راهکار تامین نقدینگی مورد نیاز چیست؟

نقدینگی که قرار بود جمع شود

انتشار اوراق قرضه مالی و اسلامی یکی از راهکارهای دولت‌ها برای جمع کردن نقدینگی‌های موجود در کف جامعه و جلوگیری از گسیل آن به سایر بازارها و همچنین تامین مالی در شرایط کسری شدید است. در واقع انتشار اوراق قرضه می‌تواند علاوه بر تامین کاستی‌های منابع برای دولت، مانعی برای افزایش نوسانات در اقتصاد و به ویژه بازارهای سرمایه‌ای شود. بر اساس آنچه مژگان خانلو، رییس امور پایش تعهدات دولت و تجهیز منابع سازمان برنامه و بودجه چند روز پس از تقدیم لایحه بودجه به مجلس گفته بود، حدود 343 هزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی توسط دولت از سال 92 تا میانه آذر 99 منتشر شده است.

بر اساس گفته‌های او تفکیک این اوراق به صورت « 14 هزار و 700 میلیارد تومان اوراق مشارکت، نزدیک به 173 هزار میلیارد تومان اسناد خزانه اسلامی، 7100میلیارد تومان صکوک اجاره، 111هزار و 400میلیارد تومان صکوک مرابحه، 8500 میلیارد تومان اوراق سلف و 29 هزار میلیارد تومان اوراق منفعت است.». 

با بررسی آمارهای رسمی بانک مرکزی از شاخص‌های پولی، گزارش‌های مرکز آمار از تورم همچنین واقعیت‌های کف جامعه، می‌توان دریافت که انتشار اوراق مالی اسلامی در کشور از مسیر اصلی و فلسفه وجودی‌اش قدری فاصله گرفته است. هر چند نباید از تاثیرات تحریم‌ها و مشکلات ساختاری بودجه در منحرف شدن انتشار اوراق مالی اسلامی از مسیر اصلی‌اش غافل شد. اما به نظر می‌رسد بازپرداخت این اوراق در سررسید آن هم در شرایطی که کسری عملیاتی بودجه حدود 320 هزار میلیارد تومان است و تحریم‌ها نیز حداقل تا میانه سال آینده میلادی پابرجا بماند، قدری دشوار و سخت باشد. با این حال خانلو از پیش‌بینی بازپرداخت 130 هزار میلیارد تومان اوراقی که در سال آینده سر رسید می‌شود در بودجه خبر داده بود. 

بر اساس گفته‌های سخنگوی سازمان برنامه و بودجه قرار است دولت در سال آینده از حدود 841 هزار منابع بودجه عمومی، 298 هزار میلیارد آن را با واگذاری دارایی‌های مالی تامین کند که سهم منابع حاصل از فروش و واگذاری اوراق مالی اسلامی در منابع بودجه عمومی 125 هزار میلیارد تومان است. دولت در بودجه 93 حدود 25 هزار میلیارد تومان اوراق قرضه منتشر کرده بود. با وجود اینکه از اولین بودجه دولت یازدهم تا آخرین بودجه دولت دوازدهم، میزان انتشار اوراق قرضه 400 درصد افزایش داشته اما تنها 3.4 درصد به سهم این اوراق از منابع بودجه عمومی افزوده شده است؛ در سال 93 سهم اوراق قرضه از منابع بودجه عمومی 11.4 درصد بود که در سال آینده به 14.8 درصد خواهد رسید. نکته‌ای که در این خصوص باید توجه کرد، افزایش نه چندان جدی سهم اوراق مالی از منابع بودجه عمومی نسبت به منابع بودجه است. در این مدت منابع بودجه عمومی 233 درصد افزایش داشته در حالی که سهم اوراق از این میزان، کم بوده است. هر چند شاید دلیل این امر در «تورمی بودن» اقتصاد و سبقت تورم از سود این اوراق باشد که رغبت به آنها را کم می‌کند. هر چند با توجه به ادامه‌دار شدن مشکلات اقتصادی نشات گرفته از کرونا همچنین احتمال کاهش تقاضا و در نتیجه افت قیمت نفت، احتمال دارد اوراق مالی اسلامی با امتیازهای ویژه‌تری منتشر شود. 

اهدافی که محقق  نشد

با استناد به آمارهای رسمی بانک مرکزی، نقدینگی از شهریور 92 تا شهریور سال جاری رشد 471 درصدی داشته و از 506 هزار و 396 میلیارد تومان به 2895 هزار میلیارد تومان رسیده و ضریب فزاینده در شهریور سال جاری 7.78 و تغییرات این ضریب از پایان اسفند 98 تا شهریور 99 نیز 11.1 درصد گزارش شده بود. در هفت سال 92 تا شهریور 99 حجم پایه پولی از 98 هزار و 472 میلیارد تومان به 372 هزار میلیارد تومان رسید. با وجود اینکه در این مدت 343 هزار میلیارد تومان اوراق مالی منتشر شده اما حجم بدهی دولت به بانک مرکزی نیز افزایش 342 درصدی داشته و از 31 هزار و 427 میلیارد تومان در شهریور 92 به 97 هزار میلیارد تومان در خرداد سال جاری و به 139 هزار میلیارد تومان در پایان شهریور سال جاری رسید.

 اما نکته دیگری که آمارهای رسمی نشان می‌دهند، افزایش 43.2 درصدی بدهی دولت به بانک مرکزی از خرداد تا شهریور سال جاری است. این امر نشان می‌دهد که در یک بازه هفت ساله دولت عملا نتوانسته از منابع بانک مرکزی چشم‌پوشی کند و با توجه به تنگنای مالی و احتمال تحقق کم پیش‌بینی‌های دولت در بودجه سال آینده به نظر می‌رسد چاپ پول گزینه روی میز برای بازپرداخت اوراق سررسید باشد. آمارها نشان می‌دهند در این مدت به دلیل عدم تناسب سیاست‌های مالی و پولی با واقعیت‌های اقتصادی زمان تحریم، نه تنها انتشار اوراق مالی اسلامی به کاهش نقدینگی سیال در جامعه دامن نزد، بلکه حداقل در دو سال اخیر به گسیل بیشتر پول‌های موجود در جامعه به بازارهای سرمایه‌ای و در نهایت افزایش تورم دامن زده است. مدعای این گزاره در افزایش قیمت‌ها در بازارهای ارز، مسکن، طلا و حتی کالاهای مصرفی است. تورم سالانه و نقطه‌ای آذرماه سال جاری 30.5 و 44.8 درصد گزارش شده است. روز یکشنبه مدیرکل دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرد: «۳۵ درصد مردم یا 28 میلیون نفر زیر خطر فقر هستند.» آمار تورم استانی نیز نشان می‌دهد که 17 استان در خطر کوچک‌تر شدن بیشتر سفره غذایی قرار دارند. از سوی دیگر افزایش قیمت‌ها در بازارهای سرمایه‌ای باعث تضعیف شدیدتر ارزش پول ملی شده که نتیجه‌ای جز خالی‌تر شدن جیب افراد ندارد. بنابراین اگر قرار بر فروش اوراق مالی اسلامی باشد، ممکن است اقبال توسط افراد حقیقی کمتر باشد. بنابراین بانک‌ها مجبور به خرید آنها می‌شوند. این اقدام نتیجه‌ای جز افزایش بیشتر تورم و دامن زدن به رشد شاخص‌های اقتصادی ندارد.