دنیا در معرض تهدید بزرگ مالی

به گزارش اقتصادآنلاین، غلامحسین دوانی در شرق نوشت:  این ویروس نمونه بارز خطرات در حال ظهوری است که بیل گیتس هم به‌درستی چند سال پیش بر آن تأکید کرده بود. پیش‌بینی برخی از آنها بسیار سخت و قضاوت بر تأثیر نهایی آنها دشوار است؛ اما این دشواری این حقیقت را پوشش نمی‌دهد که «COVID-19» خطری آشکار و بسیار مخرب است که نه‌تنها سلامتی و رفاه عمومی مردم؛ بلکه اقتصاد جهان را تهدید می‌کند و فروپاشی برخی بنگاه‌های مالی و حتی دولت‌های مقهور این اپیدمی ویرانگر را هشدار می‌دهد. بنگاه‌های اقتصادی سراسر جهان اگرچه نه زود؛ ولی این خطر را درک کرده‌اند؛ زیرا جنس این خطر از جنس خطرات مالی نیست که کارگزاران ریاضی و مدل‌سازی پورتفولیو از پسِ آن برآیند.

این حادثه و دیگر تأثیرات کروناویروس که می‌تواند تداوم بنگاه‌های اقتصادی را تهدید کند، باعث شده موضوع حسابرسی سال جاری بنگاه‌های مالی و اقتصادی اهمیت دو صد چندانی به خود گیرد؛ بنابراین حسابرسان باید در سال جاری به خطرات حسابرسی افزایش‌یافته، توجه خاصی داشته باشند.

در‌این‌میان با در‌نظرداشتن ماهیت این خطر در تأثیرگذاری بر بازارهای مالی، نقش حسابرسان با توجه به مهارت‌ها و موقعیت‌های منحصر‌به‌فرد حسابرسان خارجی و حسابرسان داخلی می‌تواند ارزشمند باشد. برخی اقدامات کلیدی وجود دارد که در درجه اول مدیریت و حسابرسان داخلی باید از قبل در حمایت از سازمان‌های خود شروع کنند. آنها باید بلافاصله طیف گسترده‌ای از خطرات فوری را درک و ارزیابی کنند. مدیریت مسئولیت مدیریت خطرات را بر عهده دارد؛ بنابراین باید تلاش‌های گسترده‌ای برای شناسایی همه خطرات احتمالی، ارزیابی تأثیر احتمالی آنها بر تداوم فعالیت بنگاه داشته باشند. حسابرسی داخلی یک برنامه است که به صورت عینی خطرات را برطرف می‌کند. آنها از طریق مکالمات با مدیریت و مشارکت در انواع فعالیت‌ها، می‌توانند ارزیابی کنند که آیا مدیریت طیف وسیعی از خطرات- مستقیم و غیرمستقیم - و دامنه اقدامات برای مدیریت این تأثیرات احتمالی به‌ویژه درباره زنجیره تأمین کالا در موضوع عرضه‌کنندگان کالاها و ایفای تعهدات طرف‌های شرکت را شناسایی کرده که احتمالا ممکن است تداوم فعالیت شرکت را با خطر مواجه کند.‌محصول گزارش حسابرسی «اظهار‌نظر حسابرس» حتی در زمانی که اظهار‌نظر مقبول ارائه می‌کند، قطعی و یقینی نبوده و همراه با ریسک و خطر است؛ زیرا حسابرس در بند دامنه رسیدگی تأکید دارد: «مسئولیت این مؤسسه، اظهارنظر درباره صورت‌های مالی یاد‌شده براساس حسابرسی انجام‌شده طبق استانداردهای حسابرسی است. استانداردهای مزبور ایجاب می‌کند این مؤسسه الزامات آیین رفتار حرفه‌ای را رعایت و حسابرسی را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی و اجرا کند که از نبود تحریف با‌ اهمیت در صورت‌های مالی، اطمینان معقول کسب شود. حسابرسی شامل اجرای روش‌هایی برای کسب شواهد حسابرسی درباره مبالغ و دیگر اطلاعات افشا‌شده در صورت‌های مالی است. انتخاب روش‌های حسابرسی، به قضاوت حسابرس، از‌جمله ارزیابی خطرهای تحریف با اهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه در صورت‌های مالی، بستگی دارد. برای ارزیابی این خطرها، کنترل‌های داخلی مربوط به تهیه و ارائه صورت‌های مالی به منظور طراحی روش‌های حسابرسی مناسب شرایط موجود و نه به قصد اظهارنظر درباره اثربخشی کنترل‌های داخلی واحد تجاری، بررسی می‌شود. حسابرسی همچنین شامل ارزیابی مناسب‌بودن رویه‌های حسابداری استفاده‌شده و معقول‌بودن برآوردهای حسابداری انجام‌شده از طرف هیئت‌مدیره و نیز ارزیابی کلیت ارائه صورت‌های مالی است».‌از طرف دیگر «مسئولیت تهیه صورت‌های مالی طبق استانداردهای حسابداری، با هیئت‌مدیره شرکت است. این مسئولیت شامل طراحی، اعمال و حفظ کنترل‌های داخلی مربوط به تهیه صورت‌های مالی است؛ به‌گونه‌ای‌که این صورت‌ها، عاری از تحریف با اهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه باشد».‌اما ریسک فعلی بسیار بیشتر از ریسک ذاتی حسابرسی است. به طور مشخص ارزیابی دارایی‌های مالی، با واکنش نشان‌دادن بازارهای مالی به نگرانی‌های مربوط به شیوع ویروس، با ریسک مواجه شده؛ به‌ویژه آنکه مدت‌زمان وقوع این اختلال هنوز مشخص نیست؛ اما حسابرسان و مدیریت ممکن است بخواهند پتانسیل اختلال را در نظر بگیرند. دارایی‌های مالی گزارش‌شده با ارزش منصفانه در ترازنامه نیز ممکن است منجر به ضررهای تحقق‌یافته و غیرواقعی شود. مدیریت و حسابرسان همچنین باید درباره برآورد‌های مهم و پیش‌بینی جریان پول نقد استفاده‌شده در اندازه‌گیری ارزش منصفانه ابزارهای مالی قضاوت کنند.‌مهم‌ترین موضوعات مورد تأکید انجمن‌های حرفه‌ای حسابرسی که در شرایط فعلی باید مد نظر حسابرسان کشور قرار گیرد، عبارت‌اند از:

1- انبارگردانی که در شرایط موجود به‌دلیل قرنطینه‌کردن نواحی خاص و همچنین شیوع بیماری عملا نه‌تنها در ایران بلکه در جهان با مشکل مواجه شده است. البته حسابرسان می‌توانند برای انبارگردانی به‌جای شمارش فیزیکی و نظارت حضوری از سایر روش‌هایی که استانداردهای حسابرسی مجاز شمرده استفاده کنند ولی به‌هرحال این یک موضوع کلیدی است. 

2- ارزیابی موجودی کالا - زنجیره تأمین در شرایط فعلی مختل شده و سطح تولید ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. اگر مشتری شما یا ظرفیت تولید بی‌کار یا کاهش یافته باشد، ممکن است هزینه‌های سربار آنها به‌طور معمول به موجودی اختصاص نیابد. علاوه‌براین، موجودی که به دلیل محدودیت سفر قابل انتقال نیست، ممکن است برای اختلالات ارزیابی شود. سرانجام، تغییرات قیمت و کاهش سطح تقاضا نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

‌3- خطرات اعتباری و نقدینگی: مشتریان شما و مشتری مشتری شما ممکن است با مشکل مالی مواجه شوند و منجر به ریسک اعتباری اضافی، بالاتر از حد معمول بدهی‌های بد و حتی اختلالات بالقوه و خاموش شود. جریان نقدی ناشی از عملیات نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد. فراموش نکنید که خطرات نقدینگی که اغلب توسط تحلیلگران مورد بررسی قرار می‌گیرند، باید افشا شود. برای مثال در شرایط تحریمی انتقال یا احراز واقعی تملک منابع درآمدی حاصل از صادرات که در خارج از ایران قرار دارد، باید اثبات شوند؛ چه در غیر این‌ صورت ممکن است حداقل بخشی از این درآمدها مشابه برخی درآمدهای تعدادی شرکت‌های صادراتی مورد تعرض غیر «اعم از کارگزار صراف و یا دلالان دلواپس تحریم» قرار گرفته باشد.

4- کمک‌هزینه ارزیابی دارایی‌های معوق مالیاتی - اگر تخمین‌های درآمدهای شرکت‌های تابعه خارجی تغییر کند، ممکن است مدیریت مجبور باشد در برخی از راهبردهای مالیاتی خود تجدیدنظر کند یا ممکن است قادر به تحقق کل دارایی‌های معوق مالیاتی نباشد. این حوزه دیگری است که حسابرسان هنگام ارزیابی برآوردهای مهم باید با دقت در نظر بگیرند.

5- ارزیابی سرقفلی شرکت‌های تابعه در مناطق آسیب‌دیده جهان - درآمدها یا درآمد خالص شرکت‌های تابعه در مناطقی که به‌شدت تحت تأثیر Coronavirus قرار دارند، ممکن است آنها را تحت تأثیر شیوع آن ببینند. این ممکن است یک آزمایش اختلال حسن نیت ایجاد کند. ارزیابی مجدد ارزیابی‌ها و پیش‌بینی‌های حسابداری کلیدی ممکن است منجر به اختلال فوری سرقفلی شود. اگر مدیریت بر این باور باشد که شرایط در حال تحول منجر به بیش از یک واقعه تحریک‌آمیز در طول سال آینده می‌شود، ممکن است نیاز باشد که سرقفلی بیش از یک بار در سال جاری ارزیابی و آزمایش شود. این موضوع در مورد سایر دارایی‌های نامشهود نیز به همین اندازه صادق است.

6- پوشش ریسک «Hedging» ممکن است با سطوح بالاتر از حد انتظار پیش‌بینی شود که منجر به سطوح بالاتر ناکارآمدی پوشش ریسک برای تشخیص درآمدها شود. مشتریان همچنین ممکن است احتمال وقوع یک معامله پیش‌بینی شده محافظت‌شده با عواقب فوری احتمالی سود را مجددا تصور کنند. سرانجام، مدیریت ممکن است دوباره به فکر استراتژی‌های محافظت از خود باشد.

7- اندازه‌گیری و وضعیت تأمین اعتبار بازنشستگی و سایر برنامه‌های پس از بازنشستگی: بازده مورد انتظار دارایی‌های طرح و وضعیت بودجه برنامه‌ها ممکن است با توجه به عدم ثبات در بازارهای مالی مجددا مورد بازبینی قرار گیرد. این مورد عملا در ایران وجود ندارد.

8- وقایع بعد از تاریخ ترازنامه: اوضاع مربوط به شیوع Coronavirus روزانه و گاه حتی ساعتی در حال تحول است. حسابرسان باید اطمینان حاصل کنند که بررسی و بررسی مجدد صورت‌های مالی سالانه و موقت تا زمانی که گزارش جمع می‌شود، روی دادها و رویدادهای بعدی به‌طور مناسب افشا شده‌اند. اگر یک رویداد بعدی فقط اطلاعات اضافی را در مورد شرایط موجود در پایان دوره گزارش ارائه دهد، حتی ممکن است نیاز به تعدیل در صورت‌های مالی داشته باشد.

9- افشای مناسب: رویدادهایی که به طور قابل‌توجهی روی کار و فعالیت مشتریان تأثیر می‌گذارد، ممکن است نیاز به افشاگری‌هایی را هم در صورت‌های مالی و هم در خارج از صورت‌های مالی، به‌ویژه در گزارش‌های سالانه و ادواری هیئت‌مدیره را فراهم کند.

10- مسائل حسابرسی بحرانی و ارتباط با کمیته‌های حسابرسی: تعدادی از برآوردها و مفروضات مهم حسابداری ممکن است تحت تأثیر شیوع 

«Coronavirus» قرار داشته باشد و آنها ممکن است به سطح موارد با اهمیت حسابرسی رسیده باشند که قاعدتا باید در گزارش حسابرس منعکس شوند. در این صورت، حسابرسان باید با کمیته حسابرسی گفت‌وگو کنند. شکی نیست که کمیته‌های حسابرسی درباره آمادگی واحد مورد رسیدگی برای بروز چنین بحرانی در هنگام توسعه، پاسخ‌هایی را برایتان آماده کرده‌اند!

11- درحالی‌که شیوع «Coronavirus» خطرات حسابرسی را تشدید کرده است، حسابرسان باید با مشارکت با کمیته حسابرسی، ارزش خود را به‌عنوان یک مشاور تجاری قابل اعتماد نشان دهند. به گزارش وال‌استریت‌ژورنال، حسابرسان خارجی با مشتریانی که در کشورهایی تحت تأثیر تاج ویروس قرار دارند، می‌توانند کارهای خود را دشوار یا حتی غیرممکن بدانند، زیرا سفر به‌طور فزاینده‌ای مشکل‌ساز می‌شود.

12- ازآنجاکه مهم‌ترین دارایی‌های مؤسسات حسابرسی «ثروت انسانی یعنی کارکنان آن هستند»، هر یک از مؤسسه‌های حسابرسی موسوم به «Big Four»، به‌دلیل نگرانی از سلامتی حسابرسان خود، حداقل توصیه کرده‌اند که در صورت لغونکردن کامل آن، سفر به سرزمین اصلی چین را ترک کنند. این توصیه علاوه بر رهنمودها و دستورالعمل‌هایی است که توسط دولت‌ها صادر می‌شود و همچنین هواپیمایی که پروازها را لغو می‌کنند. این یعنی در واقع رفتن به محل شرکت‌ها برای انجام کارهای حسابرسی به یک گزاره دیسی تبدیل شده است. درحالی‌که بخش عمده‌ای از حسابرسی می‌تواند از راه دور انجام شود، برخی دیگر مانند شمارش موجودی عمومی، به‌دلیل معیارهای حسابرسی خاص به حضور فیزیکی نیاز دارند؛ اما اگر سفر به مکان استقرار آن موجودی‌ها با محدودیت همراه باشد، این کار نمی‌تواند انجام شود، به این معنی که گزارش حسابرسی «علی‌رغم استفاده از سایر روش‌ها در انبارگردانی» جای تأمل دارد. این امر باعث شده شرکت‌ها برای انجام خواسته حسابرسان راهی برای برآورده‌کردن الزامات بدون سفر به مناطق آسیب‌دیده در نظر بگیرند یا گزارش‌های حسابرسی امسال با استفاده از سایر روش‌ها درمورد موجودی‌برداری پایان دوره صادر شود. سازمان بورس آمریکا «به‌عنوان مرجع استاندارد گذار و مقام ناظر بازار سرمایه» در نظر دارد راهکار خاصی مانند راهکاری که ‌به‌خاطر توفان مایکل در سال 2018 صادر کرد، انجام دهد.

13- مدیریت بنگاه‌ها به احتمال زیاد بحث درباره خطرات مربوط به مسافرت شغلی، ارزیابی قابلیت‌های کارمندان از راه دور را برای دوره‌های بالقوه طولانی شروع و تعیین کرده است که آیا می‌توان عملیات حساس کسب‌وکار را به مکان‌های مختلف منتقل کرد، با توجه به وقفه در زنجیره تأمین و اطمینان از ارتباط دوطرفه مؤثر با کارمندان؛ بااین‌حال اینها فقط زیرمجموعه‌ای از تأثیرات احتمالی هستند. حسابرسی داخلی در چنین شرایطی وظیفه دارد عملکرد مدیریت را درباره اختلالات احتمالی در سرویس‌های ذخیره داده‌های خارج از کشور، چگونگی شیوع این بیماری را که بر رفتارهای خرید مشتری تأثیرگذار است و همچنین توانایی یا اختلال در ارائه خدمات فنی به مشتریان را ارزیابی کند تا بتواند رهنمودهای لازم را درباره خلاصی از این مخمصه به مدیریت ارائه دهد. بسیاری شرکت‌های فناوری و خدماتی از جمله مؤسسات حسابرسی آمریکای شمالی ارجاع کار به کارکنان را از طریق دورکاری با نظارت خاص «کنترل IP رایانه کارکنان» انجام می‌دهند، به‌طوری‌که امکان دوز و کلک برای کارکنان و از زیر کار دررفتن عملا وجود ندارد.

حسابرسان داخلی در بحران کرونا

1- حسابرسی داخلی وظیفه دارد به سازمان خود درباره فکرکردن فراتر از خطرات فوری مشاوره دهد و درمورد هشدار این خطرات ناشی از 

«COVID-19» مانند رادار عمل کند. به‌طور مشخص در مواقع بحرانی تهدید‌های سایبری و خطر تخریب شهرت شرکت دوچندان می‌شود. بولتن، انجمن حسابرسان داخلی «IIA» درمورد «COVID-19»، که به‌تازگی منتشر شده است، خاطرنشان کرده حتی درحالی‌که سازمان‌ها در مراحل اول تعیین اثرات احتمالی «کرونا‌ویروس» در عملکرد خود قرار دارند، یک خطر جانبی نیز در حال ظهور است؛مهندسی اجتماعی در میان بحران. در ادامه این بولتن، حملات فیشینگ به‌عنوان راهنمایی درباره ویروس توصیف شده است. به همین ترتیب، وجهه شرکت می‌تواند تحت تأثیر نحوه واکنش آن قرار گیرد. به‌تازگی یک دانشگاه بزرگ به‌خاطر پست اینستاگرام خود که «زنوفوبی یا تعصب علیه افراد سایر کشورها» را واکنش‌های «عادی» نسبت به نگرانی فزاینده درباره گسترش «COVID-19» ذکر کرده بود، مورد انتقاد قرار گرفت.

2- حسابرسان داخلی باید به سازمان خود درباره فکرکردن درمورد پیامدهای بلندمدت این بحران مشاوره بدهند، زیرا تأثیر «COVID-19» بر عملکرد بنگاه و کل اقتصاد به‌طور بالقوه ممکن است برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد. سازمان‌ها باید بررسی این را که چگونه یک اختلال گسترده می‌تواند بر زنجیره‌های تأمین، بهره‌وری، پیش‌بینی رشد تجارت، جریان پول، انتظارات سود و موارد دیگر تأثیر بگذارد، به‌صورت عاجل در دستور روز خود قرار دهند.

3- سازمان‌ها همچنین باید برنامه‌های خود را درباره چگونگی مدیریت گزینه‌های مختلف پس از همه‌گیرشدن این ویروس، مانند سرعت زیاد تولید برای پاسخ به تقاضای تأخیر، تدوین کنند. مشخص است مشاغلی که برای اولین‌بار پس از یک فاجعه طبیعی افتتاح می‌شوند، غالبا مشاغلی هستند که در درازمدت به بهترین وجه خدمات مالی خود را ارائه می‌کنند.

4- به نظارت و به‌روزکردن تفکر و یافته‌های خویش ادامه دهید. خطرات در حال ظهور، به لحاظ ماهیت، غیرقابل پیش‌بینی هستند. مدیریت و حسابرسی داخلی باید به‌طور مداوم آنچه را در داخل و خارج از سازمان اتفاق می‌افتد نظارت و در ایجاد تغییرات چابک عمل کنند. حسابرسی داخلی برای کمک به مدیریت در برقراری این ارتباط از موقعیت مناسبی برخوردار است.

5- هر‌یک از موارد یاد‌شده فوق متأثر از یک مفهوم مرکزی است که به‌سادگی و فصاحت توسط مدیر اجرائی بلند‌مدت حسابرسی (CAE) بیان می‌شود. این مفهوم صراحت دارد که «بزرگ‌ترین کمک حسابرسی داخلی صرف سؤال «چگونه می‌توانیم کمک کنیم؟» می‌شود. این کمک حسابرسی داخلی می‌تواند به اشکال مختلفی صورت گیرد، به‌طوری‌که حسابرسی داخلی عینیت، چشم‌انداز، روند و موقعیت منحصر‌به‌فرد را در یک سازمان به ارمغان می‌آورد. برای اینکه شما به‌عنوان حسابرس داخلی بتوانید مؤثر و قابل اعتماد باشید، نخست باید وظیفه اصلی و اهداف سازمان خود را شناخته تا خطراتی که این وظایف و اهداف را تهدید می‌کند، پیش‌بینی و درک کنید بنابراین درک مفهومی استراتژی و عملیات سازمان برای دیدن کامل چشم‌انداز ریسک ضروری است. در‌حال‌حاضر که بحران یکباره دهان باز کرده همه درصدد یافتن راهکاری برای مدیریت ریسک در مورد بیماری همه‌گیر مانند کووید 19 هستند و به‌نظر می‌رسد هیچ‌گونه سؤالی یا تردیدی ازسوی CAE درباره ایفای نقش‌های فعال و پرمحتوا در برنامه‌ها و اقدامات سازمان آنها صورت نگرفته است. به‌طوری‌که هیئت‌مدیره شرکت‌ها نگران توانایی سازمان‌های خود در شناسایی موفقیت‌آمیز خطرات غیرمستقیم و غیرعادی هستند.

6- حسابرسی داخلی باید این اطمینان را به مدیریت در شرکت‌های موفقی که فرهنگ سازمانی آنها همکاری در سراسر سازمان را برای توسعه برنامه‌های تجاری سازگار با اختلالات بازار مانند اپیدمی. کووید 19 ترغیب می‌کند، ارائه دهد.

7- برخی ممکن است سقوط در بازارها، پوشش خبری مداوم و وسواس رسانه‌های اجتماعی با کووید 19 را یک واکنش بیش از حد بدانند. اما حتی اگر اپیدمی موجود باشد و تأثیرات اقتصادی موقتی و خفیف باشد، این شیوع فرصتی را برای بررسی توانمندی‌های شرکت‌ها، تقویت برنامه‌های آنها برای مدیریت هرگونه بحران مهم و موقعیت حسابرسی داخلی به عنوان یک شریک و مشاور قابل اعتماد فراهم می‌کند.

8- اپیدمی کرونا ویروس در حال گسترش است، تمرکز شدید موضوعی که غالبا از آن غافل می‌شود -‌تداوم تجارت و فاجعه آمادگی عدم قطعیت در مورد دامنه و مدت زمان همه‌گیر فعلی در‌حال‌حاضر اثر می‌گذارد- سازمان‌ها باید ارزیابی مجدد سفرهای الزامی و راهکارهای جایگزینی آن را با پتانسیل تأثیرگذاری بر زنجیره‌های تأمین، بهره‌وری و روابط با اشخاص ثالث «طرف‌های تجاری» در دستور روز قرار دهند و مدیران حسابرسی داخلی باید برای بررسی و توصیه لازم به‌منظور به‌روزرسانی‌های همه‌گیر، آمادگی فاجعه و برنامه‌های ادامه کار حتی در‌حالی‌که سازمان‌ها در اولین مراحل تعیین تأثیرات احتمالی تاج خروجی در عملکرد خود قرار دارند، را مرتبا روزآمد کنند.

9- مهندسی اجتماعی در شرایط بحرانی، ریسک فرعی در حال ظهور است. مجرمان سایبری از نگرانی فزاینده نسبت به اپیدمی ویروس کرونا استفاده کرده و با ارسال ویروس کشنده ایمیل‌های بدافزار به‌صورت راهنمایی درباره ویروس و پیوست‌های نامه الکترونیکی که حاوی اطلاعاتی برای محافظت در برابر انتشار ویروس است، بدافزارهای خاصی را در شبکه فناوری شرکت‌ها جاسازی می‌کنند. سازمان‌ها باید ساختارهای خود را از‌طریق پروتکل‌ها و شیوه‌های دفاع در برابر مهندسی اجتماعی مانند فیشینگ، بهانه و طعمه بهبود بخشند.

10- حسابرسان داخلی باید اطمینان کسب کنند که سازمان متبوع آنها در شرایط تداوم بحران چقدر قادر به انجام نسخه‌های دستی از فعالیت‌های خودکار مهم اقتصادی است؟ و آیا فرم‌ها و دفترچه راهنما برای این شرایط موجود است و آیا کارکنان آموزش لازم و خاص برای انجام کارهای خود با این فرم‌ها و دفترچه‌های راهنما را دارند؟

11- در صورت ایجاد هرگونه محدودیت در دسترسی به عدم دسترسی به اینترنت یا تلفن همراه، کدام موانع یا محدودیت برای اهداف تجاری سازمان فراهم خواهد شد؟

12- آیا کارکنان شرکت آموزش لازم دیده‌اند که در صورت بروز یک فاجعه طبیعی چه کاری باید انجام دهند

13-  آیا مرکز داده‌های سازمان «Cloud» قادر به اجرای «چراغ روشن» در‌صورتی‌که هیچ‌یک از کارکنان قادر به حضور فیزیکی برای طولانی‌مدت نباشند، است؟

14- چه فرایندها یا فعالیت‌های مهمی برای مشاغل قابل انتقال به یک مکان جایگزین قابل نظارت وجود دارد؟ پیامدهای مبتنی‌بر زمان یا مدت این انتقال بررسی شده است؟

15- شیوه‌ها، خط‌مشی‌ها و آموزش سازمان شما برای مقابله با مهندسی اجتماعی تهدیدات اجتماعی چیست؟ و چگونه عمل خواهند کرد. آیا این شیوه نامه‌ها به کارکنان ابلاغ و اجباری شده است؟ آیا کلیه سطوح کارمندان شرکت در مورد تهدید مهندسی اجتماعی توجیه شده‌اند؟

16- کدام سیستم‌ها و فرایندها به ویژه در مهندسی اجتماعی آسیب‌پذیر هستند؟ کدام فرایندهای اصلی تجارت ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند؟

17- آیا برنامه‌ای برای حسابرسی مناطق آسیب‌پذیر خاص سازمان خود، نظیر تغییر ساعات کار یا تغییر نوبت‌های کاری «مشابه طرح‌های اقماری کاری در پروژ‌های نفت و پتروشیمی در جنوب کشور» در مهندسی اجتماعی دارید؟

18- بخش فناوری اطلاعات سازمان چه آزمایش‌هایی را در رابطه با زمینه‌های آسیب‌پذیری خاص مهندسی اجتماعی انجام می‌دهد؟