کاهش نرخ بیکاری یا کاهش امید؟!/ نرخ مشارکت اقتصادی به پایین‌‏ترین میزان خود در دو سال اخیر رسید

اقتصادآنلاین - علی کریمی؛ مرکز آمار ایران اطلاعات مربوط به آخرین تحولات بازار کار در فصل بهار را منتشر کرد. بر اساس این گزارش، نرخ بیکاری در ادامه روند نزولی خود طی چند فصل اخیر، در فصل بهار تک رقمی شد و به 9.8 درصد رسید که حاکی از کاهش 0.8 درصدی نرخ بیکاری نسبت به زمستان 1398 می‌باشد. همچنین طی یک سال اخیر نرخ بیکاری کاهشی 2 درصدی را نشان می‌دهد. نرخ بیکاری در میان جوانان (گروه سنی 35-18 سال) برابر با 16.7 درصد گزارش شده‌است که بیش‌تر از نرخ بیکاری میانگین جامعه می‌باشد. این موضوع حاکی از شرایط سخت پیش‌روی جوانان برای ورود به بازار کار نسبت به سایر گروه‌ها است. همچنین نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برابر با 13.5 گزارش شده‌است که نسبت به فصل گذشته کاهشی بیش از 2 درصدی را نشان می‌دهد. نمودار زیر روند نرخ بیکاری از سال 1397 در فصول مختلف را نشان می‌دهد.

همان گونه که مشخص است داده‌های منتشر شده طی دو سال اخیر نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در این مدت روند نزولی داشته‌است؛ به‌گونه‌ای که نرخ بیکاری از 12.2 درصد در بهار 1397 به 9.8 درصد در بهار 1399کاهش یافته است. این در حالی است که طی دو سال اخیر اقتصاد ایران رشد منفی را تجربه کرده‌است. نمودار زیر رشد تولید ناخالص داخلی را در فصول سال‌های 1397 و 1398 نشان می دهد.

نمود رشد منفی اقتصاد را می‌توان در آمار مربوط به تعداد شاغلین مشاهده نمود؛ به طوری‌که تعداد شاغلین در فصل بهار با کاهشی 2 درصدی نسبت به زمستان 1398، به 22 میلیون و 962 نفر کاهش یافته‌است. نمودار زیر تعداد شاغلین را طی دو سال اخیر نشان می‌دهد:

همانگونه که مشخص است تعداد شاغلین در فصل بهار به کم‌ترین میزان خود در طی دو سال گذشته رسیده‌است؛ به‌گونه‌ای که تعداد شاغلین در این فصل نسبت به بهار سال گذشته بیش از 6 درصد کاهش یافته‌است. بنابراین پرسش اساسی که در اینجا مطرح می‌باشد این است که با توجه به رشد منفی اقتصاد و کاهش تعداد شاغلین، به ویژه با شیوع بیماری کرونا طی دو فصل اخیر، نرخ بیکاری چگونه کاهش یافته‌است؟ ابتدا باید این موضوع را در نظر داشت که نرخ بیکاری یکی از شاخص‌هایی است که طی سال‌های اخیر نحوه محاسبه آن به شدت مورد انتقاد قرارگرفته‌است و کارشناسان بر این باورند که نرخ بیکاری محاسبه شده بر اساس تعاریف موجود، نمی‌تواند تصویر روشن و درستی از شرایط بازار کار ارائه دهد.

با تمام نقدهای وارد شده به نحوه محاسبه نرخ بیکاری، با دقت در آمار منتشر شده شاید بتوان پاسخ این پرسش را یافت که چرا با وجود رشد منفی اقتصاد و کاهش میزان شاغلین، نرخ بیکاری کاهش یافته‌است؟ پاسخ در یک کلمه خلاصه می‌شود: «ناامیدی». به بیان دیگر افراد جویای کار با توجه به شرایط موجود، ناامید از یافتن شغل از بازار کار خارج می‌شوند که همین امر موجب می‌شود که افراد از زمره بیکاری خارج شوند. برای مشخص شدن موضوع، تعریف مرکز آمار از فرد بیکار را مرور می‌کنیم:

« بیکار: افراد 15 ساله و بیشتر که سه ضابطه را به طور همزمان دارا باشند: 1- در هفته مرجع فاقد کار باشند؛ 2-در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن جویای کار باشند؛ 3- در هفته مرجع و سه هفته قبل از آن برای اشتغال مزدبگیری یا خوداشتغالی، آماده برای کار باشند. افرادی که به دلیل آغاز کار در آینده و یا انتظار بازگشت به شغل قبلی جویای کار نبوده، ولی فاقد کار و آماده برای کار بوده‌اند، نیز بیکار محسوب می‌شوند.» همانگونه که مشخص است در صورتی که فرد از جستجوی کار طی سه هفته دست بکشد از زمره بیکاران خارج می‌شود.

بنابراین با توجه به تعریف بیکاری و همچنین کاهش تعداد شاغلین می‌توان نتیجه گرفت که دست کشیدن افراد از جستجو برای یافتن شغل و خروج از بازار کار علت کاهش نرخ بیکاری بوده‌است و نه ایجاد فرصت‌های شغلی جدید. این موضوع را می‌توان در کاهش نرخ مشارکت مشاهده نمود. نرخ مشارکت به عنوان شاخصی از پویایی و فعال بودن افراد در سن کار می‌باشد. بررسی این نرخ حاکی از این است که نرخ مشارکت اقتصادی به عنوان معیاری از مشارکت افراد در بازار کار در بهار 1399، به پایین‌ترین حد خود طی دو سال اخیر رسیده است و در این فصل تنها 41 درصد افراد در سن کار، شاغل و یا جویای کار بوده‌اند.

همان‌گونه که مشخص است و بدان اشاره شد دلیل کاهش نرخ بیکاری طی چند فصل اخیر را نمی‌توان در افزایش اشتغال دانست، بلکه نرخ مشارکت که معیاری از حضور افراد در بازار کار و امید به یافتن شغل می‌باشد، به شدت کاهش یافته‌است. این موضوع در کنار نرخ بالای بیکاری در گروه سنی جوانان و همچنین فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، می‌تواند کشور را با شرایط بحرانی از ابعاد اقتصادی و اجتماعی مواجه سازد.

بررسی شرایط اشتغال مردان نیز نشان می‌دهد که نرخ بیکاری مردان و زنان در فصل بهار به ترتیب برابر با 9 و 13.7 درصد بوده‌است که کم‌ترین نرخ بیکاری در دو سال اخیر می‌باشد. در نقطه مقابل نرخ مشارکت مردان برابر با 67.9 درصد بوده‌ که این رقم برای زنان به 14.1 درصد رسیده‌است. نرخ مشارکت در دو گروه مردان و زنان نیز در این مدت کاهش یافته‌ که این کاهش نرخ مشارکت در زنان بسیار محسوس بوده‌است؛ به‌گونه‌ای که نرخ مشارکت زنان در فصل بهار نسب به فصل  مشابه سال گذشته کاهش یافته‌ و از 17.6 درصد در بهار 1398 به 14.1 درصد در بهار 1399 رسیده‌است. نمودار زیر نرخ بیکاری و نرخ مشارکت را به تفکیک جنسیت از سال 1397 نشان می‌دهد.

وضعیت اشتغال در میان استان‌های کشور نشان می‌دهد که استان لرستان با 21 درصد، بیش‌ترین و استان خراسان جنوبی با 4 درصد، کم‌ترین نرخ بیکاری را در میان استان‌های کشور داشته‌است. همچنین استان تهران نرخ بیکاری 8.8 درصدی را در این فصل ثبت کرده است. نمودار زیر نرخ بیکاری را به تفکیک استان در فصل بهار نشان می‌دهد:

همچنین استان هرمزگان با 41 درصد بیش‌ترین و استان سیستان و بلوچستان با 33.4 درصد کم‌ترین مشارکت را در بازار کار داشته‌اند. نمودار زیر نرخ مشارکت به تفکیک استان در فصل بهار را نشان می‌دهد.

از میان بخش‌های مختلف اقتصادی هم، بخش خدمات با سهم 49.7 درصد، بیش‌ترین میزان اشتغال را به خود اختصاص داده‌است. این رقم برای بخش‌های صنعت و کشاورزی به ترتیب برابر با 31.8 و 18.6 بوده‌است که در نمودار زیر مشاهده می‌شود.