیگر مزیت مهم صنعت ماینینگ «امکان فعالیت ۲۴ ساعته» است. موضوعی که تقریبا در اکثر فعالیت‌های تولیدی امکان ندارد و باید الزاما در زمان مشخصی تولید محصول صورت گیرد. اغلب صنایع به‌طور تقریبی حداکثر ۱۱ ساعت زمان برای تولید دارند، اما در فعالیت استخراج رمزارز در صورت فراهم بودن شرایط لازم، فعالیت ۲۴ ساعته امکان‌پذیر خواهد بود. این ویژگی صنعت استخراج نسبت به سایر فعالیت‌ها منحصر به فرد است و از یک جهت می‌تواند موجب افزایش اشتغال در واحدهای تولیدی این صنعت شده و همزمان دوره بازگشت سرمایه کوتاه‌تری را به‌دلیل انباشت بیشتر محصول تولیدی فراهم آورد.

   ۱۱ مزیت صنعت استخراج در سطح کلان

ماینینگ، رمزارز و استخراج پول دیجیتال بسیاری از حوزه‌های رایج سیاست‌گذاری اقتصادی را در ایران تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. علاوه بر بخش انرژی که منبعث از فرصت تبدیل برق به ثروت و ارزش افزوده، به جد از سوی صنعت ماینینگ تحت تاثیر قرار خواهد گرفت، پرداخت‌های خارجی و سیاست ارزی، دخل و خرج دولت و تحولات بودجه، سیاست پولی و تنظیم‌گری بازار اعتبار در کنار  نوع فعالیت در صنایع و شیوه کسب و کار تجاری همگی از ناحیه صنعت رمزارز متحول خواهد شد.

   مزایای صنعت رمزارز در سطح کلان

به جز حوزه پولی-مالی یا پرداخت‌های کشور در حوزه ارزی، بخش انرژی به شدت از ناحیه ماینینگ متحول خواهد شد. در بخش انرژی با لحاظ وضعیتی که بر بازار رمزارزها حاکم است، امکان جدیدی پیش روی سیاست‌گذار قرار گرفته است. اقتصاد ایران در شرایط تحریم به راحتی امکان فروش نفت و گاز خود را ندارد و با توجه به مخازن مشترک گاز با کشور قطر، عدم بهره‌برداری از آنها سبب از دست رفتن سرمایه‌های کشور خواهد شد. تبدیل گاز به رمزارز مهم‌ترین راهبردی است که در این بخش می‌تواند مدنظر دولت قرارگیرد.

دیگر موضوع مهمی که از ناحیه رمزارزها بازار انرژی ایران را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد، رشد بهره‌وری کشور در شاخص استفاده بهینه از ظرفیت نصب شده نیروگاهی است. پایین بودن ضریب بار یعنی از ظرفیت نیروگاه ساخته شده در طول سال به میزان کمی استفاده می‌شود و آنگاه قیمت تولیدی برق به‌منظور بازگشت سرمایه اولیه بالا می‌رود. درحالی‌که اگر ضریب بار در کشوری بالا باشد آنگاه از ظرفیت نصب شده نیروگاهی در طول سال بیشتر استفاده شده و هزینه تولیدی برق به‌منظور بازگشت سرمایه کاهش می‌یابد.

   توصیه سیاستی برای بازی برد-برد

یکی از موضوعات چالش‌برانگیز دو سال اخیر، بحث تنظیم‌گری و نوع مواجهه با فناوری نوینی همچون فناوری دفاتر کل توزیع شده  DLT (همانند بلاک‌چین) بوده است. در گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری سعی شد به یکی از بخش‌های مرتبط با این صنعت یعنی فعالیت استخراج رمزارزها پرداخته شود. همان طور که اشاره شد فعالیت استخراج دارای فرصت‌های مناسبی برای اقتصاد کشور بوده، البته بیان این فرصت‌ها به این معنا نیست که در حوزه فعالیت استخراج هیچ چالشی وجود ندارد. در واقع سیاست‌گذار با تنظیم‌گری مناسب باید شرایط و ساز و کاری ایجاد کند که استفاده از این فرصت‌ها برای اقتصاد کشور بیشینه شود و چالش‌های آن نیز به حداقل میزان خود برسد. به‌طور کلی دولت در حوزه اقتصاد فضای مجازی معمولا با تعلل خود موجب فرصت‌سوزی و تهدیدسازی می‌شود.

در این راستا ذکر چند نکته می‌تواند مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گیرد. تعلل دولت که ناشی از ناآگاهی برخی از سیاست‌گذاران، عدم دوراندیشی صحیح در کنار محافظه‌کاری آنها بوده موجب سردرگمی فعالان این حوزه نیز شده است. بر این مبنا ظرافت ویژه‌ای که سیاست‌گذار باید در تدوین مقررات مناسب و انعطاف‌پذیر خود رعایت کند؛ این است که تنظیم‌گری در فضای رمزارزها متفاوت از سایر حوزه‌ها بوده چراکه اغلب، ساختار آن غیرمتمرکز است و لذا نحوه مواجهه با آن نیز باید متفاوت باشد. دوم، در حال حاضر فعالیت استخراج رمزارزها باید بیشتر به‌صورت یک فعالیت صنعتی نگریسته شود و نه یک فعالیت در سطح خرد و خانگی، استخراج در مقیاس بسیار کم توصیه نمی‌شود و پیشنهاد می‌شود برای مشارکت سرمایه‌های اندک افراد شرایط لازم فراهم شده و بخش خصوصی با نظارت دولت سرمایه‌های خرد خود را به این حوزه آورده و در راستای تامین مالی جمعی برای خرید تجهیزات استخراج  قرار داده تا از تجمیع آنها هزینه‌ها کاهش یابد. به‌علاوه با بهبود ارتباط میان فعالان حوزه استخراج در کشور، توصیه می‌شود با تجمیع سرمایه‌گذاری‌ها، این فعالان نیروگاه‌های اختصاصی در این رابطه راه‌اندازی کنند. در نهایت باید گفت به نظر می‌رسد دولت می‌تواند با بازطراحی و اصلاح قواعد این حوزه، امکان بهره‌مندی از فرصت‌های آن‌را برای اقتصاد کشور فراهم سازد. به شرط اینکه قواعد بازی از حالت باخت - باخت به برد-برد تغییر پیدا کند.