صادرات به افغانستان و ناخوشی دو محصول
افغانستان از سالیان دور تا به‌امروز از بازارهای مهم و استراتژیک منطقه‌ای برای ایران بوده است.
مطابق آمارهای تجارت خارجی کشور در سه ماهه نخست امسال، افغانستان چهارمین مقصد صادراتی ایران بوده است. در این بازه زمانی ایران ۴۹۹ میلیون دلار کالا به همسایه شرقی صادر کرده است که ارزش وزنی آن معادل یک میلیون و ۴۷۷ هزار تن بوده است. البته این رقم نسبت به سه ماهه سال ۹۸ که صادرات ایران به افغانستان رقم ۵۳۶ میلیون دلار را ثبت کرده بود با افت ۷ درصدی مواجه شده است. البته وضعیت در چهار ماهه امسال کمی متفاوت رقم خورده است. براساس گزارش ارائه شده از سوی فعالان بخش خصوصی، تنها صادرات استان خراسان‌جنوبی در چهار ماهه امسال به افغانستان برابر با ۱۵۰ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۳۷درصد رشد داشته است. در چهار ماهه نخست سال ۹۸ حجم صادرات این استان به افغانستان حدود ۶۴ میلیون دلار ثبت شده بود. کل صادراتی که سال گذشته از طریق گمرکات این استان به کشور افغانستان انجام شده برابر با ۴۸۶ میلیون دلار بوده که معادل وزنی آن ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تن می‌شود. این روند افزایشی در تجارت میان ایران و افغانستان از طریق مرز ماهیرود بین استان خراسان‌جنوبی و استان فراه افغانستان اتفاق افتاده است، مرزی که به گفته فعالان بازار افغانستان در سال‌های اخیر شرایط بهتری را از لحاظ امکانات رفاهی و زیرساخت‌ها پیدا کرده و از این‌رو شرایط برای صادرات به افغانستان تسریع و تسهیل شده است. از یک نگاه کلی، بازار افغانستان یک بازار صادراتی ماندگار برای ایران محسوب می‌شود. در واقع از نگاه فعالان یک تنیدگی میان اقتصاد دو کشور وجود دارد که می‌تواند به افزایش سهم ایران در بازار این کشور کمک کند. البته طی شش ماه اخیر سایه شیوع ویروس کرونا بر تجارت ایران و افغانستان افکنده شده و محدودیت‌ها و فرصت‌هایی را پیش‌روی تجارت دو کشور قرار داده است. البته در این مدت مرز ایران و افغانستان مانند سایر مرزهای کشور با همسایگان بسته نبوده و تقریبا در بیشتر ایام تجارت میان دو کشور در جریان بوده است. همین موضوع سبب شد که ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای تجار ایرانی فراهم شود که نیازمندی‌های مردم افغانستان را در حوزه محصولات بهداشتی مرتبط با کرونا تامین کنند.
ارزیابی کارشناسی
در این‌خصوص محسن احتشام، رئیس اتاق بازرگانی بیرجند اظهار کرد: افغانستان یک بازار بزرگ برای ایران است و بسیاری از محصولاتی که در کشورمان تولید می‌شود در افغانستان تولید نمی‌شود. بخش قابل‌توجهی از محصولاتی که به افغانستان صادر می‌شود شامل مواد اولیه، محصولات ساختمانی نظیر سیمان و کاشی، شوینده‌ها و همین‌طور محصولات پتروشیمی می‌شود. یکسری اقلام هم از استان‌های دیگر به این کشور صادر می‌شود که می‌توان به مشتقات نفتی، شیشه و فرش اشاره کرد. به‌طور کلی افغانستانی‌ها بیشتر نیازمند مواد اولیه برای تولیدات‌شان هستند که ایران در این زمینه فعال است.
او افزود: با توجه به وضعیتی که اتفاق افتاده و نرخ ارز افزایش پیدا کرده است، برای کسانی که مواداولیه از ایران خریداری می‌کنند، قیمت آنها ارزان تمام می‌شود و به همین دلیل برای‌شان انگیزه ایجاد شده است. در واقع محصولات ما نسبت به محصولات کشورهای دیگر مانند پاکستان، هند، ترکیه و چین که افغانستانی‌ها از آنها خرید می‌کردند، ارزان‌تر تمام می‌شود.
احتشام در خصوص وضعیت مرزهای تجاری با افغانستان توضیح داد: وضعیت مرزهای‌مان از لحاظ زیرساختی نسبت به گذشته خیلی بهتر شده است و امروز شرایط مناسبی را در مرز ماهیرود شاهد هستیم. درست است که گمرکات‌مان هنوز در زمینه ساختاری ضعف دارد، یعنی با توجه به حجم کاری که در ماهیرود وجود دارد، گمرک نیروی انسانی کافی را در اختیار ندارد که در واقع این یک مشکل ساختاری است ولی بازارچه و گمرک در آنجا فعال است و همین‌طور پایانه مسافری مناسبی ساخته شده است. در مجموع امکانات زیرساختی و رفاهی ماهیرود نسبت به گذشته خیلی بهتر شده است. از طرفی هم محصولات ایران از قدیم محبوب افغانستانی‌ها بوده است و با توجه به وضعیت نرخ ارز قیمت‌ها برای آنها ارزان تمام می‌شود.
احتشام ادامه داد: در خراسان‌جنوبی هم همکاری خیلی خوبی شکل گرفته و فرآیند مبادلات تجاری به افغانستان تسهیل و تسریع شده است. ما طبق برنامه ششم توسعه از استان‌های پیشران توسعه صادرات هستیم. استان‌های پیشران نباید تنها این اسم را با خود یدک بکشند، بلکه در فرآیند اجرا باید به معنای واقعی در مبادلات تجاری تسهیلگری داشته باشند. از سوی دیگر مدیریت خوبی که در استان خراسان‌جنوبی وجود دارد، باعث شده است که زمینه مناسب برای تجار استان فراهم شود. البته واحد‌های تولیدی و تجار ما مشکلاتی بر سر بازگشت ارز حاصل از صادرات دارند، انتقال ارز از افغانستان کار مشکلی است، چراکه بانک و صرافی در آنجا وجود ندارد، از این‌رو تنگناهایی وجود دارد که تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما با آنها مواجه هستند، تنگناهایی که باید بر طرف شود، چون اگر این موانع بر طرف نشود، شاید دیگر رشدی که امروز ایجاد شده است را شاهد نباشیم. رئیس اتاق بازرگانی بیرجند گفت: در گذشته ناهماهنگی و بی‌نظمی‌هایی در مرزمان با افغانستان وجود داشت، ولی امروز شرایط مرزی خیلی بهتر شده است. عدم هماهنگی و تعامل و همکاری بین دستگاه‌ها یکی از مشکلات است، اما در حال‌حاضر وضعیت بهتر شده و مشکلات رفع شده است.
به گفته او طی شش ماه گذشته مرز ایران با افغانستان به دلیل کرونا بسته نشده و تجارت در جریان بوده است. در واقع مرز تجاری بسته نبوده است. این فعال بازار زعفران همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره وضعیت تولید و صادرات زعفران در کشور توضیح داد: زعفران یک محصول انحصاری است و با وجود اینکه بیش از ۹۰ درصد آن در خراسان‌جنوبی و خراسان‌رضوی تولید می‌شود، اما حال و روز خوشی ندارد. کرونا روی دو محصول استراتژیک ما یعنی زعفران و زرشک تاثیر منفی گذاشته است. به‌ویژه زرشک‌کاران ما با ضررهای هنگفتی مواجه شده‌اند، چراکه بازار صادراتی چندانی از گذشته برای آن وجود نداشته و عمده آن در بازار داخلی مصرف می‌شده است. در داخل هم بازار سوغات، تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها و هتل‌ها تعطیل شده و زرشک روی دست کشاورزان مانده است. در بحث زعفران هم کاهش قیمت اتفاق افتاده است. درست است که محصول صادر می‌شود، ولی مشکلاتی پیش‌روی آن وجود دارد.
وی افزود: در واقع همزمان با افزایش نرخ ارز ما با کاهش قیمت زعفران مواجه هستیم که این نکته‌ای تامل‌برانگیز است. متاسفانه با افزایش نرخ ارز کشاورزان ما منتفع نمی‌شوند و واسطه‌های زعفران در خارج از این موضوع منتفع شده‌اند. مساله مهم این است که باید روی مدیریت در بخش صادرات برنامه‌ریزی کنیم. بارها در شورای ملی زعفران هم صحبت کرده‌ایم، اینکه فرآیند صادرات زعفران باید مدیریت شود، به‌نحوی که زعفران با قیمتی فروخته شود که منصفانه باشد، اگر وضعیتی که در قیمت زعفران وجود دارد ادامه پیدا کند، شاید کشاورزان زیادی در سال آینده، دیگر انگیزه کشت زعفران نداشته باشند و پیازهای زعفران‌شان را بکنند، چراکه هزینه‌شان بسیار بیشتر از قیمتی است که امروز وجود دارد. با وجود اینکه همه کالاها افزایش قیمت پیدا کرده است، اما زعفران قیمت غیرمنصفانه‌ای دارد و تا زمانی که فرآیند صادرات این محصول را مدیریت نکنیم، بازهم شاهد این ناهماهنگی‌ها خواهیم بود.
