مرگ تحریم‌های نفتی با توافق هسته‌ای؟
حالا که در روزهای پایانی سال ۲۰۲۰ به سر می‌بریم، یکی از مهم‌ترین رویدادهایی که در سال آتی انتظار آن می‌رود، بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از دنیای اقتصاد؛ نشریه اس‌اند پی گلوبال پلتس مجموعه گزارش‌هایی در روزهای اخیر به‌عنوان نقطه پایانی سال ۲۰۲۰ با تکیه بر ارائه چشم‌اندازی از آنچه در ۲۰۲۱ می‌تواند رخ دهد را منتشر کرده است. یکی از این گزارش‌ها به مساله بازگشت ایران به بازار جهانی نفت و تلاش‌هایی که با سر کار آمدن بایدن شدت گرفته، پرداخته است.
پلتس در گزارش خود عنوان می‌کند مسوولان ایران با نگاهی به کاهش تحریم‌های آمریکا به محض روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب این کشور، به بخش نفتی کشور دستور داده‌اند که برای افزایش تولید و صادرات در سال ۲۰۲۱ آماده شوند. در واقع دولت وقت کمی برای از دست دادن دارد. انتخابات بعدی ریاست جمهوری ایران بسیار نزدیک است و ماه‌های آینده آخرین فرصت برای حسن روحانی، رئیس‌جمهور و متحدان اعتدالی او خواهد بود تا نشان دهند که می‌توانند تحریم‌ها را لغو کنند، بدون اینکه به دشمن خود، ایالات متحده آمریکا امتیاز بدهند. بسیاری از تحلیل‌گران انتظار دارند که دو طرف پس از سر کار آمدن جو بایدن در روز ۲۰ ژانویه، یک توافق موقت سریع برای لغو برخی تحریم‌ها را دنبال کنند که چنین توافقی می‌تواند فضا را برای بخشی از صادرات حدود ۲ میلیون بشکه در روز نفت خام ایران مهیا کند. اما توافق کامل میان ایران و آمریکا به دلیل ملاحظات سیاسی هر دو کشور و همچنین زمان مورد نیاز برای پایین آوردن سطوح اورانیوم غنی‌سازی شده تهران به میزان تعیین شده در توافق هسته‌ای برجام، پیچیده‌تر خواهد بود. البته در روزهای گذشته ۱۵۰ نماینده کنگره آمریکا نیز در حمایت از بازگشت بدون پیش شرط بایدن به توافق جامع هسته‌ای با ایران نامه‌ای نوشته‌اند که می‌تواند سیگنال مثبتی از سوی دموکرات‌ها در آمریکا برای عملی شدن توافق هسته‌ای جامعی میان ایران و آمریکا باشد. در صورت بازگشت ایالات متحده آمریکا به توافق هسته‌ای برجام یا آغاز دور جدیدی از مذاکرات بین طرفین، احتمالا در همان روزهای نخست بایدن با صدور فرمانی ویژه بخشی از فروش نفت ایران را از تحریم‌ها مستثنی خواهد کرد، اتفاقی که در زمان اوباما نیز رخ داد و به نظر می‌رسد ایران با توجه به اهداف صادراتی که در بودجه برای خود تعیین کرده است، چنین احتمالی را قوی می‌داند.
خوش‌بینی به افزایش صادرات نفت ایران
اس‌اند پی گلوبال پلتس پیش بینی می‌کند ایران در سال ۲۰۲۱ رشد صادراتی معادل ۱۶۰ هزار بشکه در روز نسبت به سال پیشین خود داشته باشد. این رسانه معتبر برای سال ۲۰۲۲ نیز پیش‌بینی کرده که ایران ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش صادرات نسبت به سال ۲۰۲۱ را تجربه کند. با توجه به افزایش قابل توجه نشانه‌های آشتی در اردوگاه دو طرف، بازگشت سریع‌تر نفت ایران به بازارهای جهانی اتفاقی دور از ذهن نخواهد بود. بخش تجزیه و تحلیل پلتس در یادداشتی مدعی شد: «اگرچه ایالات متحده ممکن است به دنبال دستیابی به یک توافق جامع پیش از انتخابات ماه ژوئن ایران باشد، اما به هر حال زمان بندی که در آن تحریم‌ها به شکل قابل توجهی بتوانند کاهش یابند به نیمه دوم سال ۲۰۲۱ به بعد بر می‌گردد.»
ایران خواهان افزایش تولید فعالانه
مقامات داخلی ایران طی هفته‌های اخیر به نوبه خود از صنعت نفت این کشور خواسته‌اند که در افزایش ظرفیت‌های تولیدی پیش قدم شود. ایران که زمانی دومین تولیدکننده نفت خام اوپک محسوب می‌شد، در ماه‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها شاهد کاهش تولید به حدود ۲ میلیون بشکه در روز بود که پایین‌ترین سطح تولید در ۳۰ سال اخیر ایران محسوب می‌شود و نصف سطح تولید سال ۲۰۰۸ ایران است. صادرات نفت ایران نیز که از طریق شرکت ملی نفت ایران انجام می‌شود، کاهش یافته است. منابع بازار می‌گویند ایرانی‌ها برای دور زدن تحریم‌ها و فروش بشکه‌های نفتی خود، به روش جابه‌جایی محموله‌های کشتی به کشتی، دریانوردی مخفی، معاملات تهاتری و برخی شرکت‌ها متوسل می‌شوند.
به گفته سارا وخشوری، رئیس شورای مشاور در شرکت SVB Energy International که روند تولید نفت خام ایران را از نزدیک تحت نظر دارد؛ ایران در ماه نوامبر حدود ۵۸۵ هزار بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی صادر کرده است که در مقایسه با ماه اکتبر حدود ۹۵ هزار بشکه در روز افزایش را نشان می‌دهد. روحانی بودجه‌ای برای سال آتی تقدیم پارلمان ایران کرده که در آن میزان فروش نفت تقریبا چهار برابر سطوح کنونی در نظر گرفته شده است، یعنی ۳/ ۲ میلیون بشکه در روز. بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت کهنه کار جمهوری اسلامی ایران نیز استراتژی ۲۰ ساله‌ای برای افزایش ظرفیت تولید نفت خام به حدود ۵/ ۶ میلیون بشکه در روز ترسیم کرده است. از نظر دولت روحانی، تقویت تولید امری حیاتی است.
روحانی حدود ۳ هفته پیش در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «ما باید در سطح جهانی یک قدرت صادرکننده باشیم و بدون این، تضعیف قدرت ملی است. اگر ایران می‌توانست در سال ۹۰ و ۹۱ حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت صادر کند، نمی‌توانستند ما را تحریم کنند و قدرت این کار را نداشتند. وقتی بازار دنیا دست شماست و در جهان حضور دارید، نمی‌توانند شما را حذف کنند. باید کاری کنیم که قدرت‌های بزرگ در آینده نتوانند ما را تحریم کنند.»
اثر تحریم‌های نفتی
پلتس در گزارش خود عنوان کرده است که ایران برای رشد بخش نفتی خود به شدت به پول نقد نیاز دارد. امضای توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۶ با دولت باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دستیابی به موفقیتی چشمگیر برای دولت حسن روحانی بود و تولید نفت ایران طی ۲ سال با بازگشت مشتریان و در درجه اول مشتریان آسیایی، بهبود یافت. اما سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی عمدتا در میان تردیدها در مورد امکان تحقق توافق شکننده واشنگتن و تهران و همچنین به وجود آوردن تاخیرهایی که محافظه‌کاران برای اجرای مدل قراردادی جدیدی که بخش نفتی ایران را برای شرکت‌های خارجی جذاب می‌کرد، محقق نشد.
اما انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور در آمریکا یک ضربه محکم به این توافق بود. رئیس‌جمهور ایالات متحده که فعالیت خود را به شدت برای از بین بردن توافق هسته‌ای متمرکز کرده بود، در اواسط سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از توافق برجام خارج کرد و دوباره اعمال تحریم‌ها آغاز شد. از آن زمان تاکنون ایران همواره شاهد تسخیر سهم خود از بازار نفت توسط رقبای عرب اوپکی مانند عربستان سعودی، امارات و عراق و همچنین روسیه بوده است. ایران گرایش زیادی به تخصص و فناوری‌های پیشرفته خارجی دارد و برای موفقیت در زمینه‌های مختلف و در تولید، همواره به شرکت‌های داخلی متکی بوده و زمینه را برای موفقیت آنها فراهم کرده است. پلتس اما مدعی شده است که بسیاری از زیرساخت‌های نفتی ایران پس از گذشت سال‌ها و عدم سرمایه‌گذاری‌های بزرگ کارآیی خود را از دست داده‌اند.
دستیابی به توافق ممکن است؟
انتخابات آینده ریاست جمهوری اسلامی ایران قرار است بدون حسن روحانی برگزار شود، چرا که او به سقف مدت زمان ۸ سال خدمت به‌عنوان رئیس‌جمهور کشور رسیده است. اس‌اند پی گلوبال پلتس در گزارش خود می‌گوید روحانی و جناح نزدیک به او که اعتدالگرایان نامیده می‌شوند در انتخابات آتی توسط محافظه‌کاران و تندروهایی که با نزدیک شدن روابط ایران با ایالات متحده مخالفند به چالش سختی کشیده خواهند شد. چرا که در دوران روحانی اعتراضات زیادی به وضعیت توسعه اقتصادی و معیشتی در کشور صورت گرفته است.
پلتس معتقد است که از سوی دیگر برای لغو کامل تحریم‌های آمریکا، ایران باید بایدن را متقاعد کند که ذخایر اورانیوم خود را به سطح قابل قبول در توافق جامع هسته‌ای بازگرداند. در این گزارش دو فاکتور بسیار مهم برای دولت بایدن درباره تحریم‌ها علیه ایران در نظر گرفته شده است که یکی از آنها جلب اعتماد طرف‌های غربی به برنامه هسته‌ای ایران است و دیگری کاهش نفوذ و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران که ایالات متحده و کشورهای غربی به شدت با آن مخالفند.
بایدن می‌گوید طرفدار بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران است، اما باید کنگره بدبین آمریکا را متقاعد کند که این توافق به ثبات در خاورمیانه و سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا کمک می‌کند. البته به نظر می‌رسد تا حدودی کنگره نیز از مواضع خود عدول کرده است. به گزارش فوروارد، ۱۵۰ نماینده کنگره ایالات متحده آمریکا در نامه‌ای از جو بایدن برای بازگشت بدون پیش شرط به توافق هسته‌ای با ایران و انجام مذاکرات جدید و بیشتر حمایت کرده‌اند که این اتفاق برای دموکرات‌ها بسیار مهم است و نشان از اراده آنها برای مذاکرات دارد. این نامه همچنین خط و نشانی از سوی دموکرات‌ها برای مخالفان جمهوری خواه و نئوکان توافق با ایران است که نشان از تسلط و یکدستی نمایندگان دموکرات در کنگره ایالات متحده دارد.
البته باید در نظر داشت که گرم شدن احتمالی روابط بین عربستان سعودی و اسرائیل در اتحاد علیه ایران می‌تواند بر روی رایزنی‌ها بر سر توافق تاثیراتی بگذارد. خصوصا که دولت دونالد ترامپ پیگیری «کارزار فشار حداکثری» علیه ایران را در هفته‌های آخر ریاست جمهوری خود تشدید کرده است. با این همه سال ۲۰۲۱ برای ایران، ایالات متحده، صلح جهانی و بازار نفت بسیار با اهمیت است و بازگشت ایران به‌عنوان بازیگری اوپکی می‌تواند تمام معادلات بازار جهانی را به هم بزند. هر چند همه این اتفاقات مشروط به لغو تحریم‌ها و دستیابی احتمالی به توافق میان ایران و ایالات متحده است.
