افزایش نرخ سود بازار بین‌بانکی، عامل ریزش بورس؟
بررسی گزارش‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد در مدت چهار هفته در مجموع ۱۹.۲هزار میلیارد تومان نقدینگی توسط بانک مرکزی به بازار بین‌بانکی کشور تزریق شده که از این میزان ۱۱.۳هزار میلیارد تومان آن از طریق خرید اوراق دولتی بانک‌ها و ۳.۶هزار میلیارد تومان آن از طریق تزریق نقدینگی در قالب قرارداد توافق بازخرید (ریپو) انجام شده است.
روش‌های تامین نقدینگی بانک‌ها
بانک‌ها برای تامین نقدینگی موردنیاز خود از روش‌های گوناگونی استفاده می‌کنند که هر کدام هزینه خاص خودش را به دنبال دارد. گران‌ترین راه تامین منابع برای بانک‌ها اضافه‌برداشت از بانک مرکزی است که نرخ سود آن ۳۴ درصد در نظر گرفته می‌شود. پس از آن بانک‌ها می‌توانند در بازار بین‌بانکی و از یکدیگر نقدینگی موردنیاز خود را تامین کنند. در بازار بین‌بانکی نرخ سودی برای مبادلات در نظر گرفته می‌شود که این نرخ به‌عنوان نرخ پایه سود در بازار‌هاست. در آخرین گزارش بانک مرکزی از وضعیت نرخ سود بازار بین‌بانکی، مشاهده شد که نرخ سود این بازار در مهر از ۲۲ درصد تجاوز کرده است. بانک مرکزی برای کنترل نرخ سود در بازار بین‌بانکی و به تبع آن کنترل نرخ تورم در کشور، دالان ۱۴ تا ۲۲ درصد را برای نرخ سود بازار بین‌بانکی در نظر گرفته است. به نظر می‌رسد با اقداماتی که بانک مرکزی در آبان ماه انجام داده و نقدینگی‌ای که به بازار تزریق کرده، نرخ سود بازار بین‌بانکی مجددا به سمت دالان در نظر گفته شده بازگشته باشد.
روش دیگری که بانک‌ها می‌توانند از طریق آن نقدینگی موردنیاز خود را تامین کنند، خرید اوراق بدهی دولتی و وثیقه قرار دادن آن نزد بانک مرکزی و استفاده از منابع موردنیاز است. در این روش که به آن اعتبار قاعده‌مند گفته می‌شود بانک مرکزی نرخ سود را سقف کریدور یعنی ۲۲درصد تعیین کرده است.
اما عملیات بازار باز چیست؟ این عملیات زمانی انجام می‌شود که بانک مرکزی پیش‌بینی می‌کند در بازار بین‌بانکی کمبود نقدینگی وجود دارد و احتمالا نرخ سود این بازار افزایش پیدا می‌کند. در این شرایط بانک مرکزی در بازار مداخله کرده و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌بانکی آمادگی خود را برای تامین نقدینگی اعلام می‌کند. در این شرایط بانک‌ها درخواست خود را به بانک مرکزی اعلام و بانک مرکزی نیز براساس پیش‌بینی‌های کارشناسی، موضع خرید یا فروش اوراق دولتی یا تزریق نقدینگی در قالب قرارداد توافق بازخرید (ریپو) می‌گیرد. در عملیات بازار باز بانک‌هایی می‌توانند شرکت کنند که دارای اوراق دولتی هستند. بنابراین در روش اعتبار قاعده‌مند بانک‌ها هستند که با کمبود نقدینگی مواجه شده و به بانک مرکزی رجوع می‌کنند اما در عملیات بازار باز بانک مرکزی است که براساس نیاز بازار وارد عمل می‌شود.
گزارش عملیات بازار باز در هفته گذشته
گزارش بانک مرکزی از آخرین عملیات بازار باز که در ۲۱ آبان ماه سال‌جاری انجام شده نشان می‌دهد هفته گذشته ۸ سفارش فروش اوراق دولتی از طریق ابزار توافق بازخرید به مبلغ ۷/ ۲ هزار میلیارد تومان از سوی بانک‌ها به بانک مرکزی ارسال شده است. بانک مرکزی نیز با توجه به پیش‌بینی کمبود نقدینگی در بازار بین‌بانکی و همچنین فاصله گرفتن نرخ سود موزون بازار از نرخ سود هدف، تصمیم به تزریق نقدینگی در قالب قرارداد توافق بازخرید (ریپو) با سررسید ۱۴ روزه گرفت و در مجموع با تزریق ۷/ ۲ هزار میلیارد تومان نقدینگی با حداقل نرخ ۲۰ درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد.
به علاوه، در هفته جاری دو بانک برای تامین نقدینگی بسیار کوتاه‌‌مدت (اضطراری) خود از اعتبارگیری قاعده‌مند در روزهای شنبه و سه‌شنبه و در مجموع به ارزش ۹/ ۳ هزار میلیارد تومان استفاده کردند. بانک مرکزی اعلام کرده است که در شرایط کمبود نقدینگی بانک‌ها و مشروط به در اختیار داشتن اوراق بدهی دولتی، بانک‌ها می‌توانند با استفاده از اعتبارگیری قاعده‌مند، با نرخ سود سقف دالان یعنی ۲۲درصد از بانک مرکزی اعتبار دریافت کنند. بررسی گزارش‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد در ۷ آبان ماه نیز بانک‌ها از طریق قرارداد اعتبارگیری قاعده‌مند از بانک مرکزی مبلغ ۳۲۰میلیارد تومان تامین نقدینگی کرده‌اند. بنابراین در مدت چهار هفته دو مرتبه بانک‌ها برای تامین نقدینگی خود از اعتبارگیری قاعده‌مند استفاده کرده‌اند که نرخ سود آن سقف کریدور یعنی ۲۲ درصد بوده و تامین نقدینگی از این طریق در مجموع ۲/ ۴ هزار میلیارد تومان بوده است.
خلاصه عملیات بازار باز از ۳۰ مهر تا ۲۱ آبان
بررسی گزارش بانک مرکزی از خلاصه عملیات بازار باز نشان می‌دهد که در ۳۰ مهر سال‌جاری، اولین بار بانک مرکزی از طریق سامانه بازار بین‌بانکی پنج سفارش فروش اوراق بدهی دولتی از طرف دو بانک دریافت کرد. با توجه به پیش‌بینی بانک مرکزی از کمبود نقدینگی در بازار بین‌بانکی و همچنین فاصله گرفتن نرخ سود موزون بازار از نرخ سود هدف، بانک مرکزی اوراق پیشنهادی را در مجموع به ارزش ۲۰۰ میلیارد تومان خریداری کرد. در هفته بعد یعنی ۷ آبان نیز حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان اوراق توسط بانک مرکزی طی عملیات بازار باز از دو بانک خریداری شد. آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد در ۱۴ آبان ماه، موضع پولی بانک مرکزی تزریق نقدینگی در قالب قرارداد توافق بازخرید با سررسید ۱۴ روزه بود. در مجموع، بانک مرکزی با تزریق ۹۸۰ میلیارد تومان نقدینگی در حداقل نرخ ۲۱ درصد به بانک‌متقاضی موافقت کرد. در ۲۱ آبان نیز بانک مرکزی با تزریق ۷/ ۲ هزار میلیارد تومان نقدینگی با حداقل نرخ ۲۰ درصد و با سررسید ۱۴ روزه موافقت کرده است. در مجموع بانک مرکزی در مدت چهار هفته ۳/ ۱۱ هزار میلیارد تومان از طریق خرید اوراق دولتی و ۶/ ۳ هزار میلیارد تومان از طریق قرارداد ریپو به بازار بین‌بانکی تزریق کرده است. بنابراین در مجموع ۱۵ هزار میلیارد تومان از نقدینگی موردنیاز بانک‌ها از طریق عملیات بازار باز تامین شده است. به‌علاوه در این مدت از طریق قرارداد اعتبارگیری قاعده‌مند نیز ۲/ ۴ هزار میلیارد تومان به نقدینگی بانک‌ها کمک شده که در مجموع کل تزریق نقدینگی بانک مرکزی را به رقم ۲/ ۱۹ هزار میلیارد تومان رسانده است. بررسی نرخ سود پیشنهادی بانک مرکزی برای عملیات بازار باز طی چهار هفته نشان می‌دهد که این نرخ روند کاهشی داشته است. از سوی دیگر، گزارش بانک مرکزی از اقدامات ضدتورمی که تا پایان مهرماه انجام داده بود، نشان می‌داد نرخ سود بین‌بانکی در مدت مذکور از کریدور ۲۲ درصد فراتر رفته بود اما به نظر می‌رسد اقدامات اخیر بانک مرکزی سبب شده که نرخ سود بازار بین‌بانکی در آبان ماه کاهش پیدا کرده و به دالان در نظر گرفته شده بازگردد.
افزایش نرخ سود بازار بین‌بانکی در مهرماه و ادامه‌دار بودن ریزش شاخص بورس در این مدت سبب شد که برخی از کارشناسان بورسی در هفته‌های گذشته اعلام کنند افزایش نرخ سود بین‌بانکی باعث ریزش بورس بوده در حالی که بررسی گزارش‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد بانک‌هایی موجب افزایش نرخ سود در بازار بین‌بانکی بودند که اوراق دولتی خریداری نکرده و زمانی که با کمبود نقدینگی مواجه شدند مجبور به استقراض با نرخ بالاتر از بانک‌های موجود در بازار بین‌بانکی شده‌اند. بنابراین بانک‌هایی که پیش‌تر اوراق دولتی خریداری کرده‌اند در زمان تامین نقدینگی این اوراق را وثیقه قرار داده و می‌توانند منابع موردنیاز خود را با نرخ سود کمتر (در دالان در نظر گرفته شده) تامین کنند. بنابراین نمی‌توان ریزش بورس را به چند موسسه مالی که وضعیت چندان مناسبی ندارند و نرخ سود استقراض آنها از کریدور خارج شده، نسبت داد. بانک مرکزی توصیه کرده که بانک‌ها بخشی از سبد دارایی خود را به اوراق بدهی دولتی اختصاص دهند تا در شرایط کمبود نقدینگی از آنها به‌عنوان وثیقه دریافت اعتبار از بانک مرکزی استفاده کنند. به این ترتیب به نظر می‌رسد بانک مرکزی انتظار دارد در آبان ماه نرخ سود بازار بین‌بانکی کاهش پیدا کند و مجددا به کریدور بازگردد.
