اقتصاد و سیاست ژاپن پس‌از «آبه شینزو»
آبه شینزو، نخست‌وزیر ژاپن پس از پخش شایعاتی درمورد بیماری وی از سمت خود استعفا کرد. او به خبرنگاران گفته است که ترس آن را دارد که به‌دلیل بیماری نتواند در دوران کرونا از عهده وظایفش برآید و از همین رو از قدرت خداحافظی می‌کند.
از مدتی پیش شایعاتی در مورد سلامت نخست‌وزیر ژاپن منتشر شده بود که بعضا تکذیب می‌شد، اما یکی از شاهدان عینی گفته بود که آبه در دفتر کار خود خون بالا آورده و مریضی وی مجددا عود کرده است. این مریضی نیز یک‌بار پیش‌تر او را از پا در آورده و مجبور شده بود از سمت خود استعفا کند. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، آبه تقریبا پس از ۸ سال، پست نخست‌وزیری را به دلیل بیماری ترک کرد. او در بیانیه‌ای عجیب که شاید کمتر سیاستمداری تن به آن دهد گفت که به دلیل بیماری ترس آن را دارد که نتواند در دوران سلطنت بیماری پاندمی کووید-۱۹ در دنیا از عهده وظایفش بر آید. آبه که هم‌اینک ۶۵ ساله است، تنها چهار روز پس از آنکه ثبت طولانی‌ترین دوران نخست‌وزیری در ژاپن را به اسم خود زد، از سمتش کناره‌گیری کرد، اما او توانست برخی از جاه‌طلبی‌هایش را در این کشور تکمیل کند و میراث خوبی از خود بر جا بگذارد. وی از زمانی که نخست‌وزیری را در این کشور بر عهده گرفت توانست ژاپن را از مصیبت‌هایی مانند زلزله و سونامی ویرانگر و فاجعه هسته‌ای به سلامت عبور دهد و کشور را به یک اقتصاد سالم و با‌ثبات برساند و با یک رئیس‌جمهور غیرقابل پیش‌بینی در آمریکا به نام دونالد ترامپ همکاری کند و حتی در زمره سیاستمداران مورد علاقه وی نیز قرار گیرد. با این حال وی در دوران نخست‌وزیری‌اش چندین‌بار به معاهدات صلح پس از جنگ جهانی دوم بی‌توجهی و در انجام وظایف خود نسبت به اهداف معاهدات کوتاهی کرد. او همچنین نتوانست در این دوران به قول خود مبنی بر بازگرداندن جزایر مورد اختلافش با روسیه جامه عمل بپوشاند. اختلاف بر سر این جزایر بین دو کشور در حدی بوده که می‌تواند از شرایط صلح فعلی به جنگ برسد. با این حال وضعیت وخیم سلامتی وی اجازه نداد آبه دوره نخست‌وزیری‌اش را تکمیل کند.
چند هفته‌ای بود که رسانه‌های ژاپنی به گمانه‌زنی در خصوص وضعیت ناخوش شینزو آبه به ویژه با کاهش حضورهای علنی وی به دنبال موج جدید شیوع ویروس کرونا در مناطقی از ژاپن می‌پرداختند. گمانه‌زنی‌ها در این زمینه بعد از آن تقویت شد که شینزو آبه دو بار در یک هفته به بیمارستان رفت. در ابتدا اوایل یوشیهیده سوگا، دبیر کابینه ژاپن به خبرنگاران اطمینان داد که آبه قصد دارد در سمتش باقی بماند. او در یک نشست خبری گفت: «نخست‌وزیر خودش گفته است که می‌خواهد از الان به بعد دوباره به سختی کار کند و من هر روز او را می‌بینم. وضعیت سلامت او تغییری نیافته است.» با این حال شبکه خبری ان.اچ.کی ژاپن گزارش کرد شینزو آبه بالاخره قرار است استعفایش را اعلام کند.
مقام‌های حزب حاکم لیبرال دموکرات ژاپن پیش‌تر تلاش کردند گمانه‌زنی‌ها درباره ناتوان شدن آبه در به پایان رساندن دوره نخست‌وزیری خود را که در سپتامبر ۲۰۲۱ منقضی می‌شود، رفع کنند. با استعفای آبه انتظار می‌رود تارو آسو، معاون وی و وزیر دارایی ژاپن جانشین او شود، اما مسلما با این استعفا رقابت بر سر رهبری در حزب لیبرال دموکرات بالا می‌گیرد. به همین منظور روز شنبه خبرگزاری کیودو به نقل از حزب حاکم اعلام کرد که تا ۱۵ سپتامبر، جانشین آبه انتخاب خواهد شد. انتخابات در درون حزب حاکم در شرایطی صورت می‌گیرد که شینزو آبه در چند وقت اخیر شدیدا محبوبیتش کاهش یافته و نارضایتی از او در میان ژاپنی‌ها به بالاترین حد طی دومین دور نخست‌وزیری‌اش رسیده بود.
ژاپن در زمان نخست‌وزیری آبه توانست حائز میزبانی بازی‌های المپیک تابستانی ۲۰۲۰ شود، اما نخست‌وزیر ژاپن نتوانست به دلیل شیوع بیماری ویروس کرونا این بازی‌ها را در زمان مقررش برگزار کند و این بازی‌ها قرار است در تابستان سال ۲۰۲۱ برگزار شود. افزون بر این آمار و ارقام حاکی از آن است که همه‌گیری کووید-۱۹ و پیامدهای شدید آن، اقتصاد ژاپن را در سه‌ماه دوم سال با انقباض بی‌سابقه‌ای روبه‌رو کرده است. کوچک شدن حجم سومین اقتصاد بزرگ جهان در سه ماه دوم سال (آوریل، مه، ژوئن) در حالی است که این کشور در سه ماه جاری هم با موج تازه و بی‌سابقه‌ای از انتشار و ابتلا به کووید-۱۹ روبه‌رو شده است. در اواخر ماه مه ژاپن محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اجتماعی را کاست. وضعیت اضطراری در این کشور در ماه آوریل وضع شده بود. اما بسیاری از تحلیل‌گران، در حال حاضر و با افزایش موارد ابتلا به بیماری ناشی از ویروس کرونا، گمانه‌زنی می‌کنند که وضعیت اقتصادی در سه ماهه سوم هم مطلوب نباشد. داده‌ها و آمار دولت ژاپن حاکی است نرخ رشد تولید ناخالص داخلی در سه ماهه دوم ۸/ ۲۷درصد کاهش داشته است؛ در نتیجه این بدترین انقباض اقتصادی از سال ۱۹۸۰ به این سو است، یعنی از زمانی که آمار و داده‌ها در اختیار همگان قرار می‌گیرد. با این حال رسانه‌های ژاپنی به‌نقل از دولت آن کشور می‌گویند این انقباض مقطعی حتی از سال ۱۹۵۵ به این‌سو نیز رصد نشده است. میزان رکود سه ماهه نه تنها بیشتر از برآوردهای اولیه بود، بلکه برای سومین دور پیاپی است که رخ می‌دهد. مصرف خانوارها، خرید کالا و خدمات توسط شهروندان که دربرگیرنده بیش از نیمی از اقتصاد کشور است، ۲/ ۸ درصد کاهش یافته است. طی ماه‌های گذشته میزان مصرف، سفرهای داخلی، استفاده از خدمات، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها و مشابه این‌ها به‌طور مشخصی کاهش یافت. میزان صادرات کالا و خدمات، از جمله درآمد ناشی از حضور گردشگران خارجی، ۵/ ۱۸ درصد سقوط کرده است. هزینه سرمایه‌ای و هزینه‌های مصرفی برای ایجاد سود در آینده نیز ۵/ ۱ درصد تحلیل رفته است. اقتصاد ژاپن پیش از آنکه ویروس کرونا به یک همه‌گیری جهانی تبدیل شود از تنش‌های اقتصادی میان ایالات متحده و چین و همچنین افزایش مالیات بر مصرف در این کشور ضربه خورده بود. رکود و انقباض اقتصادی با همه‌گیری کووید-۱۹ و سپس با اعلام وضعیت اضطراری برای مقابله با آن روند بدتری پیدا کرد.
میراث آبه در اقتصاد باقی خواهد ماند
شینزو آبه روز جمعه از سمت خود کنار رفت و آثار خط‌مشی‌های اقتصادی‌اش برای دهه‌ها در این کشور باقی خواهد ماند. چارلز رایلی، خبرنگار اقتصادی سی‌ان‌ان در گزارش تحلیلی روز یکشنبه نوشت: آبه در سال ۲۰۱۲ قدرت را به دست گرفت و وعده داد که از طریق محرک‌های گسترده پولی، افزایش هزینه‌های دولت و اصلاحات اقتصادی، سومین اقتصاد بزرگ جهان را احیا کند. برنامه‌های شینزو آبه تاکنون پیامدهای متفاوتی داشته است. وی بر سقوط قیمت‌ها فائق آمد، اما نتوانست برای هدف ۲ درصد تعیین شده جهت کاهش تورم توسط بانک مرکزی کاری از پیش ببرد. با این حال این اقتصاد چندین سال با رشد خوب روبه‌رو شد، اما نتوانست از مانعی به نام ویروس کرونا بپرد. البته آبه نمی‌تواند کاستی‌های برنامه خود را متوجه عملکرد هاروهیکو کورودا کند کسی که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ کلیددار بانک مرکزی این کشور بود و در سال ۲۰۱۸ نیز به مدت ۵ سال دیگر برای این سمت انتخاب شد.
تحت رهبری کورودا بانک مرکزی اقدام به اتخاذ راهبردی کرد که نرخ بهره را به سمت منفی سوق می‌داد و بخش عظیمی از اوراق قرضه دولتی را خریداری می‌کرد و صندوق‌های قابل معامله را می‌بلعید. چرا این امر مهم است: برای اینکه راهبرد خرید همه‌چیز، بانک مرکزی ژاپن را به سمت سیاست‌هایی سوق می‌دهد که آن را سیاست‌های غیرمتعارف پولی می‌خوانند. البته رجوع به این رویکرد در این اواخر کمتر شده است. در حال حاضر بانک‌های مرکزی بزرگ در سراسر دنیا به بحران اقتصادی ناشی از ویروس کرونا با کاهش نرخ بهره خود به سطوحی جدید پاسخ داده‌اند که یادآور برنامه‌های موسوم به «آبنومیکس» است که پرچمدار آن خود شینزو آبه است.
در این راستا در ایالات متحده، فدرال رزرو نرخ بهره را به صفر رساند، اما برای اقدامات بیشتر باز هم تحت فشار بود: خرید اوراق قرضه به ارزش ۷۰۰ میلیارد دلار، ارائه تسهیلات اعتباری به شرکت‌های بزرگ، خرید اوراق بهادار تجاری تحت عنوان وام حمایتی و حتی پول‌پاشی در صندوق‌های قابل معامله که می‌توان گفت همچون بانک مرکزی ژاپن عمل کرده است. انتظار می‌رود که آبنومیکس همچنان طی دهه‌های آینده در دنیا باقی بماند. در این هفته نیز احتمالا جانشین آبه مشخص می‌شود، اما انتظار نمی‌رود که در سیاست‌های بانک مرکزی این کشور زلزله بزرگی رخ دهد. استعفای آبه به معنی از بین رفتن سیاست‌های وی نیست.
