صفر تا 100کیتهای آزمایشگاهی در ایران
تشخیص به‌موقع و درست یک بیماری از نگاه متخصصان حوزه دارو و درمان نخستین‌گام برای تجویز دارو و تکمیل مراحل درمان است و لذا وجود تجهیزات و وسائل تشخیص بیماری از ضروریات مراحل درمانی یک بیمار محسوب می‌شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از فرهیختگان، شاید تا پیش از ورود کرونا به ایران، واژه «کیت» واژه‌ای ناشناخته جامعه عمومی ایران بود و به‌رغم اینکه سال‌ها، کیت در انواع مختلف و برای تشخیص بیماری‌های متعددی در جامعه پزشکی و حوزه دارو و درمان کشور استفاده می‌شد، اما به‌واقع نام آشنایی برای همگان نبود. با شیوع ویروس کرونا در ایران و نیاز به کیتهای تشخیص این بیماری نیز ضرورت پیدا کرد.
شرکتهای دارویی متعددی تا پیش از ورود کرونا، انواع مختلفی از کیتها مانند کیت تشخیص بیماری‌های قلبی، کیت تشخیص بیماری‌های عفونی، کیت تشخیص بارداری و کیت تشخیص تخمک‌گذاری را تولید می‌کردند که این کیتها نتیجه سال‌ها تحقیق و پژوهش برای دست‌یابی به تکنولوژی ساخت کیت بوده است. در این میان شرکتهای دانش‌بنیان که طی یک دهه اخیر و به دنبال تشکیل معاونت عملی و فناوری ریاست جمهوری موفق شده‌اند دستاوردهای جدیدی را با اتکا به دانش روز دنیا کسب کنند نیز سهم چشمگیری در افزایش تولیدات حوزه پزشکی و درمان کشور با به‌کارگیری تکنولوژی‌های روز دنیا به ویژه تولید کیتهای آزمایشگاهی داشته‌اند. همین موفقیت‌ها موجب شد تا در شرایط بحرانی شیوع یک ویروس خطرناک، دانش و علم زیست‌بوم فناوری کشور وارد عمل شده و کشور را از نیاز به واردات کیتهای آزمایشگاهی بی‌نیاز کند.
مکانیزم «کیت تشخیصی» چیست؟
کیتهای تشخیصی انواع مختلفی دارد که مکانیزم تشخیص بیماری در هر کدام نیز متفاوت است. برخی کیتها با نمونه ادراری فرد آزمایش می‌شود و برخی کیتها با نمونه خون. کیت تشخیص کرونا عموما با خون فرد بیمار آزمایش می‌شود. به این ترتیب که باید در شرایط آزمایشگاهی چند قطره از خون فرد مشکوک به کرونا در محل مشخص شده کیت قرار داده و سپس چند قطره از محلول بافر با استفاده از تجهیزات مخصوص آزمایشگاهی بر روی قطره خون ریخته شود. پس از دو ساعت(بستگی به نوع کیت مورد استفاده دارد) نتیجه آزمایش با پررنگ شدن علامت روی کیت مشخص می‌شود.
220 هزار کیت هدیه چین و سوئیس به ایران
اوایل اسفندماه سال 98 بود که خبر ورود ویروس کرونا به کشور در فهرست اخبار رسانه‌ها قرار گرفت. از آنجایی که سرعت شیوع این بیماری بسیار زیاد است و مبتلایان به کووید 19 باید بلافاصله تحت درمان و قرنطینه قرار بگیرند، لذا برای شناسایی و تشخیص بیماران مبتلا به کرونا نیاز به کیتهای تشخیص ضروری بود. رئیس انستیتو پاستور ایران در هفته پایانی اسفندماه در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد که «این انستیتو از حدود یک ماه قبل از ورود کرونا به کشور کیت استاندارد مورد نظر سیستم بهداشت و درمان کشور شناسایی و انتخاب و تقریبا همه کیتهای تشخیصی موجود در بازارهای جهانی را امتحان کرده است و در نتیجه طراحی روش تشخیصی و نوع کیت مشخص است. روزهای اول تعداد کیتهای معدودی در اختیار داشتیم. بعد از چند روز که سازمان بهداشت جهانی تماس گرفت بلافاصله استانداردها و پروتکل تشخیصی و نوع کیت مدنظر ایران را به آنان اعلام کردیم. یک ساعت بعد از تماس، سازمان بهداشت جهانی بلافاصله تهیه کیتهای درخواستی ایران را که به صورت هدیه بود به جریان انداخت و ۱۰۰ هزار کیت تشخیصی را در یک مرحله و بعد در نوبت‌های دوم و سوم هم محموله‌های کوچک‌تر ۱۰ هزار و ۱۵ هزارتایی کیت تشخیص کرونا را به ایران ارسال کرد. علاوه بر این، به درخواست ایران محموله بزرگی شامل حدود 100 هزار کیت آزمایشگاهی در دو نوع مختلف از سوی دولت چین به ایران هدیه داده شد. البته انجام تست کرونا در کشور از ۳۰ بهمن شروع شد، در روزهای اول به علت محدودیت کیت و آزمایشگاه‌ها تعداد موارد آزمایش کمتر بود و به هزار مورد هم نمی‌رسید، اما با ورود محموله‌های حاوی کیت، تعداد آزمایش‌های انجام شده به بیش از ۶ هزار آزمایش در روز رسید. همچنین در روزهای نخست زمان انجام تست گاهی ۹۶ ساعت طول می‌کشید.»
طبق آمارهای موجود از زمان ورود کیتهای تشخیصی از چین و سوئیس (مقر سازمان بهداشت جهانی) تا هفته پایانی سال 98 بیش از ۲۲۰ هزار کیت تشخیص کرونا در ایران و در آزمایشگاه‌های تعیین شده از سوی وزارت بهداشت مورد استفاده قرار گرفته است.
اواخر اسفندماه 98کیت تشخیص کرونا «ایران ساخت» شد
نیاز مبرم کشور به کیتهای تشخیصی با توجه به روند روبه رشد این بیماری در ایران، موجب شد تا معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با انتشار فراخوانی با عنوان «کرونا را شکست می‌دهیم» از شرکتهای دانش‌بنیانی که در حوزه ساخت انواع کیتها فعالیت می‌کنند، دعوت به همکاری کند. پس از انتشار این فراخوان، تعداد قابل توجهی از شرکتهای دانش‌بنیان برای ساخت این کیتها اعلام آمادگی کردند. درواقع ۵۰ شرکت داوطلب شدند که بعد از بررسی‌های انجام شده از سوی معاونت علمی و فناوری، پنج شرکت برای ساخت این کیتها انتخاب و قرارداد تولید کیت با آنها منعقد شد. در اسفندماه سال 98 و همزمان با انتشار این فرآیند، متخصصان اداره بهداشت، امداد و درمان وزارت دفاع نیز توانستند اولین نمونه از کیت ایرانی تشخیص ویروس کرونا را تولید کنند. با کسب این موفقیت وزارت دفاع آمادگی خود را برای تولید روزانه ۳۰ هزار کیت تشخیص ویروس کرونا برای تامین نیاز مراکز آزمایشگاهی کشوری و لشکری اعلام کرد. بر این اساس نیز از خط تولید انبوه کیت تشخیص کرونا در اواسط فروردین ماه سال جاری در ستاد کل نیروهای مسلح رونمایی شد.، اما طبیعتا تولید کیت آزمایشگاهی توسط وزارت دفاع نمی‌توانست نیاز حجم انبوهی از تقاضای موجود را در شرایطی که امکان واردات کیت به کشور وجود ندارد، تامین کند.
آخرین روزهای اسفندماه مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی خبر از موفقیت شرکتهای دانش‌بنیان برای ساخت کیت تشخیصی بیماری کرونا داد که فروردین‌ماه وارد بازار می‌شود اما تخصص و کاردانی فناوران موجب شد تا در همان اسفندماه و کمتر از پنج روز مانده به سال جدید، کیت تشخیص کرونا «ایران ساخت» توسط یک شرکت دانش‌بنیان تولید و روانه بازار شود.
این شرکت دانش‌بنیان در ابتدا 80 هزار کیت را در هفته تولید و در اختیار آزمایشگاه‌های منتخب قرار می‌داد. این کیتها طی دو ساعت بیماری فرد مبتلا به کرونا را تشخیص می‌دهد. با این حساب تا پیش از پایان سال 98 کیت تشخیصی بیماری کرونا نیز در کشور تولید شد.
ارائه مجوز به 5 شرکت دانش‌بنیان برای تولید کیت
اما تولید کیت تشخیص کرونا به همین میزان ختم نشد. به دنبال ارائه مجوز به پنج شرکت دانش‌بنیان دیگر، این شرکت‌‌ها نیز در مراحل تولید کیت هستند. یک شرکت دانش‌بنیان دیگر نیز که موفق به تولید کیت برای تشخیص کرونا شده است، توانسته با دو میلیون کیت در هفته، بخش قابل‌توجهی از نیاز موجود به این وسیله را در کشور تامین کند. نکته حائز اهمیت اینکه طبق گفته سورنا ستاری، معاون علمی رئیس‌جمهور، با گسترده شدن خطوط تولید و افزایش ظرفیت‌‌های موجود، به‌زودی کیتهای تولید داخل کشور، به کشور‌هایی که درخواست کیت داشته باشند، صادر می‌شود. صادرات کیت در شرایط اقتصادی و تحریمی می‌تواند ارزآوری برای کشور به همراه داشته باشد.
هفته گذشته نیز خط تولید یک شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه تولید کیت آزمایشگاهی با حضور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور در کرج راه‌اندازی شد. این کیتها از نوع کیت سرولوژی است که برای نخستین‌بار خط تولید آن توسط یک شرکت دانش‌بنیان راه‌اندازی شده است.
به گفته مدیر این شرکت دانش‌بنیان کیتهای سرولوژی (سرولوژی بهترین وسیله تشخیص یک بیماری عفونی، جداکردن میکروب از بیمار و مشخص کردن آن است) کرونا با هدف تشخیص اینکه آیا سیستم ایمنی بدن افراد جامعه نسبت به این بیماری پاسخ داده یا خیر، به تولید رسیده است. لذا این محصول به لحاظ کاربردی در کنار کیتهای تشخیصی مورداستفاده قرار می‌گیرد و به‌عنوان یک ابزار صرف تشخیصی نیست. درواقع این کیتها به پزشکان و سیاستگذاران نظام سلامت کمک می‌کند تا موضوع فاصله‌گذاری هوشمند در شهر‌ها و مشاغل مختلف اجرایی شود. براساس اعلام این شرکت دانش‌بنیان درحال حاضر پنج هزار آزمایشگاه در کشور می‌توانند از این کیتها استفاده کنند. هر کیت قابلیت تست برای 76 نفر در 60 دقیقه دارد.
دانش‌بنیان‌ها؛ تامین‌کننده صددرصدی کیت تشخیص کرونا در کشور
پرویز کرمی، مشاور معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری با اشاره به چگونگی شکل‌گیری تولید کیت تشخیص کرونا در کشور و انتشار فراخوان ستاد مقابله با آن، می‌گوید: «پس از انتشار این فراخوان از بین شرکتهای دانش‌بنیان داوطلب در زمینه ساخت کیت که سابقه و توانایی در این زمینه داشتند، 6 شرکت توانستند تاییدیه‌‌های لازم را دریافت و کیتهای تشخیصی را تولید کنند. اما تنها یک شرکت دانش‌بنیان تاکنون موفق به راه‌اندازی خط تولید انبوه کیت شده است که چند روز گذشته شاهد افتتاح این خط تولید توسط دکتر ستاری بودیم که سهم قابل‌توجهی از نیاز کشور به کیتهای تشخیص را برطرف می‌کند و اگر نیاز کشور مرتفع شود، نسبت به صادرات نیز اقدام می‌شود.»
به گفته وی درحال حاضر دو نوع کیت تشخیصی ساخت ایران توسط شرکتهای دانش‌بنیان درحال تولید است. کیتهای این شرکت‌‌ها دو نوع است، نوع نخست براساس آنالیز پی‌سی‌آر (pcr) کار می‌کنند که توان تولید این نوع از کیتها، صد هزار عدد در هفته است. همچنین کیت دیگری از نوع سرولوژی، با قابلیت تشخیص موارد ابتلا به کرونا توسط همین شرکت به تعداد دو میلیون کیت در هفته تولید می‌شود.
کرمی با تاکید بر اینکه نیاز کشور به کیت تشخیص کرونا با تولیدات داخلی کاملا تامین می‌شود، ادامه می‌دهد: «باید به این نکته توجه کنیم که متاسفانه کشور ما تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد و البته حتی اگر تحریم‌‌های ظالمانه هم نبود، در این ایام معمولا کشور‌ها پس از رفع نیاز خودشان و با قیمت بالا تجهیزات پزشکی و درمانی را به کشور دیگری می‌فروشند. خوشبختانه اقتدار و دانش علمی و فناوری ایران باعث شده با گسترده کردن خطوط تولید و ظرفیت‌‌های موجود، نه‌تنها نیاز کشور تامین شود بلکه به‌زودی و بعد از رفع نیاز داخل به یکی از صادرکنندگان این حوزه تبدیل شویم.»
تولید 3 نوع کیت در کشور
دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان در تشریح انواع مختلف کیتهای تشخیصی می‌گوید: «درحال حاضر سه نوع کیت تشخیصی وجود دارد. کیت ریل‌تایم (pcr) که از این 6 شرکت تایید‌شده، چهار شرکت آن را تولید می‌کنند که نیمی از تست‌‌هایی که انجام می‌شوند، از این نوع است. البته قیمت این نوع از کیتها از دیگر مدل‌‌های آن گران‌تر است. کیت الایزا نیز نوع دیگری از کیتهای مورداستفاده برای تشخیص بیماری کرونا بر پایه تست سرولوژی است. این کیتها به روش کمی پادتن‌‌هایی که علیه بیماری کووید-۱۹ ایجادشده را اندازه‌گیری می‌کنند. بنابراین اگر پادتن فردی مثبت باشد و از لحاظ کمی دارای پادتن بالاتری باشد، به آن معنی است که بیماری را گرفته و بدن او نیز علیه این بیماری پادتن را ساخته است. ناگفته نماند که این کیتها به هیچ وجه برای تشخیص بیماری نیست و در تشخیص بیماری کاربردی ندارد بلکه تنها نشان می‌دهد که شخص مبتلا به کووید-۱۹ شده است یا خیر، به‌عبارتی با این کیت نمی‌توان گفت که در همین لحظه آیا شخصی کرونا دارد یا نه. قیمت این کیت بسیار ارزان‌تر از مدل نخست است. نکته مهم درمورد این نوع کیتها این است که استفاده از آن کمک می‌کند به تشخیص اینکه آیا افراد می‌توانند برای مثال به محل کسب‌وکار بروند یا خیر.»
کرمی می‌افزاید: «نوع سوم، کیتهای Rapid Test است که کیتهای تشخیص سریع و از نوع ساده هستند. این کیتها که درحال حاضر توسط ستاد زیست فناوری معاونت علمی فراخوان حمایت از تولید آن داده شده است، از نظر ریالی ارزان بوده و به دلیل سادگی امکان استفاده از آن در خانه نیز وجود دارد.»
