لابی سنگین علیه برجام
کمتر از یک هفته پس از آغاز به کار دولت دموکرات جو بایدن در آمریکا، صهیونیست‌ها لابی‌گری‌ها و تلاش‌هایشان را با هدف سنگ‌اندازی در مسیر احیای برجام و دیپلماسی بین تهران و واشنگتن شدت بخشیده‌اند.
این درحالی است که آنتونی بلینکن گزینه پیشنهادی برای وزارت‌خارجه در جلسه سنای این کشور پیش‌تر گفته بود که دولت بایدن پیش از بازگشت به برجام با متحدان منطقه‌ای ایالات‌متحده مشورت خواهد کرد.
ظاهرا نخستین گزینه‌ای که دولت بایدن برای گفتوگو و رایزنی بر سر مساله ایران انتخاب کرده، دولت تل‌آویو است و مشاوران امنیت ملی آمریکا و رژیم صهیونیستی در تماس تلفنی شنبه شب توافق کردند که به زودی درباره موضوعات منطقه‌ای مثل ایران و توافق اسرائیل با امارات و بحرین موسوم به توافق ابراهیم گفتوگو کنند. این اولین مذاکره رسمی میان دولت جو بایدن و اسرائیل است و بناست روز چهارشنبه ۲۷ ژانویه برگزار شود.
همچنین یک فرمانده ارشد آمریکایی برای اولین بار از زمان به روی کار آمدن جو بایدن سفری به تل‌آویو برای گفتوگو درخصوص ایران و روابط اعراب و اسرائیل خواهد داشت. به گزارش «ایسنا» جروزالم‌پست در خبری مدعی شد که کنت مک‌کنزی، فرمانده نیروهای تروریست سنتکام در پی افزایش آنچه «ستیزه‌جویی‌های ایران» خواند، سفری به تل‌آویو خواهد داشت.
سفر رئیس‌موساد به واشنگتن
همچنین به گزارش شبکه تلویزیونی کانال ۱۲ اسرائیل، ماه آینده یوسی کوهن، رئیس موساد به واشنگتن سفر خواهد کرد تا با جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده و رئیس سیا دیدار کند. مقاماتی از وزارت‌خارجه و وزارت دفاع اسرائیل نیز در این سفر او را همراهی خواهند کرد.
براساس گزارش، این هیات سیاست امنیتی اسرائیل نسبت به ایران را برای دولت جو بایدن تشریح خواهد کرد. آنها همچنین می‌خواهند مطمئن شوند که هرگونه توافقی با ایران در آینده شامل توقف غنی‌سازی اورانیوم و تولید سانتریفیوژهای پیشرفته خواهد بود.
به گزارش کانال ۱۲، هیات اسرائیلی خواهان آن است که نقش منطقه‌ای ایران نیز متوقف شود و در عین حال آنها از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز خواهند پرسید که آیا به تمامی سایت‌های اتمی ایران دسترسی دارد یا نه.
رژیم اسرائیل نگران تمایل بایدن به بازگشت به توافق اتمی سال ۲۰۱۵ با ایران است و واهمه دارد که این اقدام به جای تضعیف توانایی ایران برای ساخت سلاح اتمی، آن را تقویت کند. این نگرانی مقامات رژیم صهیونیستی در حالی مطرح می‌شود که تهران بارها اعلام کرده برنامه‌ای برای ساخت و تولید سلاح هسته‌ای ندارد و صرفا اهداف صلح‌آمیز را از برنامه هسته‌ای‌اش پیگیری می‌کند.
اکنون با روی کار آمدن دولت دموکرات جو بایدن، صهیونیست‌ها که در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ ماه عسل روابط‌شان با آمریکا را سپری می‌کردند، نگرانی‌های جدی دارند و از این رو بیش از گذشته تلاش‌ها و لابی‌گری‌هایشان با هدف ایجاد مانع در مسیر احیای برجام را تشدید کرده‌اند.
درواقع دولت ترامپ با نظر رژیم اسرائیل درباره بی اثر بودن توافق ایران با شش کشور موافق بود اما بایدن که در زمان امضای این توافق معاون رئیس‌جمهوری آمریکا بود مدعی است که برجام می‌تواند یک ابزار مطمئن و موثر برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای باشد.
نگرانی‌ها از تخریب روابط واشنگتن با متحدانش
احتمال بازگشت بایدن به برجام این نگرانی را نیز میان برخی چهره‌های ضد ایرانی آمریکا ایجاد کرده که شاید این مساله به برهم خوردن روابط واشنگتن با متحدانش بینجامد. در این رابطه سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا اخیرا با تخریبی توصیف کردن نفوذ ایران مدعی شد: «برای مقابله با این نفوذ با دوستان و شرکایمان همکاری خواهیم کرد.»
به گزارش «ایسنا» وی در گفتوگو با شبکه الجزیره گفت: «تهدیدهای ایران را نمی‌پذیریم و رفتارهای این کشور را به شدت محکوم می‌کنیم.»
همچنین سفیر پیشین آمریکا در سرزمین‌های اشغالی ابراز نگرانی کرد که هرگونه تلاش رئیس‌جمهور جدید آمریکا برای بهبود روابط با ایران توافقات عادی‌سازی اخیر میان اسرائیل و اعراب را به خطر می‌اندازد. به گزارش «ایسنا» دیوید فریدمن خواست ایران برای بیرون راندن آمریکا از منطقه را خطرناک توصیف کرد و گفت اگر ایالات‌متحده بار دیگر ایران را تقویت کند، در وضعیتی نخواهد بود که بتواند به این توافق‌ها ادامه دهد زیرا اعتبار خود را از دست خواهد داد. من بر این باورم که این مساله منجر به برخورد میان تمامی طرف‌ها خواهد شد.
این دیپلمات پیشین آمریکایی در ادامه بر لزوم باقی ماندن تحریم‌ها علیه ایران تاکید کرد و هشدار داد که هرگونه تلاش جو بایدن برای برداشتن این تحریم‌ها و بهبود روابط با تهران، توافقات عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و اعراب را که به تازگی به‌دست آمده است، به خطر می‌اندازد.
ابتکار عمل دست واشنگتن است
درحالی‌که با روی کار آمدن بایدن، احتمال بازگشت آمریکا به برجام بسیار تقویت شده اما تهران بارها اعلام کرده است که اولین اقدامی که واشنگتن برای بازگشت به برجام باید انجام دهد لغو تحریم‌ها است. در این خصوص محمدجواد ظریف، وزیرخارجه جمهوری اسلامی روز جمعه در یادداشتی که در مجله فارن افزر منتشر شد با اشاره به قصد بایدن برای بازگشت به توافق برجام نوشت کمترین رویداد مثبت در این باره برداشتن تحریم‌هایی است که دولت ترامپ علیه ایران اعمال کرد.
ظریف نوشت: «بایدن می‌تواند با برداشتن تمام تحریم‌های اعمال شده در زمان دولت ترامپ شروع کرده و تلاش کند دوباره به توافق اتمی سال ۲۰۱۵ برگردد و به آن پایبند بماند بدون آنکه شرایط این توافق را که برای آن بسیار تلاش شده تغییر دهد.» وزیرخارجه جمهوری اسلامی اضافه کرد: «در مقابل ایران از تمام اقداماتی که پس از خروج دولت ترامپ از توافق انجام داده، عقب خواهد نشست.» به گفته ظریف: «ابتکار عمل صریحا در دست واشنگتن است.»
ایران از سال ۲۰۱۹ یک‌سال پس از خروج آمریکا از برجام مرحله به مرحله تعهداتش در برجام را کاهش داد. درحال‌حاضر جمهوری اسلامی درحال غنی‌سازی ۲۰درصدی اورانیوم و ساخت فلز اورانیوم است.
در مقابل بایدن گفته اگر تهران تعهداتش را در برجام دوباره اجرا کند، واشنگتن به این توافق بازخواهد گشت. آنتونی بلینکن نیز روز سه‌شنبه مدعی شد: «ما در کنار متحدان منطقه‌ای خود از این توافق به‌عنوان یک پلت‌فرم برای انجام توافق‌‌های طولانی‌تر و محکم‌تر و نیز برای انعقاد نسخه دیگری از این توافق به‌خصوص درباره برنامه موشکی و اقدامات ایران در منطقه استفاده خواهیم کرد.» به اعتقاد بلینکن راهی طولانی برای رسیدن به این اهداف در پیش است.
ظریف اما تاکید کرده که درباره محدودیت‌‌های موقت برای برنامه دفاعی و موشکی ایران در چارچوب توافق سال ۲۰۱۵ نمی‌توان دوباره مذاکره کرد.
تلاش‌ها برای تخریب مسیر دیپلماسی
همزمان با این تحولات یک روزنامه آمریکایی در گزارشی درباره تلاش برخی چهره‌ها در آمریکا برای تخریب هرگونه مسیر دیپلماسی تیم جو بایدن با ایران و بازگشت به توافق هسته‌ای تاکید کرد که هدف این افراد مخالفت با دیپلماسی است و رئیس‌جمهور جدید باید در برابر آنها ایستادگی کند. به گزارش «ایسنا» روزنامه هافینگتون پست در گزارش خود نوشت: «جو بایدن و دستیاران ارشد سیاست خارجی‌اش وعده داده‌اند که برای دستیابی به یکی از اهداف اصلی دیپلماتیک خود، یعنی بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با دقت حرکت کنند. توافقی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه از آن خارج شد.»
به نوشته هافینگتون پست، اما در این میان افراد جنگ‌طلب، از جمله تام کاتن مصمم هستند در مسیر برنامه‌های بایدن مانع ایجاد کنند. به نظر می‌رسد اولین هدف این روزهای آنها، رابرت مالی مقام پیشین کاخ سفید باشد که به‌عنوان اصلی‌ترین گزینه تصدی مقام نماینده ویژه امور ایران در دولت آمریکا مطرح شده است.
این منتقدان استدلال می‌کنند که رابرت مالی با ایران همدردی می‌کند و اسرائیل، متحد آمریکا را که ایران را تهدید اصلی خود می‌داند، تحقیر می‌کند. در پاسخ به این افراد، گروهی از شخصیت‌های مورد احترام جهانی از جمله تعداد زیادی از سناتورها تا مقامات سابق ایالات‌متحده و گروههای قدرتمند، ضمن تایید صلاحیت و تخصص مالی، از صلح و امنیت بین‌الملل حمایت کرده‌اند. در ۲۰ ژانویه، جوئیش اینسایدر گزارش داد که مالی با انتقاد از ترور دانشمند برجسته ایرانی، این اقدام را برای دیپلماسی مضر دانسته است. در واقع دیدگاهی که بین کارشناسان سیاست خارجی مشترک است.
این روزنامه آمریکایی ادامه داد: «با این حال، به شکل روز افزونی آشکار می‌شود که اختلافات چیزی بیش از دیدگاه‌ها و اعتبار شخص رابرت مالی است. افراد مشکوک و مخالف با مذاکره با ایران نمی‌خواهند فقط جلوی یک انتصاب خاص را بگیرند بلکه آنها می‌خواهند در رویکردی وسیع‌تر بر دولت بایدن تاثیر بگذارند. بایدن در انتخابات پیروز شد، اما بسیاری از جمهوری خواهان و شرکای آنها وی را تحت فشار قرار می‌دهند تا به سیاست تهاجمی خود در قبال ایران ادامه دهد. در واقع مساله، مخالفت با دیپلماسی است.
براساس این گزارش، مورد رابرت مالی نشان می‌دهد که تندروها می‌خواهند ببینند دولت بایدن چگونه در برابر جنجال‌ها واکنش نشان خواهد داد تا بهترین محاسبه‌ها را برای آینده در نظر بگیرند. با وجود ابراز نگرانی هایشان، اما در نهایت برای آنها مهم نیست که رابرت مالی این سمت را به‌دست می‌آورد یا خیر. بلکه آنها همچنان بر تخریب توافق که آن را ساده می‌دانند، متمرکز هستند.
جی استریت، گروه برجسته یهودی که از گفتوگو با تهران حمایت می‌کند، خاطرنشان کرد که حمله به مالی لحن آشنایی داشت. در توییتر این سازمان آمده است: «ما از اینکه مانند گذشته شاهد همان نوع ترور شخصیت‌ها و اتهامات دروغین علیه افرادی هستیم که شغل خود را برای پیشرفت دیپلماسی و صلح صرف کرده‌اند، نگران هستیم.»
به نوشته هافینگتون پست، گروههای ضدجنگ و کارشناسان کنترل تسلیحات می‌گویند که بایدن می‌تواند با لغو برخی تحریم‌های غیرهسته‌ای اعمال شده توسط ترامپ، حسن نیت خود را برای تسریع در مذاکرات هسته‌ای نشان دهد و صریح بگوید که ایالات‌متحده مانع همکاری و معامله دیگر بازیگران بین‌المللی مانند شرکت‌های اروپایی و صندوق بین‌المللی پول با ایران نخواهد شد.
در واقع، ایجاد یک بنیاد سیاسی قوی در واشنگتن برای دیپلماسی نیز بسیار مهم است. اختلافات بر سر انتصاب رابرت مالی تنها یک آزمایش اولیه است. جی استریت همچنین یادآور شد: «راه‌حل تیم جو بایدن برای مدیریت موفقیت‌آمیز این نابسامانی، ایستادگی و جلوگیری از واگذاری اهرم فشار به نیروهایی است که احتمالا هرگونه تلاش دیپلماتیک را مورد انتقاد قرار می‌دهند. بازی هوشمندانه این است؛ تیم خود را بسازید و آنچه در طول مبارزات انتخابی انجام داده‌اید را دنبال کنید: نادیده گرفتن توییتر.»
گزارش سالانه پارلمان اروپا
از سوی دیگر الدر ممدوف در ریسپانسیبل استیت کرفت وابسته به اندیشکده «کوئینسی» نوشت: «درحالی‌که دولت بایدن کم‌کم نظرات خود را در مورد سیاست خارجی از جمله روابط با اروپا و خاورمیانه ابراز می‌دارد، پارلمان اروپا نیز گزارش سالانه‌اش در مورد سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا را تصویب کرد.»
به گزارش سرویس بین‌الملل «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: «در صورت همکاری تنگاتنگ آمریکا و اروپا، آنها می‌توانند سیاست‌های هماهنگ‌تری را در قبال آن منطقه آشفته آغاز کنند. این به نوبه خود می‌تواند بازیگران منطقه‌ای را به سمت کاهش تنش و سازگاری متقابل سوق دهد.»گزارش اخیر توسط دیوید مک آلیستر، رئیس کمیته امور خارجه اتحادیه اروپا از چهره‌های حزب دموکرات مسیحی آلمان تهیه شده است و عدم تعادل موجود در روابط دولت‌های غربی با دو مخالف اصلی در خاورمیانه یعنی عربستان سعودی و ایران را جبران می‌کند.
اعضای پارلمان اروپا از اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن می‌خواهند که از ارجاع اوضاع در یمن به دادگاه کیفری بین‌المللی حمایت کنند. آنها همچنین یک بار دیگر خواستار مجازات علیه مقامات سعودی و اماراتی درگیر در جنایات جنگی هستند. پارلمان اروپا همچنین درخواست خود را از دولت‌های اتحادیه اروپا برای متوقف کردن فروش اسلحه به عربستان سعودی و امارات متحده عربی تکرار کرده‌اند، به عقیده آنها فروش سلاح به سعودی‌ها تنها موجب ادامه جنگ و طولانی شدن درد و رنج مردم یمن می‌شود.
در همان زمان، قانون‌گذاران اروپایی حمایت قاطع خود را از احیای توافق هسته‌ای ایران یا برجام ابراز داشتند. اعضای پارلمان اروپایی نه تنها هنوز برجام را ستون اصلی معماری منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای جهانی می‌دانند، بلکه آن را سنگ بنای صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای برمی‌شمرند. آنها همچنین از آمریکا می‌خواهند از اقدامات یک‌جانبه خودداری کند و در عوض به نظم جهانی مبتنی بر قوانین متعهد باشد.
اعضای پارلمان اروپا همچنین تحریم‌های یک‌جانبه دولت ترامپ که منافع اقتصادی و سیاست خارجی قانونی اتحادیه را تضعیف می‌کند، رد کردند. آنها به‌طور خاص این تحریم‌ها را به دلیل جلوگیری از تجارت بشردوستانه با ایران در زمان شیوع کووید-۱۹ مذموم می‌دانند.
مهم‌تر از همه پارلمان اروپا از آمریکا می‌خواهد تا بدون شرط و شروط به برجام بازگردد تا دوطرف ایران را ملزم به تعهداتشان کنند. در مورد نکته آخر، اتحادیه اروپا اقدام ایران را به‌دلیل تصمیم برای شروع غنی‌سازی اورانیوم تا ۲۰ درصد محکوم کرده، اما لحن آنها به وضوح نشان می‌دهد که مسوولیت نقض توافق‌نامه بر عهده آمریکا است.
زمان انتشار قطعنامه همزمان با انتصاب آنتونی بلینکن و آرویل هاینز، نامزدهای رئیس‌جمهور بایدن برای سمت‌های وزیر امورخارجه و مدیر اطلاعات ملی شد.
بلینکن تصریح کرد که بایدن به پشتیبانی آمریکا از اقدامات عربستان در یمن پایان می‌دهد. وی البته مشخص نکرد که آیا این به منزله پایان فروش سلاح به ریاض است. بلینکن به حق مشروع سعودی‌ها برای دفاع از خودشان در برابر تجاوزات از جمله از خاک یمن هم اذعان کرد، البته مجددا بدون اینکه توضیح دهد که این حق چه چیزی را به همراه دارد. این اظهارنظر ممکن است برای کسانی که طرفدار بازنگری عمیق‌تری در روابط با عربستان هستند ناامید‌کننده باشد.
با این حال، حتی اگر اصلاح روابط آمریکا و سعودی‌ها در دوره بایدن چیزی بیش از بازگرداندن برخی از افراط‌های ترامپ و مایک پمپئو باشد، باز هم اقدامی در مسیر درست است. اگر هاینز سریعا به تعهد خود مبنی بر انتشار اطلاعات محرمانه درباره قتل جمال خاشقجی توسط محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی پایبند باشد، این تصور تقویت هم خواهد شد.
در مورد ایران، تیم بایدن قول داده که از نزدیک با متحدان آمریکا از جمله اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج‌فارس که نگران فعالیت‌های ایران در منطقه هستند، گفتوگو و مشورت کند. این کشورها همگی به‌دنبال توافق طولانی‌تر و قوی‌تری برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران هستند.
اگرچه از نظر بسیاری نادرست است، اما به نظر می‌رسد دولت جدید به‌دنبال برقراری مجدد راه‌های ارتباطی با تهران باشد، به ویژه اینکه بایدن بسیاری از مقامات دولت اوباما را که در مذاکره بر سر برجام نقش داشتند دوباره بر سر کار آورده است. وندی شرمن، ویلیام برنز و جیک سالیوان از جمله این اشخاص هستند که به سمت‌های ارشد دولت بایدن منصوب شده‌اند. از همه مهم‌تر انتصاب رابرت مالی، رئیس فعلی گروه بحران بین‌المللی به‌عنوان نماینده ویژه در امور ایران نشان می‌دهد که دولت جدید به‌دنبال دیپلماسی است.
اگر تغییر در روابط آمریکا با عربستان و ایران در راه است، دولت‌های اروپایی باید در مسیری که پارلمان اروپا توصیه کرده حرکت کنند، در مورد برجام هم همین‌طور. در بحث عربستان و امارات، برخی کشورهای قدرتمند اروپایی مثل فرانسه، فکر و ذکرشان، منافع محدود تجاری و امنیتی‌شان است که منجر به صادرات تسلیحاتی شده که موتور جنگ در یمن است و به‌طور کلی باعث بی‌ثباتی منطقه‌ای می‌شود.
بعلاوه، این خطر وجود دارد که اگر واشنگتن راهی برای گفتوگو با تهران پیدا کند، برخی از کشورهای اروپایی وسوسه شوند تا ساز ناکوک خودشان را کوک کنند. این می‌تواند منجر به تکرار وقایعی که در سال‌های ریاست جمهوری اوباما رخ داد، شود. به‌عنوان مثال در مذاکرات هسته‌ای منتهی به برجام، فرانسه در مقاطعی راه خودش را می‌رفت.پس از دیپلماسی اوباما با ایران، فرانسه و بریتانیا تصمیم گرفتند روی حس تنها ماندن پادشاهی‌های خلیج‌فارس سرمایه‌گذاری کنند. این منجر به آن شد که فرانسه و انگلیس فروش تسلیحات خود به عربستان سعودی، قطر و امارات‌متحده‌عربی را افزایش داده و با آنها در یک سیاست مداخله‌گرانه‌تر نسبت به آمریکا در قبال سوریه همسو شدند. تکرار چنین حرکاتی یا تفسیر نادرست از خودمختاری استراتژیک، هم برای امنیت منطقه و هم برای روابط آمریکا و اروپا مضر خواهد بود.در عوض، هر دو یعنی هم آمریکا و هم متحدان اروپایی‌اش باید برای بازیگران خاورمیانه روشن کنند که هیچ‌یک از آنها نمی‌توانند روی حمایت بی‌قید و شرط آنها حساب کنند. پرورش برخی از کشورها به‌عنوان متحدان همیشگی و فریب دادن برخی دیگر به‌عنوان دشمن به تحقق منافع و ارزش‌های آمریکا و اتحادیه اروپا کمکی نمی‌کند.
یک رویکرد محدودتر و خویشتن‌دارانه به احتمال زیاد انگیزه رقبای منطقه‌ای برای دستیابی متقابل نسبت به حمایت خارجی را تقویت می‌کند. اگر آمریکا و اتحادیه اروپا بتوانند در مورد چنین رویکردی توافق کنند، این یک ارزش افزوده نیز به همراه دارد که اختلافات فراآتلانتیک را از بین می‌برد و از بین بردن اختلافات همان چیزی است که هر دو طرف ادعا می‌کنند در دوره بایدن به‌دنبال آن هستند. درحال‌حاضر پارلمان اروپا نمونه مفیدی از رویکرد متعادل را ارائه داده که توصیه می‌شود دولت‌ها از آن پیروی کنند.
