جهان پس از کووید۱۹ چگونه خواهد بود؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، چه در تهران، نیویورک، ونیز، هنگ‌کنگ و هر مرکز تجاری، صنعتی و گردشگری دیگر دنیا، شاهد روزگاری کم‌سابقه هستند: خیابان‌های خالی، کسب و کارهای تعطیل و صنایع بی‌رونق. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند که بدترین بحران اقتصادی در ۹۰ سال گذشته پیش روی جهان است. بر اساس ارزیابی سازمان ملل متحد ۸۱ درصد از نیروی کار جهان، معادل ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر، به شکل موقت یا دائم بیکار شده‌اند. به گفته مدیر کل صندوق بین‌المللی پول، پیش‌بینی می‌شود که در پایان سال جاری دست‌کم ۱۷۰ کشور عضو این صندوق با کاهش سرانه درآمد روبه‌رو خواهند شد. به گفته این مقام صندوق بین‌المللی پول، ۳ ماه پیش و در ابتدای سال میلادی جدید پیش‌بینی می‌شد که دست‌کم ۱۶۰ عضو این صندوق در پایان سال ۲۰۲۰ رشد درآمد سرانه اعلام کنند، اما شیوع ویروس کرونا این پیش‌بینی را کاملا وارونه کرد.

کشورهای مختلف جهان بسته‌های نجات اقتصادی را برای مبارزه با آثار ویروس کرونا اعلام کرده‌اند. در اروپا، ایتالیا از ناتوانی اتحادیه اروپا برای کمک به این کشور برای مقابله با آثار این بیماری اعتراض کرده و تهدید کرده است که اگر اتحادیه اروپا از کمک به کشورهای عضو برای مقابله با این ویروس و آثار اقتصادی آن ناتوان باشد، وجود این اتحادیه در آینده کاملا غیرضروری می‌شود. وعده داده است که شاید تا سه هفته دیگر اقتصاد این کشور بازگشایی شود، تصمیمی که از سوی اتحادیه اروپا اکنون بسته ۵۰۰ میلیارد دلاری برای مقابله با آثار اقتصادی شیوع ویروس کرونا اختصاص داده است. در واشنگتن، دونالد ترامپ که به‌شدت نسبت به اثر این همه‌گیری جهانی بر دستاوردهای دولتش نگران است، منتقدانش خطرناک و شتاب‌زده توصیف می‌شود. اما ترامپ به‌شدت علاقه‌مند است که بتواند تا پیش از انتخابات امریکا در ماه آبان، ضربات اقتصادی ویروس کرونا را تا حد زیادی کنترل کند. به همین دلیل هم شخصا تصمیم گرفت تا مسوولیت رایزنی‌ها برای کاهش سقف عرضه در بازار نفت خام را بر عهده بگیرد تا بتواند بخش انرژی کشورش را که از سال پیش به بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده نفت خام جهان تبدیل شده است نجات دهد.

کشورهای تولیدکننده نفت خام، از جمله اصلی‌ترین کشورهایی هستند که با شیوع این ویروس دچار مشکلات اقتصادی شده‌اند. قیمت هر بشکه نفت خام برنت دریای شمال از آغاز سال جدید میلادی نصف شده است و از نزدیک به ۶۰ دلار به کمتر از ۳۰ دلار کاهش پیدا کرده است. برای بسیاری از کشورهای جهان، با چنین قیمتی صادرات نفت خام به صرفه نخواهد بود. در امریکا که سال گذشته توانسته‌بود به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام جهان تبدیل شود، بسیاری از سکوهای تولید نفت شیل در حال تعطیل شدن هستند، چرا که هزینه تولید هر بشکه نفت خام شیل، از قیمت فروش آن بیشتر شده است. وزیر انرژی امریکا پیش‌بینی می‌کند که تا پایان سال جاری ۲ میلیون بشکه از تولید نفت خام امریکا کاسته شود و این کشور از رکورد تولید ۱۳ میلیون بشکه نفت خام در روز به تولید کمتر از ۱۱ میلیون بشکه در روز برسد. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و روسیه در طول هفته‌های گذشته وارد رقابت شدیدی برای افزایش عرضه شدند. بعد از آنکه توافق کشورهای اوپک و غیراوپک برای کاهش تولید نفت خام، با عدم توافق روسیه با شکست مواجه شد، ریاض و ابوظبی به سرعت تولید خود را افزایش دادند. عربستان سعودی با فعال کردن تمامی ظرفیت مازاد خود، تولید روزانه‌اش را به ۱۲ میلیون بشکه رساند. رقابت مسکو و ریاض به شکل چشمگیری قیمت نفت خام را کاهش داد و در روزهای گذشته قیمت نفت را به کمتر از ۲۰ دلار در هر بشکه هم رساند. هر چند با دخالت واشنگتن، دورنمای یک توافق فراگیر برای کاهش عرضه نفت خام ایجاد شده است، اما کشورهای تولید‌کننده نفت خام با کاهش شدید قیمت نفت و فقدان تقاضا در بازار، بسیاری از درآمدهای ارزی پیش‌بینی شده سال جاری خود را از دست داده‌اند.

نگرانی در حاشیه خلیج فارس

این اثر در کشورهایی که بیشتر به صادرات نفت خام وابسته‌بودند مشهودتر خواهد بود. عربستان سعودی که درگیر جنگ در یمن است، ده‌ها میلیارد دلار از درآمد سالانه‌اش را از دست داده است، به گزارش موسسه اقتصادی ارقام، در صورت باقی ماندن قیمت نفت در بازه ۳۰ دلاری، کسری بودجه ۲۰۲۰ عربستان سعودی به حدود ۲۲ درصد می‌رسد، رقمی معادل ۱۷۰ میلیارد دلار. به گزارش رویترز، دولت‌های ابوظبی و ریاض تاکنون در مجموع ۷۰ میلیارد دلار برای نجات کسب و کارهای داخلی اختصاص داده‌اند. نگرانی کشورهای حاشیه خلیج فارس از مشکلات اقتصادی حاصل از رکود در بازار نفت، باعث شده است تا سیاست‌های خارجی این کشورها هم دستخوش تغییر شود. سه روز پیش بود که پایگاه خبری میدل‌ایست‌ای در گزارشی اختصاصی از گفت‌وگو تلفنی محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی با بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه نوشت. گفت‌وگویی که در آن خبر از کمک اقتصادی امارات به دمشق برای مبارزه با ویروس کرونا و همچنین حمایت از بشار اسد در جنگ با گروه‌های تروریستی در استان ادلب سخن گفته‌شده‌بود. این گفت‌وگوی تلفنی یک چرخش عمده در سیاست ۹ ساله امارات متحده عربی محسوب می‌شود که از زمان آغاز بحران سوریه برای سرنگونی دولت مرکزی در دمشق تلاش کرده‌بود. همزمان امارات یکی از اولین کشورهایی بود که علی‌رغم تحریم‌های شدید اقتصادی امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، مسیر ارسال محموله‌های بشردوستانه به ایران برای مبارزه با ویروس کرونا را باز کرد و بعد از گفت‌وگوی تلفنی میان محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران با عبدالله بن زائد، وزیر خارجه امارات متحده عربی، محموله‌های پزشکی و بهداشتی خارجی را به ایران ارسال کرد. به نوشته رویترز عربستان و امارات بخش عمده‌ای از تاب‌آوری اقتصادی خود را در اثر سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۱۵ از دست داده‌اند و به همین دلیل، چندان توان مقاومت در برابر آثار رکود اقتصادی جهانی را ندارند.

کرونا جنگ نیست

 کارشناسان معتقدند که حتی در صورت پایان فوری عالم‌گیری ویروس کرونا، آثار اقتصادی آن همچنان جهان را بیمار نگه خواهد داشت. به گفته صندوق بین‌المللی پول در صورت از بین رفتن نگرانی‌های سلامتی در نیمه دوم سال ۲۰۲۰، دست‌کم یک سال وقت لازم است تا بخشی از آسیب‌ها به اقتصاد جهانی جبران شود و شاهد رونق دوباره در اقتصاد باشیم. اقتصاد جهانی پیش از آغاز دهه سوم قرن بیست و یکم، چندان نگران‌کننده نبود. بازارهای سرمایه در سراسر جهان سال ۲۰۱۹ را خوب آغاز کرده‌بودند و دلیلی برای نگرانی از اوضاع سال ۲۰۲۰ نمی‌دیدند. اما شیوع ویروس کرونا، عاملی بود که در حساب و کتاب بسیاری از کارشناسان سیاسی و اقتصادی پیش‌بینی نشده‌بود.

گروهی از دولت‌ها می‌گویند که در شرایط جنگی به سر می‌برند و در حال نبرد با ویروس کرونا هستند. لری الیوت، روزنامه‌نگار اقتصادی در گاردین می‌نویسد: «این یک جنگ نیست، در دوران جنگ کسب و کارها با تمام قوا کار می‌کنند تا بتوانند تجهیزات مورد نیاز برای جنگ را تامین کنند. اما بر خلاف دوران جنگ، در شرایط عالمگیری ویروس کرونا بسیاری از فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، سالن‌های ورزشی، هتل‌ها، قهوه‌خانه‌ها و مشاغل دیگر درهای خود را بسته‌اند، چرا که در بسیاری از نقاط دنیا از مردم خواسته شده است تا در خانه‌های خود بمانند. بسیاری از رویدادهای ورزشی بزرگ، همچون تورنمنت تنیس ویمبلدون و المپیک به تعویق افتاده‌اند. پیش‌بینی‌ها از کاهش تولید صنایع، هرروز بدبینانه‌تر می‌شود. موسسه اعتباری جی‌پی‌ مورگان برآورد می‌کند که تولید ناخالص داخلی چین در طول سه ماه اول سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۴۰ درصد کاهش یافته باشد. در سه ماهه دوم، پیش‌بینی می‌شود که تولید ناخالص داخلی در امریکا هم ۳۰ درصد کاهش پیدا کند.»

توافق کاهش عرضه نفت خام

یکی از عمده‌ترین آسیب‌های فوری عالم‌گیر شدن ویروس کرونا، در بازار انرژی احساس شد. کاهش تقاضا در بازار نفت و رقابت مخرب میان مسکو و ریاض برای تصاحب سهم باقی مانده از بازار، به‌شدت بر قیمت نفت خام اثر گذاشت. برآورد می‌شود که تقاضای جهانی در بازار نفت خام بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون بشکه در روز نسبت به سه ماه پیش کاهش یافته‌باشد. نتایج این سقوط تقاضا در بسیاری از اقتصادهای وابسته به نفت احساس می‌شود. سقوط قیمت نفت به زیر ۳۰ دلار باعث شد تا بسیاری از تولیدکنندگان نفت شیل در امریکا در معرض ورشکستگی قرار گیرند. تولید روزانه نفت امریکا که سال گذشته از مرز ۱۳ میلیون بشکه در روز گذشته بود، به تدریج در حال کاهش است و تاکنون بیش از ۶۰۰ هزار بشکه در روز از مدار تولید خارج شده است. بعد از رایزنی‌های تلفنی دونالد ترامپ با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه و سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی، این دو تولیدکننده بزرگ نفت خام، توافق کردند که توافق کاهش ۱۰ درصدی تولید را قبول کنند. چنین توافقی میان تولیدکنندگان انرژی بی‌سابقه است و می‌تواند عرضه نفت خام در بازار جهانی را تا ۱۰ میلیون بشکه در روز کاهش دهد. در این میان مکزیک، همسایه جنوبی ایالات متحده امریکا، یکی از آخرین موانع برای اجرای توافق بود. دولت مکزیک معتقد است که کاهش ۳۰۰ هزار بشکه از سهم تولید این کشور در اوپک، غیرمتناسب است. دونالد ترامپ که برای نجات تولیدکنندگان نفت خام امریکایی رسما مسوولیت رایزنی‌ها برای توافق کاهش تولید نفت خام را برعهده گرفته است، در تماس با رییس‌جمهور مکزیک تعهد داده است که امریکا برای تسهیل توافق نفتی اوپک‌پلاس، ۲۵۰ هزار از کاهش تولید مکزیک را بر عهده بگیرد. پیش‌بینی می‌شود توافق‌های حاصل از دیدار سران گروه ۲۰ بتواند تا حدودی قیمت‌ها در بازار نفت را بهبود ببخشد، اما کاهش تولید نفت به اندازه‌ای نیست که بتواند تمامی کاهش تقاضا در بازار را جبران کند.