مناقشه قفقاز؛ آزمون دوستی پوتین و اردوغان
دخالت‌های روز افزون ترکیه در مناقشه ناگورنو قره‌باغ، جایی که روسیه حیاط خلوت خود می‌داند، می‌تواند پیامدهای سنگینی برای آنکارا داشته باشد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، یکی از اصول تزلزل‌ناپذیر ولادیمیر پوتین این است که هیچ‌کس به جز روسیه، یعنی نه آمریکا نه اتحادیه اروپا و نه حتی چین، حق دخالت در امور امنیتی جمهوری‌های سابق شوروی را ندارد.
به گزارش بلومبرگ، حالا به‌نظر می‌رسد که رجب طیب اردوغان این پیام را دریافت نکرده است. رئیس‌جمهور ترکیه، با بسیج امکانات و حمایت همه‌جانبه از آذربایجان در راه بازپس‌گیری سرزمین‌هایی که در سال 1994به نیروهای ارمنی باخته است، رابطه ویژه خود با پوتین را در معرض آزمایش بزرگی قرار داده است.
رویکرد زورمندانه اردوغان به مناقشه آذربایجان و ارمنستان، در خانه با حمایت‌های گسترده‌ای مواجه شده و احتمال دارد بن‌بست 30ساله قفقاز را بشکند. او شاید حتی این قدرت را داشته باشد که در حل مناقشه هم نقش بازی کند. اما بی‌احتیاطی در اتخاذ چنین رویکردی، این ریسک را همراه دارد که یکی از دو قدرت نظامی دنیا، به منافع ترکیه در چند جبهه آسیب وارد کند. پوتین سال‌ها دنبال تحقق دنیایی چندقطبی بوده که قدرت‌های منطقه‌ای بتوانند بدون دخالت آمریکا، به‌دنبال منافع خود باشند، اما شرایط پیش‌آمده، قطعا چیزی نیست که او در ذهن داشته است.
الکساندر دینکین، رئیس مؤسسه اقتصاد جهانی و ارتباطات بین‌الملل در آکادمی علوم روسیه که مشاور کرملین هم هست گفته است: «اردوغان در حال آزمودن صبر پوتین است. او بیشتر و بیشتر پوتین را تحریک می‌کند.»
در غرب اینطور گمان می‌رفت که ترکیه، آمریکا و دیگر هم‌پیمانان خود در ناتو را رها کرده تا در کنار روسیه باشد اما روابط بین آنکارا و مسکو، حتی قبل از اینکه درگیری‌ها در ناگورنو قره‌باغ در 27سپتامبر شروع شود چندان گرم نبود.
ترکیه و روسیه، در مناقشات بزرگ در سوریه و لیبی، مشاوران و کمک‌های نظامی و مزدوران خود را به جبهه مخالف فرستاده‌اند. و حالا، در میانه زمزمه‌ها درباره اعزام شبه‌نظامیان آذری سوریه به منطقه، نگرانی بزرگ این است که خط قرمز روسیه در قفقاز زیر پا گذاشته شود.
و البته این تمام اختلاف‌نظرهای عمده دوطرف نیست؛ روسیه، ترکیه را متهم می‌کند که واردات گاز از شرکت دولتی گازپروم را 28درصد کاهش داده و در مقابل، واردات از آذربایجان را 22درصد افزایش داده و به‌دنبال به خطر انداختن سهم روسیه از بازار گاز اروپاست.
5روز پیش، اردوغان درخواست آتش‌بس فوری از سوی پوتین را غیرقابل‌قبول خواند و گفت که گروه مینسک (سازمان امنیت و همکاری در اروپا که مسئول رسیدگی به بحران ناگورنو قره‌باغ است و ریاست آن به‌صورت مشترک برعهده روسیه، فرانسه و آمریکاست) دیگر نمی‌تواند هدف اولیه‌اش را برآورده کند. او همچنین گفت که این خشونت‌ها، ادامه «اشغال» کریمه توسط روسیه است و عملا روسیه را عامل اصلی بروز خشونت‌ها خواند.
در همین حال، روسیه و فرانسه ترکیه را متهم می‌کنند که شبه‌نظامیان سوریه‌ای را به منطقه فرستاده تا برای آذربایجان بجنگند. ترکیه و آذربایجان هر دو این اتهام را رد کرده‌اند.
دینگ در این‌باره گفته است: «اگر مداخله مستقیم ارتش ترکیه یا شبه‌نظامیان سوریه‌ای اثبات شود، می‌توان گفت که یک خط قرمز رد شده است. آن جهان چندقطبی که پوتین می‌خواست قطعا این نیست.»
ترکیه از ابتدا در مناقشه ناگورنو قره‌باغ حامی آذربایجان بوده و اخیرا اعلام کرده اگر آذربایجان بخواهد، حاضر است کمک‌های بیشتری به این کشور بدهد. در مقابل، روسیه با ارمنستان پیمان امنیتی دارد و از 27سپتامبر، پوتین چندبار با نخست‌وزیر ارمنستان گفت‌وگو کرده است.
هدف اردوغان در ترکیه این است که گروه مینسک را به حاشیه براند و اراده خود را تحمیل کند تا در نهایت مناقشه ناگورنو قره‌باغ با تامین نظرات او حل شود.
این استراتژی فشار قبلا در لیبی، سوریه و مدیترانه شرقی موفقیت‌آمیز بوده است. اما این بار ریسک زیادی دارد چون می‌تواند به ضربه زدن روسیه به منافع ترکیه در همه عرصه‌هایی که گفته شد منجر شود.
مشکل روسیه در این میان این است که برخلاف مناقشات حل‌نشده دیگر در فضای شوروی سابق، این بار، هیچ نیرویی روی زمین ندارد تا شرایط را کنترل کند و برخلاف ترکیه، می‌خواهد روابط خود را با دوطرف دعوا حفظ کند.
دعوا بر سر چیست؟
آذربایجان و ارمنستان از سال‌های پایانی اتحاد جماهیر شوروی بر سر منطقه ناگورنو- قره‌باغ درگیری دارند. هر دو کشور، از دهه ۱۹۲۰ یعنی در زمان تشکیل اتحاد جماهیر شوروی بخشی از آن شدند. در آن زمان قره‌باغ یک منطقه با اکثریت ارمنی‌تبار بود، اما شوروی کنترل منطقه را به مقامات جمهوری آذربایجان داد و در زمان شوروی، به یک منطقه خودمختار درون جمهوری آذربایجان تبدیل شد. در دهه‌های بعدی ارامنه قره‌باغ چندین بار خواستار انتقال کنترل این منطقه به ارمنستان شدند. اما تنها در زمان آغاز فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر دهه ۱۹۸۰ بود که پارلمان منطقه‌ای ناگورنو- قره‌باغ رسماً رأی داد که به بخشی از ارمنستان تبدیل شود. درحالی‌که آذربایجان سعی در سرکوب جدایی‌طلبان ارمنی داشت، ارمنستان از آنها حمایت می‌کرد و این ابتدا به درگیری‌های قومی منجر و پس از اعلام استقلال ارمنستان و آذربایجان از مسکو به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. این جنگ در سال ۱۹۹۴ با آتش‌بسی شکننده و با ۳۰ هزار کشته به پایان رسید. از آن زمان، این منطقه که رسما جزئی از خاک جمهوری آذربایجان به‌حساب می‌آید، تحت کنترل اکثریت ارمنی قره‌باغ قرار گرفته است.
