پسماند؛ نخستین معضل زیست‌محیطی ایران
زمانی که تحقیقات مرکز استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام نشان داد ساکنان تبریز به‌دلیل گردوغبار نمک دریاچه ارومیه فشار خون‌شان بالا رفته است، همه امکانات و منابع برای احیای دریاچه ارومیه بسیج شد و هیچ عاملی اعم از تحریم‌ها، کمبود منابع مالی، ناهماهنگی بین دستگاه‌ها و بی‌تجربگی مانع از اجرای این مگاپروژه که در نوع خود در دنیا بی‌نظیر بود نشد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، حالا سال‌هاست که ساکنان شهرهای شمالی با معضل زباله دست به گریبان هستند و این در حالی است که به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، پسماند نخستین معضل زیست‌محیطی کشور است. اما نبود بودجه اصلی‌ترین بهانه مسئولان برای سامان ندادن معضل پسماند در کشور است.
عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست صبح دیروز در نشست خبری کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، در پاسخ به این سؤال که چرا برای حل معضل زباله‌های شمال به مانند پروژه احیای دریاچه ارومیه اقدام نمی‌شود؟ گفت: ۴۰ سال از انقلاب می‌گذرد و به تازگی سازمان برنامه و بودجه «آمایش سرزمین» را به‌عنوان یک اصل در توسعه پذیرفته و قرار است تا پایان سال برنامه آمایش سرزمین را تهیه کند.
او افزود: نبود اعتقاد به «توسعه پایدار» به‌عنوان علمی که از دهه70 در دنیا رواج پیدا کرده، درد دوم ماست. مجلس وقت، در برنامه سوم توسعه، کلمه «توسعه پایدار» را به‌دلیل غربی بودن این واژه حذف کرد. حالا معضل پسماند نخستین و خشک شدن تالاب‌ها دومین معضل زیست‌محیطی کشور شده و ایجاد آن تابعی از توسعه پایدار است و هم‌اکنون مجبور به پذیرش آن هستیم.
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در ارتباط با معضل زباله‌های شمال گفت: تصمیم داشتیم با تحقق درخواست برداشت 1.3میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی ظرف دو یا سه سال مشکل را برطرف کنیم، ولی مجلس وقت این پول را برداشت و در بخش‌های دیگر هزینه کرد. هم‌اکنون هم تنها برای اجرای چند پروژه کوچک از صندوق توسعه محیط‌زیست مقداری پول برداشت کرده‌ایم.
معضل زباله در کشور کم از گردوغبار نمکی دریاچه ارومیه ندارد. تجربه ارومیه اما نشان داد که اگر برای غبارهای نمک کاری نمی‌شد، نه‌تنها مهاجرت اجباری با صدها هزار میلیارد تومان هزینه رخ می‌داد که کشت‌وکار نیز در استان‌های همجوار دریاچه از بین می‌رفت. عیسی کلانتری در این‌باره و در پاسخ می‌گوید: بزرگ‌ترین خطر خشک شدن دریاچه ارومیه ایجاد غبارهای نمک است. هم‌اکنون بیش از ۹۵درصد گردوغبارها مهار شده است و اوضاع طوری شده که زنبورهای عسل در سال۹۵ نتوانستند فعالیتی در منطقه داشته باشند. درحالی‌که اگر زنبور عسل 7سال فعالیت نکند کشاورزی از بین می‌رود. مسئله چنان استراتژیک بود که دستور داده شد با وجود تحریم و کمبود منابع مالی به هر طریق ممکن این پروژه اجرا شود. موضوع آنقدر مهم بود که حتی جلوی ادامه ساخت سدهایی با بیش از 50درصد پیشرفت فیزیکی مانند سد نازلو نیز گرفته شد.
عیسی کلانتری احیای دریاچه ارومیه را نیز منوط به عدم‌تغییر سیاست‌ها در دولت‌های بعدی دانسته است. او می‌گوید: نمی‌توانم تضمین دهم که دولت بعدی عوام‌فریب نباشد و به مردم وعده ندهد که با احیای سدها بخش کشاورزی را توسعه می‌دهد. پایان سال99 بخش عمده‌ای از پروژه‌های هزینه‌بر احیای دریاچه ارومیه به پایان می‌رسد. 11هزار میلیارد تومان برای این مگاپروژه هزینه شده و آنچه باقی می‌ماند راه‌اندازی مرکز آینده‌پژوهی دریاچه ارومیه است که به جای ستاد احیای دریاچه برای پایش و نظارت پروژه‌ها تاسیس می‌شود. عیسی کلانتری در پاسخ به برخی افراد که می‌گویند بارش خوب باران سبب احیای دریاچه ارومیه شده است، می‌گوید: بارش‌ها مؤثر بود، ولی باران در سنوات گذشته و در دهه۸۰ نیز بود، اما هرسال ۴۰سانتی‌متر از عمق آب دریاچه ارومیه کاهش می‌یافت. کار ما پیگیری رساندن آب به دریاچه بود.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان احداث جاده میان‌گذر بر دریاچه ارومیه تأثیر منفی گذاشت. اما قرار است جاده دومی نیز بر این دریاچه با هدف تسهیل عبور آب و جلوگیری از رسوب‌گذاری نمک احداث شود. حالا رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: عملیات احداث پل دوم باید ۳ سال پیش اجرایی می‌شد اما به‌علت کمبود بودجه به امسال موکول شد.
به گفته کلانتری، با احداث این پل ۵۰۰ متری از سمت غرب دریاچه، گردش آب به ۹۸درصد خواهد رسید و ساخت آن نیز طی ۶ تا ۷ماه به پایان می‌رسد تا با احداث آن، چرخش آب ناشی از پل میان‌گذر کلانتری جبران شود.
روند احیای دریاچه ارومیه تا رسیدن به تراز اکولوژیک (1274متر) در سال1406 ادامه خواهد داشت. تاکنون ستاد احیای دریاچه ارومیه پروژه‌های انتقال آب رودخانه زاب، انتقال پساب تصفیه‌خانه شهرهای ارومیه و تبریز، لایروبی رودخانه‌های اصلی منتهی به دریاچه، احداث سردهانه روی رودها، تکمیل و تجهیز سازه‌های اندازه‌گیری در شبکه‌های آبیاری، اجرای پروژه‌های آبیاری تجمیعی و قطره‌ای، تغییر الگوی کشت، اجرای پایلوت گیاهان دارویی و ده‌ها طرح دیگر را برای رساندن آب به دریاچه ارومیه اجرایی کرده است و تا دی‌ماه امسال نیز بخش عمده‌ای از این پروژه‌ها به پایان می‌رسد.
مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به وضعیت پیشرفت پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه نیز در نشست خبری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به خبرنگاران گفته است: قول داده بودیم در سال۹۹ یک متر به حجم آب دریاچه ارومیه اضافه شود که در پایان سال به آن خواهیم رسید. در سال۱۴۰۶ اما به تراز اکولوژیک می‌رسیم.
به گفته تجریشی، احیای دریاچه ارومیه به یک برند بین‌المللی تبدیل شده و تاکنون 127مقاله از اقدامات صورت گرفته در این پروژه، تهیه و جهانی شده است.
