نگاهی به دوستی چندین ساله بایدن و نتانیاهو/ روابط اسراییل و آمریکا به کدام سو می‌رود؟
جو بایدن رییس جمهوری ایالات متحده و بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل دوست، متحد و شرکایی هستند که رابطه آنها در طول چهار دهه گذشته ادامه یافته است. نخستین دیدار آنها زمانی بود که بایدن حدود چهل سال داشت و سناتوری جوان به حساب می‌آمد. نتانیاهو هم دیپلماتی تازه کار و حدودا ده سال جوانتر از بایدن بود. با برقراری تماس تلفنی میان سران دو کشور اکنون این سوال مطرح شده که طرفین در اوج قدرت خود، روابط را در چه مسیری هدایت خواهند کرد؟
اقتصادآنلاین – اکرم شعبانی؛ اگرچه نتانیاهو دوستی دیرینه‌ای با بایدن دارد اما در طول چهار سال گذشته و حمایت همه جانبه نتانیاهو از تصمیمات ترامپ و نیز توصیه‌های مداوم بایدن به بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران و اکنون به قدرت رسیدن وی و تلاش برای بازگشت کشورش به این توافق، به نظر می‌رسد روابط میان این دو یار دیرینه پیچیده شده باشد.
نتانیاهو عموما در طول چهار سال گذشته بی‌وقفه از هر تصمیم ترامپ حمایت کرده و در تمام این مدت کوچکترین انتقادی به تصمیمات بی اساس وی نداشته است، پیرمرد 71 ساله تقریبا از همه ابتکارات سیاست خارجی دولت ترامپ به خصوص در رابطه با خاورمیانه تمجید کرد و به عنوان بزرگترین مشوق بین‌المللی ترامپ شناخته شد.
با انتخابات پیش روی اسراییل در مارس 2021، سومین مرحله اجرای ملی محدودیت‌های کرونایی در سراسر این کشور و از سرگیری قریب الوقوع محاکمه نتانیاهو به اتهام فساد مالی، رهبر فعلی اسراییل به نظر می‌رسد که ناگزیر از همکاری و همراهی با رییس جمهوری دموکرات ایالات متحده باشد.
روابط بایدن با اسراییل تقریبا به نیم قرن پیش یعنی سال 1973 بازمی‌گردد، زمانی که وی به عنوان یک سناتور از ایالت دلاویر با گلدا میر نخست وزیر وقت اسراییل دیدار کرد. یکی از مقامات سابق دولت اوباما در این باره به سی‌ان‌ان گفت که از همان زمان تا به امروز این دیدار موجب «دلبستگی عاطفی شدید بایدن به اسراییل» شده است. او اسراییل را از این دیدگاه کشوری دموکراتیک در منطقه خاورمیانه می‌شناسد، منطقه‌ای که از دید وی ماهیتا از اصول دموکراسی فاصله گرفته است.
بایدن و نتانیاهو در دهه 1980 دوستی خود را آغاز کردند، زمانی که بایدن سناتوری جوان بود که در کمیته امور خارجی سنا مشغول به کار بود و نتانیاهو دیپلماتی در سفارت اسراییل در واشنگتن دی‌سی. در طول سال‌ها طرفین از یکدیگر شناخت شخصی و حتی خانوادگی پیدا کرده و حفظ این روابط حتی تا سال 1996 که نتانیاهو برای نخستین بار سمت نخست وزیری اسراییل را به دست آورد، ادامه یافت.
تنها سه سال پس از آن زمانی که نتانیاهو در انتخابات به ایهود باراک باخت، بایدن تماس خود را با او حفظ و گاه به گاه یادداشت‌هایی برایش می‌نوشت؛ رفتاری که سیاستمداران معمولا در پیش نمی‌گیرند. در سال‌های بعدتر هم نتانیاهو در هر سفر خود به واشنگتن سری به دفتر کار بایدن می‌زد. اما دوستی آنها زمانی به معرض آزمایش گذاشته شد که بایدن معاونت باراک اوباما را پذیرفت. نتانیاهو در سال 2011 در کاخ سفید صحبتی با باراک اوباما در مورد سیاست‌های خاورمیانه وی داشت که آن را در مبارزات انتخاباتی سال 2019 به زبان آورد.
زمانی که در سال 2010 بایدن از اسراییل بازدید می‌کرد، دولت نتانیاهو از او خواست تا ساختمان جدید سفارت ایالات متحده را در قدس شرقی (جروزالم شرقی) بنا کند که هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت ایالات متحده این پیشنهاد را توهین خواند. یک منبع آگاه از این رابطه عنوان کرد: سال‌های پس از آن برای دولت اوباما سال‌های سختی بود، اگرچه همزمان بایدن اعلام کرده بود که علاقه‌ای به ایجاد تنش ندارد. نتانیاهو در ادامه روابط خود با دولت اوباما مخالفت‌های سختی در روابط آمریکا با فلسطین اعلام و نیز با صراحت بیشتری در مورد توافق هسته‌ای با ایران ابراز مخالفت کرد.
با وجود اصطکاک شکل گرفته در روابط آمریکا و اسراییل، روابط شخصی نتانیاهو و بایدن پابرجا ماند. در یک سخنرانی در سال 2014، بایدن به نتانیاهو گفت اگرچه دوستت دارم اما با مزخرفی که می‌گویی موافق نیستم. دوستی نتانیاهو با بایدن در دوران اوباما برای نخست وزیر اسراییل گنجینه‌ای محسوب می‌شد که در زمان افزایش تنش‌ها و اوج مخالفت‌ها او بایدن را کسی می‌دانست که می‌تواند مشکلات را مرتفع کند.
اما گفته می‌شود که اکنون پویایی این روابط تغییر یافته است. نتانیاهو مدت‌ها پیش به یک آفتاب پرست سیاسی تبدیل شد و از نخست وزیری که در سال 2009 در یک سخنرانی مهم راه حلی برای مناقشه میان اسراییل و فلسطین بیان کرده بود به رهبری تبدیل شد که یک دهه پس از آن چشم انداز صلح سیاسی خاورمیانه ترامپ را تایید می‌کرد. او در طول 14 سال کار خود هدایت دولت‌های میانه رو، راست میانه و راست را بر عهده داشته اما هیچ دوره‌ای برای او به اندازه دوران ترامپ خوشایند نبوده است. ترامپ هدیه‌ای بسیار بخشنده به نتانیاهو بود.
پیش از برگزاری نخستین انتخابات از سه انتخابات انجام شده در طول یک سال، در آوریل 2019، ترامپ حاکمیت اسراییل را در بلندی‌های جولان به رسمیت شناخت و سپاه پاسداران ایران را یک سازمان تروریستی خواند، اقدامی که نتانیاهو برای اجرای آن بخشی از اعتبار خود را هزینه کرد. پیش از برگزاری سومین انتخابات متوالی در مارس 2020، ترامپ از طرح خود برای صلح خاورمیانه رونمایی کرد و زمانی که در کنار نتانیاهو ایستاده بود، جزییات بیشتری از طرح خود را اعلام کرد.
در عوض، به نظر می‌رسد نتانیاهو مسیری را در پیش گرفته که اسراییل را همسو با سیاست‌های حزب جمهوری‌خواه کرده و حتی تا جایی پیش رفت که شهرکی در بلندی‌های جولان در اسراییل را به نام ترامپ نام‌گذاری کرد. نتانیاهو در حالی در کاخ سفید برای امضای توافقنامه آبراهام در کنار وزرای خارجه بحرین و امارات به ترامپ پیوست، که با هیچ سیاستمدار دموکراتی دیدار نکرده بود.
ران درمر سفیر اسراییل در ایالات متحده که اتفاقا یکی از نزدیکترین افراد به نتانیاهوست، از جمله افرادی بود که در زمان ریاست جمهوری ترامپ به صورت مداوم به کاخ سفید رفت و آمد داشت، درمر درست از روز بر روی کار آمدن بایدن، از سمت خود کناره‌گیری کرد. تزاچی هانگبی یکی از وزرای اسراییل نیز در این باره اصرار کرده بود که سیاست‌های نتانیاهو هرگز دلخواه هیچکدام از احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه نبوده و تنها منافع اسراییل را در نظر می‌گیرد و همسو با منافع ملی است. هانگبی تصریح کرد: سیاست‌های ما نسبت به ایالات متحده همواره دو حزبی بوده اگرچه سیاست‌های ترامپ نیز همواره خوشایند نتانیاهو بوده است.
آیا نتانیاهو با بایدن مثل یک دوست یا دشمن رفتار خواهد کرد؟
اکنون که بنیامین نتانیاهو در آستانه چهارمین انتخابات خود در طول دو سال گذشته قرار گرفته، هیچ تضمینی هم برای شکستن چرخه بی پایان انتخاباتی این کشور ندارد. اگرچه او از حمله انتخاباتی به اوباما و اثبات این موضوع به مردم اسراییل که قدرت مقاومت در برابر رهبران آمریکایی را دارد بهره مند شده بود اما حالا باید تصمیم بگیرد که از گرم شدن رابطه با بایدن پرهیز کند و یا آن را بپذیرد؟
دنی دایان سرکنسول سابق اسراییل در نیویورک که اکنون نامزد حزب امید جدید است، در این باره معتقد است: اگرچه نتانیاهو یک دیپلمات کارکشته است اما زمانی که صحبت از ایالات متحده می‌شود، او به شدت به حزب جمهوری‌خواه وفادار است. دایان درباره انتخابات آتی اسراییل در 23 مارس عنوان کرد: رهبر بعدی اسراییل راه درازی برای اصلاح روابط این کشور با هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات خواهد داشت. علیرغم مخالفت سار رقیب انتخاباتی نتانیاهو، با امتیازات اراضی و راه حل دو کشور، وی قول داده است که حمایت دو جانبه دو حزب را به اسراییل بازگرداند و روابط مثبتی با دولت بایدن آغاز کند.
به گفته تحلیل‌گران سی‌ان‌ان، شخصیت بایدن به گونه‌ای است که به سیاست خارجی که تا حدی بر پایه روابط شخصی باشد معتقد است، اما دوستی وی با نتانیاهو احتمالا طی ماه‌های آینده و با افزایش فشارهای سیاسی به بوته آزمایش گذاشته خواهد شد. اگرچه بنا به عقیده برخی کارشناسان، انتخابات اسراییل تنها یک چالش جدید است که می‌تواند ترمیم روابط دو طرف را به دنبال داشته باشد.
سیاست‌های دولت بایدن در رابطه با بازگشت به توافق هسته‌ای ایران، در لیست اولویت تغییر سیاست‌های اسراییل قرار دارد. با توجه به آنکه توافق هسته‌ای منشا اختلافات میان اوباما و نتانیاهو بود، اکنون این مساله در اولویت دولت نتانیاهو قرار گرفته است.
دیوید ماکوفسکی مدیر انستیتوی مطالعات خاور نزدیک در واشنگتن معتقد است: روابط اسراییل با اوباما اساسا سرد بود، آنها شروع بدی داشتند که هرگز در بهبود آن گام برنداشتند. اما نکته آنجاست که بایدن اسراییلی‌ها را می‌شناسد و مدت‌های طولانی روابط خود را با آنها حفظ کرده است.
تونی بلینکن وزیر خارجه تازه تایید شده دولت بایدن به تازگی اعلام کرده است که دولت بایدن از به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسراییل عقب نشینی نخواهد کرد و قصد ندارد پایتخت را از قدس به تل‌آویو بازگرداند. با این حال جن ساکی مشاور مطبوعاتی بایدن در این باره عنوان کرده است: بایدن تنها راه حل موجود و قابل اعتنا را حل اختلافات موجود میان اسراییل و فلسطین می‌داند و انتظار می‌رود که حداقل کاهش شهرک سازی‌ها را در کرانه باختری دنبال کند.
