آخرین جزییات مدرن سازی نظام آماری کشور

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تسنیم،  توسعه و پیشرفت، آرمانی است که همواره مورد توجه کشورهای مختلف بوده است. برای دستیابی به توسعه نیاز به برنامه‌ریزی است که با در اختیار داشتن آمار و اطلاعات صحیح داده‌های مربوط به جمعیت و ویژگی‌های اقتصادی و اجتمــاعی آن دولت ها می‌توانند نیازهای جامعه را به درستی تشخیص دهند و سپس برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را براساس نیازهای واقعی تنظیم کنند. دستیابی به این‌گونه اطلاعات از راه انجام سرشماری‌ میسر می‌شود و امروزه بر اساس مباحث روز و تجربیات نوین بین‌المللی، برنامه گذار از نظام سنتی به مدرن‌سازی مبتنی بر ثبت، در دستور کار نظام آماری کشور قرار گرفته است.

تجربیات سایر کشورها نشان میدهد برای رسیدن به مرحله بازدهی این نظام، یک بازه زمانی حداقل 20 ساله طی شده است ولی انتظار می‌رود با بهره‌برداری از تجربیات سایر کشورها و توسعۀ چشمگیر فناوری اطلاعات در کشور، در صورتی که عزم لازم در سطوح مختلف مدیریتی کشور فراهم شود، بتوان طی دو برنامۀ پنج ساله، به نتایج قابل قبولی دست یافت.

برنامۀ حاضر، فعالیت سال‌های 1396 تا 1399 نظام آماری بر اساس مطالعات و یافته های موجود را در بر می‌گیرد و هر چند پیش‌بینی می‌شود هماهنگی‌های اوّلیه و مراحل ابتدایی کار با سرعت کمتری پیش رود، ولی امید است بتوان با توجه به اهمیت موضوع و نیاز کشور، این برنامه را تا حصول به اهداف تعیین‌شده پیش برد. براساس این موضوع و اخباری که در چند سال اخیر در رابطه با مدرن‌سازی و یا به عبارتی ثبتی مبنا شدن  نظام آماری کشور منتشر شده است،گفت و گویی با  جواد حسین‌زاده، رئیس مرکز آمار ایران برای واکاوی هر چه بیشتر موضوع مدرن‌سازی نظام آماری کشور انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

ـ از آنجا که در چند سال اخیر، مدرن‌سازی نظام آماری کشور، یکی از مهم‌ترین رویکردهای مرکز آمار ایران بوده است، لطفا در مورد مؤلفه‌های اصلی این نظام جدید توضیح بفرمایید.

حسین زاده:از آنجا که با پیشرفت تکنولوژی و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در کشورها داده‌های اداریِ فراوانی توسط دستگاه‌های اجرایی گردآوری شده و اطلاعات ثبتی درحوزه‌های مختلف شامل اطلاعات افراد، خانوارها، مکان‌ها و سایر ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی در قالب پایگاه‌های داده اختصاص داده می‌شود. لذا به منظور دستیابی به شاخص‌ها و اطلاعات آماری مورد نیاز کاربران به ویژه نظام برنامه‌ریزی کشور، بهره‌گیری از این داده‌های ثبتیِ ارزشمند ضرورتی است که اهمیت اجرای سرشماری‌ها و طرح‌های آماری به روش ثبتی‌مبنا را روزافزون نموده است. از طرفی مدرن‌سازی  نظام آماری کشورها از سالها پیش، در دستور کار سازمان‌ها و مراجع بین‌المللی آماری قرار گرفته است و این مدرن‌سازی در چند واژه خلاصه می شود:‌ تامین  نیاز‌های آماری کاربران با آمارهای باکیفیت و حرفه‌ای و این یعنی بهره‌وری که محورهای اصلی آن عبارتند از :

ـ تعامل و برقراری ارتباط و همکاری سازنده با نظام برنامه‌ریزی کشور؛ به‌ویژه سازمان برنامه و بودجه کشور برای شناسایی نیاز های آماری و رفع آن‌ها

ـ افزایش توان فنی و کارشناسی کارکنان مرکز آمار ایران، با جذب تخصص‌های مورد نیاز مدرن‌سازی نظام آماری و متناسب با نقش مرجعیت مرکز آمار ایران

ـ ایجاد پایگاه ملی اطلاعات آماری ایران، به عنوان پنجره  واحد آمارهای رسمی کشور

ـ توانمند‌سازی دستگاه‌های اجرایی تشکیل دهنده  نظام آماری برای تولید آمار رسمی کشور در قالب تصمیمات شورای عالی آمار و مرجعیت مرکز آمار ایران

ـ استفاده موثر از ظرفیت‌های ارکان نظام آماری کشور برای اعتلای نظام آماری کشور  و ارتقای فرهنگ آماری

ـ تهیه و اجرای نقشه راه رفع خلاهای آماری کشور

ـ برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت های هدفمند برای تقویت و تامین نیاز های علمی  و پژوهشی وآموزشی نظام آماری

ـ پیش‌بینی شاخص های کلان اقتصادی- اجتماعی  برای استفاده در نظام برنامه‌ریزی کشور

ـ  پیگیری و اجرای سایر احکام برنامه ملی توسعه آمار کشور (١٤۰۰ -١٣٩٦) (مصوب شورای عالی آمار١٣٩٧)

 اوّلین گامبرای محقق شدن مدرن‌سازی نظام آماری کشور چیست؟

حسین زاده: شاید اولین و کلیدی ترین نکته اساسی در مدرن‌سازی نظام آماری، تغییر نگرش‌هاست؛ به این معنا که در یک نظام سنتی آماری شاید به شکل متمرکز و بدون نیاز به همه دستگاه ها بتوان آمارهای رسمی را تولید کرد، اما در نظام آماری مدرن، شرایط متفاوت است. در یک نظام آماری مدرن، لازم است که همه ارکان نظام و همه دستگاه‌های اجرایی پای کار باشند. اقدامات خوبی نیز در این زمینه در دستگاه‌های اجرایی انجام شده که همه در راستای یک نظام آماری یکپارچه مدرن است. موضوعی که در دنیا مورد تاکید است، نظام ملی آماری متشکل از دستگاه‌های اجرایی می‌باشد.

ـ با توجه به اینکه براساس ماده 10 احکام دائمی برنامه توسعه کشور (مصوب سال 1395) محقق نمودن این نظام آماری جدید بر عهدۀ مرکز آمار ایران نهاده شده، این مرکز تا کنون در این خصوص چه اقداماتی انجام داده است و چه اولویت‌هایی را دنبال می‌کند؟

حسین زاده: قبل از هر چیز باید تاکید کنم که نظام ملی آمار، نظامی یکپارچه و هماهنگ است و نباید حرکتی جدا جدا داشته باشد در این نظام،‌ تقسیم کار به صورت ملی در بین نهاد‌های ذی ربط صورت می‌گیرد تا از هم‌افزایی فعالیت این نهاد‌ها،‌ در جهت بهره‌و‌ری هر چه بیشتر نظام آماری استفاده شود. بنابراین موازی‌کاری، امری کاملاً متضاد با مدرن سازی و بر خلاف توصیه و گرایش‌های مسلط در مدرن‌سازی نظام آماری و نظام آماری با کیفیت است و برای همین شعار روز آمار سال 1398 نیز «همگرایی ملی برای مدرن سازی نظام آماری کشور» انتخاب شد.

از آنجا که آمار، پایه و اساس حکمرانی شایسته و سرمایه اجتماعی یک کشور می باشد، لازم است نگاه مصرفی و هزینه‌بر را به مقوله آمار کنار بگذاریم چون آمار رسمی ، سرمایه  و دارایی ملی است؛ تا جایی که کارایی و بهره وری نظام آماری به کارایی حاکمیت و دولت منتهی شود، بنابراین بر عکس کالای خصوصی تخصیص پذیری و رقابتی‌پذیری در آن معنی ندارد، بدین معنی که اگر رقابتی بودن در کالای خصوصی موجب افزایش کیفیت   می‌شود، ولی در کالای عمومی موجب اتلاف منابع و کاهش بهره‌وری می‌شود؛ چرا که در کالای عمومی موضوع باورپذیری و اعتماد، اهمیت دارد که اتفاقاً یکی از شاخص‌های مهم کیفیت است.

مرکز آمار ایران نیز به عنوان یک نهاد ملی و حاکمیتی، با تهیه و تدوین برنامه‌ ملی آمار ـ‌که تصویب و به عنوان یک تکلیف قانونی  به دستگاه‌ها ابلاغ شده است‌ـ،‌ به موضوع کیفیت آمارهای تولیدی در سایر دستگاه‌ها پرداخته و به کمک خود دستگاه‌ها چارچوب کیفیت آمار های نظام آماری ایران نیز تهیه و روز هجدهم آبان 1398 ابلاغ شده است. علاوه بر این،  بنا بر مصوبات برنامه ملی آمار کشور،‌ در آینده دستگاه‌های اجرایی باید تلاش کنند تا کیفیت را برای آمارهای رسمی تولیدی خود اخذ نمایند.

از جمله اولویت‌هایی که ما در مرکز آمار ایران در خصوص مدرن‌سازی نظام آماری کشور دنبال می‌کنیم؛ تهیه فهرست آمارهای رسمی کشور، طراحی و پیاده سازی چارچوب کیفیت آمارهای مرکز آمار ایران و نظام آماری، استقرار نظام جامع ثبت‌های آماری (ایران استارز) ، کاهش تدریجی آمارگیری سنتی و جایگزینی با روش‌های مدرن، اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن مبتنی بر ثبت (ثبتی مبنا)، ایجاد هاب داده کشور، استقرار حاکمیت داده، تصویب قانون آمارکشور و تامین و توسعه و استقرار زیر ساخت های فناوری اطلاعات برای تولید آمار است.

ـ در صحبت‌هایتان به افزایش بهره‌وری حاصل از مدرن‌سازی نظام آماری اشاره کردید. اگر ممکن است دقیق‌تر بفرمایید که نظام ثبتی مبنا به‌چه صورت به تقویت بهره‌وری نظام آماری کشور کمک می‌کند؟

حسین زاده: موضوع اصلی مدرن سازی، افزایش بهره وری ملی و کاهش هزینه ها و تولید آمارها با تواتر بیشتر در سطوح جغرافیایی گسترده‌تر و صرف زمان کمتر میباشد. بهبود قوانین آمار با تدوین برنامه توسعه آمار،کاهش تدریجی اجرای آمارگیری های سنتی و استفاده از شیوه های ثبتی مبنا و حفظ مرجعیت برای سازمان های آماری و پرهیز از موازی کاری در تهیه و تولید آمارها از جمله اقدامات مهم در نظام آماری کشورها می‌باشد.

بر همین اساس، در شیوه نوین تولید آمار، همه ارکان نظام و حاکمیت با حفظ اصل بهره وری، پای کار می‌آیند و دستگاههای اجرایی در کنار انجام وظایف جاری خود برای ارایه خدمات به مردم و سایر دستگاه ها و در خلال فعالیتهای تخصصی خود، داده‌هایشان را در اختیار مرکز آمار قرار می دهند. داده ها در یک اتاق امن با رعایت اصول محرمانگی، ناشناس سازی می‌شود و بدین ترتیب محرمانگی اطلاعات فردی و شخصی حفظ میشود، تجمیع و تلفیق داده های هویتی، املاک و مستغلات و فعالیت و کسب و کار با فرمت و شیوه یکسان ازجمله برنامه های اصلی ایران استارز و ثبتی مبنا کردن نظام آماری مرکز محسوب می شود.

ـ پیش‌نیازهای اجرای این نظام آماری جدید چیست؟

حسین زاده: از جمله الزامات مورد نیاز جهت تحقق اهداف برنامه ملی آمار، می‌توان به  تمرکز جهت‌گیری‌‌های کلی و راهبردهای کلان تدوین برنامه ملی آمار بر ثبتی مبنا کردن داده ها، بازنگری قوانین، بازمهندسی ساختار و زیرساخت ها، توسعه نظام مدیریت کیفیت، توسعه فناوری های نوین، نهادینه کردن اصول بنیادین آمارهای رسمی، افزایش سرمایه اجتماعی، حذف موازی کاری، توانمندسازی نیروی انسانی نظام آماری، نظارت مستمر، تمرکز توزیع و تخصیص اعتبارات و اشاعه کاربرد و تفسیر صحیح آمارهای رسمی در بین سیاست گذاران و همچنین می توان به مسائلی که در وضعیت کنونی دامنگیر نظام آماری کشور به خصوص از حوزه موازی کاری و هزینه‌‌های آن نیز می باشد، اشاره نمود. اما مهم‌تر از همۀ اینها فرآوری و آماده‌سازی ریزداده‌های دستگاه‌‌های مختلف است که تبدیل این داده های اداری به آمار، با یک فرایند پیچیده و علمی صورت می گیرد و مرکز آمار نیز باید مجهز به فناوری لازم برای پردازش این داده ها باشد.در این میان «ایران استارز» (نظام جامع ثبتهای آماری) شامل چهار ثبت جمعیت، فعالیت، کسب و کار و املاک و مستغلات، به عنوان پایه های اصلی نظام آماری جدید به شمار می‌آید که در سرشماری ثبتی مبنا، حداقل سه ثبت جمعیت، فعالیت و املاک و مستغلات باید استقرار داشته باشد و ما در مرکز آمار ایران، در حال تدارک زیرساخت‌های فنی، اجرایی و قانونی جمع‌آوری این داده‌ها هستیم.

ـ آیا برای ایجاد «ایران استارز» تا کنون اقدامی برای هماهنگی با دستگاه‌های دیگر نیز انجام شده است؟

حسین زاده: در قالب کمیته آمار بخشی با اکثر دستگاه‌های اجرایی در خصوص تدوین مرحله اول فهرست آمارهای رسمی کشور تعامل و هماهنگی لازم به عمل آمد ونتایج آن در کمیسیون تخصصی شورایعالی آمار به تصویب رسید. با دستگاه‌های مختلف در زمینه اخذ ریزداده‌ها و هماهنگی اقدامات، جلسات متعددی داشتیم که سازمان ثبت احوال کشور، شرکت پست، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، سازمان امور مالیاتی، سازمان امور عشایری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معاونت ریاست جمهوری در امور زنان از جمله این دستگاه‌ها بوده‌اند. درکل، نقش دستگاه‌های اجرایی در مدرن‌سازی و ثبتی مبنا کردن نظام آماری کشور که لازمه آن تهیه فهرست آمارهای رسمی است، بسیار پر اهمیت است و با توجه به نیاز به تامین و توسعه کیفیت و گستره آمارها، باید فهرست آمارهای رسمی را داشته باشیم تا تکلیف دستگاه‌های اجرایی از این فهرست مشخص شود چرا که در وضعیت فعلی چنین فهرستی در کشور وجود ندارد.

ـ نقش شورایعالی آمار برای هماهنگی بین مرکز آمار و دستگاه‌ها در این خصوص چیست؟

حسین زاده: بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در نظام آماری کشور، شورای عالی آمار است و فهرست آمارهای رسمی با کمک دستگاه‌های اجرایی در حال تهیه است تا به این شورا تقدیم و از سوی آن تصویب شود؛ که در صورت تصویب، تقسیم کار ملی در حوزه آمارهای رسمی انجام خواهد شد. علاوه بر این برنامه ملی توسعه آمار کشور مصوب شورای ملی آمار است که آذر ماه سال گذشته به همه دستگاه‌ها ابلاغ شده است و همه دستگاه‌ها باید به صورت یکپارچه و هماهنگ پیش رفته و این سند بالادستی را مدنظر قرار دهند.

ـ مدرن‌سازی نظام آماری ایران تا چه حد با نظام‌های آماری دنیا و استاندارد‌های بین المللی سازگاری دارد؟

حسین زاده: ‌نظام ملی آماری باید با نظام‌های منطقه‌ای و بین‌المللی سازگاری داشته و خاستگاه آمارهای رسمی باشد و در این خصوص مراجع و دستورالعمل‌های بین‌المللی وجود دارد. همچنین گرایش‌های غالب در نظام آماری مدرن در دنیا شامل حفظ مرجعیت تمام عیار سازمان‌های ملی آمار در هدایت و راهبری آمارهای ملی، حذف موازی‌کاری،کاهش تدریجی آمارگیری‌های سنتی و اصلاح شیوه‌های آمارگیری‌های موجود و پرداختن به آمارگیری مبتنی بر ثبت است. در ضمن این نکته را باید خاطر نشان کنم که تمام نظام‌های ملی و منطقه‌ای آمار جزئی از این نظام آمار بین‌المللی هستند و نظام آماری ایران نیز که با ساختار مدرن امروزی دارای سابقه‌ای بیش از صد سال است،‌ نه تنها باید از این نظام بین المللی دور نماند، بلکه باید در تعامل ، همکاری و ارتباط هر چه بیشتر با آن ،‌ خود یکی از محور های اصلی تهیه و تدوین استاندارد ها و دستور العمل های فنی بین المللی باشد و این یکپارچگی و هماهنگی با نظام آماری بین المللی، به معنی افزایش کیفیت آمارها است

به طور خلاصه، در صورت ثبتی شدن سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور، چه تحولاتی در این حوزه اتفاق خواهد افتاد؟

حسین زاده: از آنجا که در رویکرد جدید، جمع‌آوری مستقیم داده‌ها از جمعیت وجود ندارد و با استفاده از داده‌های اداریِ نگهداری شده در ثبت‌های مختلف نسبت به تولید اطلاعات آماری مورد نیاز اقدام می‌شود، هزینه‌های گردآوری و تولید داده‌های آماری سرشماری‌ها کاهش یافته و با نیروی انسانی نسبتاً محدودی، یک سیستم جامع ثبت‌های آماری با کیفیت و پایدار برای همیشه ایجاد می‌شود. در واقع می توان گفت، با وجود هزینه‌های اجرای سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن و همچنین سرعت پایین در انتشار نتایج آنها، سرشماری ثبتی مبنا در سال‌های آینده مطالبه حاکمیتی است و توسعه نظام آماری در کشور همگام با پارادایم‌های مسلط در دنیا به سمت حذف هزینه‌های سنگین آمارگیری‌های سنتی و تولید آمارهای بهنگام حرکت کرده است که بر اساس پیش‌نویس قانون آمار، تکلیف و وظایف همۀ نقش‌آفرینان در نظام آماری جدید، بر اساس فهرست آمارهای رسمی تفکیک و مشخص شده است، لذا ‌برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا از امسال و در یک دوره میان مدت پیش نیازهای لازم برای اجرایی شدن سرشماری نفوس ومسکن در سال 1405 به روش ثبتی فراهم شود.