کرونا و نامعادله‌های اقتصادی
اقتصاد پیچیده‌ترین مسئله بعد از بحران کرونا در کشورمان خواهد بود که البته در حال حاضر نیز آثار آن دیده می‌شود اما چرا اقتصاد مهمترین مسئله است را در این گزارش با نگاهی گذرا مرور کرده‌ایم.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایسنا، پس از شیوع کرونا و درگیر شدن کشورمان با این ویروس ناشناخته، همت همه جانبه‌ای برای حفظ سلامت جامعه در مقابله با این بحران جهانی شکل گرفت به نحوی که در وهله اول تمام اصناف و واحدهای تولیدی و سایر مراکز فعالیت خود را برای پیشگیری از شیوع بیماری متوقف و تعطیل کردند و همچنان نیز با تداوم این وضعیت، سرمایه‌ی کلان و قابل توجهی صرف تامین نیازهای کشور در حوزه بهداشت و درمان برای مبارزه با این بیماری می‌شود.
البته همزمان با اوج گرفتن بحران کرونا، تحریم‌های ظالمانه‌ی سیاسی و اقتصادی علیه کشور نیز شدت بیشتری به خود گرفت و قیمت مواد اولیه، مشکل تبادلات بانکی و بسیاری از روابط تجاری کشورمان تحت تاثیر تحریم‌ها افزایش یافت و این در حالی است که از سوی دیگر نیز شاهد بالا رفتن قیمت طلا و ارز و کاهش بهای نفت و تضرر اقتصاد نفتی کشورمان در شرایط کنونی هستیم.
در این شرایط هرچند پیش‌بینی با توجه به اقتصاد به هم ریخته‌ی دنیا کاری دشوار است ولی افزایش نرخ تورم در چنین وضعیتی انکارناپذیر است و همین موضوع باعث شده تا نفس مشاغل کوچک و بدون پشتوانه مالی مناسب به شماره بیافتد و خسارات بالای مشاغل بزرگ هم شرایط اقتصادی را بیش از پیش به سوی سست شدن سوق دهد.
این روزها تعطیلی اصناف و بسیاری از بخش‌های اقتصادی کشور با هدف ارزشمند حفظ سلامت جامعه، چرخه اقتصاد را به مسیری خطی تبدیل کرده که بر عرضه و تقاضا تاثیر گذاشته و معادلات اقتصاد خرد و کلان را به هم ریخته است به طوری که در حال حاضر با نامعادله‌ای روبرو هستیم که هم نباید کار کنیم و هم باید پول داشته باشیم، چک‌ها و اقساط موجود هم باید از سوی عده‌ای مطالبه شوند و هم این که عده‌ای در این وضعیت اقتصادی ناچاراً طلبکار هستند و همه این موارد به ظاهر ساده، سیستم پیچیده اقتصاد را دچار اختلال بزرگی کرده که البته مختص همه دنیا با شدت و ضعف است.
مشکلات اقتصادی همچنان گریبان‌گیر بخش خدمات
نابودی و تضرر بسیار عظیم اشتغال‌های خدماتی و جبران آن در زمانی طولانی نیز مسئله دیگری است که به خصوص استان‌هایی مانند یزد با آن بیشتر روبرو هستند، مشاغل کشاوزی و صنعتی هم که به نوعی دچار مشکلات بسیار زیادی شده و دولت در شرایط کنونی کمتر می‌تواند حمایت‌های لازم را به این بخش‌ها داشته باشد.
البته صنعت گردشگری کشور نیز در این زمینه سهم قابل توجهی از خسارت‌ها را متحمل شده و با در این وضعیتی نابسمان نیازمند حمایت‌های جدی‌تر دولت است به نحوی که «سیدامیرناصر طباطبایی» رییس جامعه هتلداران یزد نیز خواستار حمایت‌های واقعی و بیشتر دولت به این بخش شده است اما این در حالی است که صنعت گردشگری شامل زیربخش‌های متعددی از جمله فعالیت‌های صنایع دستی هم می‌باشد و با توجه به این که اغلب فعالان این حوزه صرفاً درآمد خود را از طریق گردشگری کسب میکند و حیات اقتصادی آنها وابسته به فروش تولیداتشان است، به نظر می‌رسد که صنعت گردشگری با ایجاد زنجیره‌ای اقتصادی در کشور مستلزم حمایت گستره‌تری است.
به هر ترتیب، این روزها اقتصاد بیش از هر چیز دیگری در کشورمان به مسئله‌ای بسیار پیچیده تبدیل شده که علاوه بر دولت، همه مردم نیز به نوعی درگیر آن هستند و سئوال اینجاست اگر ساخت واکسن و دارویی می‌تواند کرونا را به عنوان چالشی از حوزه سلامت برطرف کند آیا واکسنی نیز می‌تواند حجم عظیمی از اشتغال‌های از بین رفته، بیکاران جامعه و افراد در انتظار شغل و جوانان تحصیل کرده نیازمند کار و خسارت‌های مالی بخش خصوصی و دولتی را در کمترین زمان و با بهترین راهکارها جبران کند؟
جهش تولید رمزگشای معمای اقتصاد پس از کرونا
سال جهش تولید با تمرکز بر اقتصاد کشور می‌تواند رمزگشای بسیاری از معماهای اقتصادی باشد ولی تحقق این مهم نیازمند مدیریت هوشمندانه و توجه بر افزایش بهره‌وری در اقتصاد کشور است و علاوه بر این و فارغ از بخش خصوصی، به صورت ویژه در سیستم دولتی که دشواری‌های استخدام و قوانین کاری محدودکننده بعضا از تعدیل نیروها و افزایش نیروهای جوان جلوگیری کرده، جوانگرایی و به کارگیری نخبگان به عنوان اهرم‌های کمک کننده اقتصاد که کمتر هم با جدیت پیگیری می‌شوند، از مهمترین اصولی است که باید پس از کرونا دنبال شوند.
شاید زمان آن رسیده برای حل معمای پیچیده اقتصاد پس از بحران کرونا، اصلاحات گسترده‌ای در سیستم اقتصادی کشور انجام و متناسب با نوع اقتصاد گرداننده و مورد نیاز هر استان، برنامه‌ریزی‌های جداگانه‌ای انجام شود، همچنین باید الگوهای موفق اقتصادی ترویج شوند چرا که گذر سهل‌انگارانه از این مسئله تبعات سنگینی را برای کشور خواهد داشت.
البته باید سیاستگذاری‌های کشورهای توسعه‌یافته با اقتصادهای قدرتمند دنیا مانند ایالتی شدن کشورها و تزریق سرمایه‌ها و درآمدهای هر استان در اقتصاد نیز به عنوان راهکاری جدی برای شکل‌گیری رقابت‌های موفق‌تر در کشور مورد بررسی و الگوبرداری قرار گیرد.
استحکام‌بخشی توافقات بین‌الملی برای حفظ اقتصاد صادراتی
به گفته «عباس علوی‌راد» عضو انجمن اقتصاددانان ایران، باید برای تغییر و تحولاتی جدی برای دوران پسا بحران برنامه‌ریزی شود چرا که چشم‌انداز اقتصاد دنیا در دوره پسا کرونا، دارای نگاهی تهدیدآمیز است.
وی که معتقد است شرکت‌های تولیدی و خدماتی برای دوران پسا بحران و شاید موج‌های دوم و سوم کرونا باید آماده شوند، می‌گوید: حفظ مشتریان و جلوگیری از قطع شدن ارتباط با آنها مهمترین عاملی است که باید برای بعد از کرونا مورد بررسی جدی قرار گیرد.
وی اضافه میکند: این موضوع اولین و مهمترین مسئله به خصوص برای شرکت‌ها و بخش‌های اقتصادی دارای روابط بین‌المللی یا حاضر در بازارهای بین‌الملی است چرا که در غیر این صورت در این رقابت جهانی عمیق و گسترده، بدون آمادگی لازم امکان ادامه فعالیت ممکن نخواهد بود.
وی ضرورت ارتقای تجارت الکترونیک را مهمترین عامل در این رابطه عنوان میکند و می‌گوید: باید به مشتریان این اطمینان خاطر داده شود که این جریان ریسکی، متوجه آنها نخواهد شد لذا شرکت‌ها اعم از تولیدی و خدماتی در زمان پسا کرونا به سمت مدیریت ریسک ناشی از اختلال و دور شدن بین مشتریان در شرایط اپیدمی‌های کویید ۱۹ باید سوق یابند.
علوی‌راد حفظ و تداوم ارتباطات دو جانبه یا چند جانبه در بحث تجارت که از متضررترین بخش‌های فعلی اقتصاد کشور است را ضروری می‌خواند و می‌گوید: بلوک‌بندی‌هایی که در دنیا وجود دارد، با استحکام این روابط تجاری و شرکای تجاری و رویکردهای تغییر دهنده نوع روابط، منجر به وجود اطمینانی در توافقات بعدی در قالب توافقات زیستی و امنیتی و بهداشتی می‌شود و اقتصاد کشور به خصوص اقتصاد صادراتی کمتر از این ناحیه شکل خواهد داشت.
جوانگرایی لازمه مقابله با افزایش نرخ بیکاری
اشتغال و نرخ بیکاری و تورم رو به رشد هم از جمله چالش‌های جدی است که برخی از استان‌ها هر چند کمر همت به رفع آن بسته بودند ولی پس از بحران کرونا و با جدی نگرفتن آن، با مشکل روبرو خواهند شد. در همین رابطه «محمدعلی طالبی» استاندار یزد در حساب رسمی توییت خود نوشته است؛ «نرخ بیکاری استان یزد در زمستان ۹۸ با ۱.۷ درصد کاهش نسبت به فصل قبل و با ۱.۴ درصد کاهش نسبت به زمستان ۹۷ به ۱۱.۷ درصد رسیده است.»
وی در این راستا از روند امیدوار کننده کاهش نرخ بیکاری خبر داده و با اشاره به کرونا به عنوان آخرین و یکی از حریفان پیش‌رو، می‌گوید: «با وجود همه دشواری‌ها، روند، امیدوارکننده است. جهت‌گیری ما باید به سمت کاهش حداقل ۱.۸ درصد تا پایان امسال باشد».
اما بعد از کرونا، نرخ بیکاری با افزایش چشمگیری تمام برنامه‌های استانی و کشوری را برای توسعه درآمدها و رونق اقتصادی کشور بهم می‌ریزد و دچار پیچ و تاب‌های زیادی میکند مگر این که در کنار همه تمهیدات و تدابیر به کار گرفته، جوانان در راس امور و مدیریت قرار گیرند و با ریزش حداکثری نیروهای مسن‌تر کشور به خصوص در سیستم دولتی، شاهد افزایش بهره وری و بکارگیری نیروهای جوان و جهش اقتصادی باشیم.
به گفته «احمد طالبی » معاون جوانان اداره کل ورزش و جوانان استان یزد شاید کرونا با وجود همه خسارت‌ها و مضراتش، فرصتی برای جوانان باشد و جوانان بتوانند با استفاده از خلاقیت و تخصص خود بر مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا غلبه کنند که این مسئله نیز مستلزم توجه جدی دولت به نیروهای جوان، جوانگرایی هر چه بیشتر و تمرکز بر استفاده از ظرفیت‌های جوانان است.
الگو برداری همیشه مسئله‌ای مهم در توسعه کشورهاست به خصوص کشور چین که در این زمینه بهترین بهره‌وری را داشته و با الگوبرداری‌های کاربردهای اقتصاد، کشور خود را در طول زمان نه چندان زیادی به یکی از قدرتمندترین اقتصادهای دنیا تبدیل کرده است و در رقابتی تنگاتنگ با بزرگترین ابرقدرت‌های دنیاست.
رجوع به الگوهای بومی موفق بعد از کرونا
اما الگو برداری از دیگر کشورها در شرایط کنونی و با توجه به رقابت و بعضاً دشمنی‌های شکل گرفته در میان کشورها، اقدام بسیار دشواری است اما الگوهای داخلی هنوز هم وجود دارند، پس روی آوردن به الگوهای موفق بومی که از مهمترین گزینه‌هاست و باید به عنوان یک پروتکل راهگشا از سوی دولت به طور جدی دنبال شود.
به گفته «مهران فاطمی» فعال سیاسی استان یزد، صنعت دفاعی و نظامی کشور به عنوان صنایع دارای جهش‌های قابل توجه و جایگاه‌های مطلوبی در دنیا، الگوهای صنایع موفق کشور هستند که باید به عنوان تجارب و الگوهای پیش برنده آنها به ویژه در دوران تحریم‌ها را در الگوهای اقتصادی وارد کرد.
البته این فعال سیاسی در این رابطه گفته است؛ صنایع دفاعی و هسته‌ای ما با بهره‌مندی از ظرفیت جوانان و نخبگان و همچنین حمایت‌های مالی و معنوی دولت و سایر ارگان‌های مربوطه در دنیا از جایگاه قابل توجهی برخوردار هستند لذا باید این مهم، الگوی صنعت و تولید در کشورمان باشد.
نیاز جدی به نظریه‌بازی اقتصادی بعد از کرونا راهکارهایی مانند استفاده از «نظریه‌بازی»، مدل‌ها و الگوهای راهگشا که البته به طور مداوم نیز مورد توجه قرار گرفته به منظور جلوگیری از ریسک‌های بالا در اقتصاد و روابط بین‌المللی به عنوان مهمترین و متضررترین بخش‌های تحت تاثیر کرونا مورد توجه جدی دولت قرار گیرد.
البته گزینه‌ها علمی و نخبگان نیز باید به طور جدی مورد توجه قرار گرفته و از ظرفیت‌های آنها استفاده قابل توجهی شود و راهکارهایی مانند استفاده از «نظریه‌بازی»، مدل‌ها و الگوهای راهگشا که البته به طور مداوم نیز مورد توجه قرار گرفته است، باید به منظور جلوگیری از ریسک‌های بالا در اقتصاد و روابط بین‌المللی به عنوان مهمترین و متضررترین بخش‌های تحت تاثیر کرونا باید مورد توجه جدی قرار گرفته و دولت در این رابطه نیز کمر همت ببندد.
حجم عظیم تولید اقلام پزشکی هم مقدار قابل توجهی پول را در نامعادله تولید و عرضه یک کالا وارد بازار میکند و تقاضایی که همچنان رو به افزایش است، شاید در بی‌نظمی‌های اقتصاد بی‌تاثیر نیست. البته مشکلات تزریق پول در جامعه و حذف چهار صفر پول نیز که همچنان در دست بررسی است، همواره در جوامع منجر به بروز مشکلاتی شده و کشورها را با چالش روبرو کرده است لذا این بحران ضرورت اعطای گسترده تسهیلات نقدی را در کشور ضروری کرده، در حالی که ممکن است بعدها نیز تبعات تزریق پول زیاد در سیستم اقتصادی کشور دیده شود.
از طرفی نبود درآمد و کاهش چشمگیر آن به خصوص در مشاغل بخش خصوصی و دریافت مالیات از این بخش‌ها نیز معادله دیگری است که باید راهکارهای مناسبی برای آن در نظر گرفته شود چرا که از یک سو اقتصاد مالیاتی به عنوان دومین اقتصاد کشور نقش مهمی در توسعه دارد و از سوی دیگر وضعیت نامساعد اقتصادی، پرداخت مالیات را هم برای فعالان دشوار کرده است و هر چند برخی از فعالیت های اقتصادی، مشمول تخفیفات و تعویقات پرداخت مالیات شده‌اند اما به نظر می‌رسد باید دقت نظر بیشتری در این راستا از سوی متولیان امر به کار گرفته شود.
البته با وجود تهدیدهای اقتصادی به وجود آمده، کرونا فرصتی برای توسعه بسترهای اینترنتی و مشاغل این حوزه شده که با توجه به ترافیک و حجم بالای استفاده از اینترنت و افزایش قیمت‌های خرید اینترنت نیز مشکلاتی در سیستم این مشاغل وجود دارد که با توجه به اهمیت توسعه مشاغل اینترنتی در این بحران، تدابیر جدی و عنایت ویژه‌تری از سوی دولت می‌طلبد.
خسارت‌های سنگین حوزه موسسات آموزشی و مدارس و به خصوص مراکز فرهنگی وابسته به درامدزایی از طریق آموزش نیز که حجم قابل توجهی از نیروهای کاری را به خود اختصاص می‌دهند، چالشی است که از یک سو دولت و از سوی دیگر این نیروهای کاری را با مشکل مواجه کرده و گویا کلاف وضعیت اقتصادی این بخش‌ها نیز همچنان سردرگم است.
اقتصاد یکی از پیچیده‌ترین معادله‌های کشور پس از بحران کروناست و برای درک این پیچیدگی با گذری از مسائل اقتصاد کشور که بسیاری از آن نیز در این گزارش نگنجید، این مسئله را مرور کردیم. البته با توجه به این که اقتصاد، بر تمام شاخه‌های اجتماعی مانند میزان امید به زندگی، مسائل سیاسی و تمام مسائل مربوط به یک جامعه و یک کشور نقش مستقیم دارد، پیچیدگی آن نیز غیرقابلانکار است و ضرورت دارد که همه ما به عنوان یک کشور و یک جامعه در توسعه اقتصادی نقش داشته باشیم و با درک وضعیت کنونی و با همتی بیش از پیش جلو برویم.
دولت نیز باید این وظیفه خطیر و سنگین را به خوبی انجام دهد و سال جهش تولید را به سال اصلاحات بزرگ اقتصادی تبدیل کند و با مدیریت هوشمندانه و مبتنی بر دانش بومی، نرخ رفاه در جامعه را نیز ارتقا دهد.
