میهمان ناخوانده زمستان ایران
روزهای پایانی ۲۰۱۹ و همچنین تحویل سال در شرق قاره کهن رنگ‌وبوی ترس و اضطراب داشت. ویروس ناشناخته‌ای تعطیلات سال نو در پرجمعیت‌ترین کشور دنیا را به روزهایی با طعم وحشت و مرگ تبدیل کرد؛ کروناویروس یا آنچه سازمان بهداشت جهانی می‌گوید کووید ۱۹، در آخرین روزهای دسامبر ۲۰۱۹ از «ووهان» هشت‌میلیون‌نفری سر برآورد، بلافاصله استان «هوبی» را دربر گرفت و دنیا را در اضطراب و چین را به قرنطینه‌ای ناخواسته برد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، کام تلخ چینی‌ها در آغازین روزهای سال جدید، بلافاصله به تلخی روزگار میلیون‌ها انسان در سراسر دنیا هم تبدیل شد تا ده‌ها کشور به قرنطینه بروند یا دستورات ویژه‌ای را برای مقابله با بحران تازه دنیا در پیش بگیرند. سهم ایران از این روزگار در چند هفته اول فقط اضطراب بود اما خبر بد بالاخره خود را نمایان کرد؛ در آخرین روز بهمن وزارت بهداشت کشور خبر بهت‌آوری را که پیش از این پیش‌بینی شده بود، تأیید کرد و از ابتلای قطعی دو نفر به کروناویروس خبر داد. تنها چند ساعت پس از این تأیید رسمی، خبر بهت‌آور دیگری از راه رسید و اعلام شد که هر دو بیمار مبتلا به کرونا جان خود را از دست داده‌اند. کرونا در ایران از هفتمین کلان‌شهر و دومین مرکز مذهبی ایران یعنی قم سر برآورد و همین ماجرا را کمی متفاوت کرد. انتشار خبر مرگ آن هم تنها ساعتی پس از تأیید ابتلا، نشان از وضعیت متفاوت کرونا در ایران داشت و این تفاوت همچنان راه خود را می‌رود. در روزهای سپری‌شده ایرانیان با کرونا، نه میزان ابتلا و نه درصد مرگ‌و‌میر با منطق عملکرد این ویروس در دیگر کشورها سازگار نیست و همین تفاوت، شرایط ویژه‌ای را در کشور ایجاد کرده است. میهمان ناخوانده اسفند ایران حالا چندین قربانی گرفته و صدها نفر را مبتلا کرده است. این همه کارکرد هجوم کرونا به ایران نیست چراکه اضطراب عمومی، زندگی ایرانیان را ملتهب کرده است.
«کووید ۱۹» از کجا آمد؟
در آخرین روز از سال ۲۰۱۹، چشم‌پزشکی ۳۶ساله در شبکه اجتماعی پرکاربرد چین، ویبو، از ویروسی ناشناخته و مرموز نوشت که نشانه‌هایی از سارس دارد. «لی ون‌لیانگ» نوشته بود که در بیمارستان مرکزی شهر ووهان به هفت بیمار با علائم مشابه برخورد کرده و به همکارانش هشدار داده که مراقبت بیشتری به خرج دهند و لباس امن بپوشند. انتشار گسترده توضیحات این چشم‌پزشک با واکنش نهادهای امنیتی چین روبه‌رو شد و او به همراه شش نفر دیگر متهم به رواج شایعه و انتشار اطلاعات نادرست شدند. ماه پشت ابر نماند و کرونا حمله خود را پیش برد تا چند روز بعد ورق برای این چشم‌پزشک برگردد و با عذرخواهی مقامات شهر ووهان روبه‌رو شود. ون‌لیانگ اما از این ماجرا جان سالم به در نبرد و مانند نزدیک به دو هزار کادر بیمارستانی دنیا به کروناویروس مبتلا شد و حدود ۳۶ روز بعد هم جان باخت. داستان زندگی لی، بخشی از پرونده کروناست اما این پدیده سال جدید، ابعاد دیگری هم دارد. درباره منشأ این ویروس همچنان نظرات مختلفی وجود دارد؛ کارشناسانی می‌گویند به احتمال فراوان از منشأ جانوری (خفاش) آمده است، هرچند ممکن است این جانور همان میزبانی نباشد که باعث انتشار بیماری در میان انسان‌ها شده باشد. در هر صورت این ویروس تازه که با نام علمی «کووید ۱۹» شناخته می‌شود، از خانواده ویروس کرونا و نوع تازه‌تری از آن است که اولین موارد ابتلایش از بازار غذاهای دریایی در جنوب چین شروع شد؛ جایی که در آن جانوران وحشی مانند مرغ، خفاش و مار به فروش می‌رسند. درباره منشأ ویروس البته همچنان پژوهشگرانی در حال بررسی هستند و با وجود اینکه در ابتدا تصور می‌شد این ویروس از خفاش به انسان منتقل شده، اما تحقیقات بعدی نشان داد که مورچه‌خوار پولک‌دار که از پولک‌های آن در طب سنتی چین استفاده می‌شود، ناقل احتمالی این ویروس به انسان بوده است. این ویروس تازه که تاکنون نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر را مبتلا کرده و جان چند هزار نفر را گرفته، مرزهای جغرافیایی را هم درنوردیده و در ماه دوم شیوع به کشورهایی مانند تایلند، کره‌جنوبی، ژاپن، تایوان، استرالیا، ایران، ایتالیا و حتی آمریکا هم رسیده است. اما آنچه شیوع این ویروس را تا این اندازه جهان‌گیر کرده، قدرت انتقال آن است. اگرچه تحقیقات ابتدایی می‌گفت هر فرد مبتلایی می‌تواند حدود دو‌ونیم فرد دیگر را هم ویروسی کند اما مواردی از مبتلاشدن نزدیک به ۱۴ کادر درمانی آن هم بر اثر انتقال از یک بیمار هم گزارش شده است.
سلاح بیولوژیک علیه اقتصاد چین؟
ویروسی با این سطح از همه‌گیری که اقتصاد یکی از قدرت‌های دنیا را تا اندازه‌ای زمین‌گیر کرده، مشکوک و محل مناقشه است. از همان روزهای ابتدایی انتشار خبر این ویروس و همچنین نحوه واکنش‌های کشورهای مختلف به شیوع این ویروس در چین، گمانه‌زنی‌های فراوانی مبنی بر دسیسه‌چینی برای چین منتشر شد و حتی گروهی از «سلاح بیولوژیک» گفتند که در شبکه‌های اجتماعی دنیا هم مورد توجه قرار گرفت. «جوردن ساتر»، سازنده مشهور تئوری‌های توطئه، یکی از اولین مطرح‌کنندگان این تئوری در توییتر بود که مجموعه نوشته‌هایش با استقبال فراوانی روبه‌رو و چندین هزار بار بازنشر شده است. او در یک رشته‌توییت طولانی متنی منتشر کرد که به سند ثبت اختراعی منتهی می‌شود که در سال ۲۰۱۵ توسط مؤسسه پربرایت در انگلستان درخواست شده بود. محتوای سند هم به درمان و جلوگیری از انتقال بیماری‌های تنفسی از راه ساختن واکسنی با استفاده از نسخه ضعیف‌شده ویروس کرونا مرتبط است. خلاصه ادعای ساتر به این صورت است که با توجه به اینکه بنیاد بیل و ملیندا گیتس از یک طرف حامی مالی مؤسسه پربرایت است و از طرف دیگر به ساخت واکسنی برای این ویروس کمک مالی کرده، پس شیوع این ویروس بر اساس یک طرح قبلی صورت گرفته و هدفش جذب بودجه برای تولید یک واکسن است. او مدعی شده که بنیاد گیتس از رسانه‌ها برای ایجاد ترس در مردم و در نتیجه ایجاد فشار عمومی برای ساخت این واکسن استفاده می‌کند. دراین‌باره البته کارشناسان فراوانی چنین ادعایی را نادرست دانستند و حتی «ترزا موهان»، سخنگوی پربرایت، به وب‌سایت بازفید گفته بودجه اختصاصی این مؤسسه به پروژه آی‌بی‌وی از محل کمک‌های بنیاد گیتس تأمین نشده است. ادعای دیگری هم این ویروس را بخشی از برنامه جنگ بیولوژیکی مخفی چین می‌داند که از مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان بیرون آماده است. منبع و سند طرفداران این ادعا دو مقاله در واشنگتن‌تایمز است که در آنها از یک افسر اطلاعاتی سابق اسرائیل چنین نقل‌قولی منتشر شده است. دراین‌باره البته در متن دو گزارش واشنگتن‌تایمز هیچ مدرکی که این ادعا را اثبات کند دیده نمی‌شود و از قول این افسر اسرائیلی هم آمده که «تاکنون هیچ سند و نشانه‌ای مبنی بر نشت این ویروس دیده نشده است». دراین‌باره و آن‌طور که بی‌بی‌سی نوشته، روزنامه دیلی‌استار هم مقاله مشابهی منتشر کرده که مدعی است این ویروس شاید «در یک آزمایشگاه مخفی» ساخته شده باشد. دیلی‌میل البته به تازگی این مقاله را اصلاح کرده و نوشته هیچ سند و مدرکی در این زمینه وجود ندارد. ماجرای دیگری درباره منشأ این ویروس اما به کانادا برمی‌گردد؛ سال گذشته تلویزیون ملی کانادا گزارش داد که دکتر شیانگو چیو، ویروس‌شناس و همسر و تعدادی از دانشجویانش که اهل چین بودند، به دلیل تخطی از سیاست‌‌ها از این آزمایشگاه اخراج شده‌اند. در گزارش دیگری از این تلویزیون هم آمده که دکتر چیو به مدت دو سال و هر سال دو مرتبه از آزمایشگاه ملی ایمنی بیولوژیک ووهان که زیرمجموعه آکادمی علوم چین است، بازدید می‌کرده است. براساس این گزارشات حالا افرادی معتقدند دکتر چیو و همسرش تیمی جاسوسی تشکیل داده بودند و عوامل بیماری‌زا را به آزمایشگاه ووهان فرستادند. این ادعاها در حالی است که در دو گزارش تلویزیون ملی کانادا هیچ اثری از عبارات «جاسوس» و «ویروس کرونا» دیده نمی‌شود و حتی این تلویزیون در گزارش جدیدی این ادعاها را بی‌اساس خوانده است. علاوه بر این در هفته‌های گذشته ادعاهای دیگری هم منتشر شده که از دست‌های پشت پرده و اقدامات توطئه‌آمیز درباره کرونا می‌گویند؛ هرچند هیچ‌کدام تاکنون سند معتبری ندارند.
از آسمان ایران سم می‌بارد؟
درباره ورود کرونا به ایران و همچنین نقش ویرانگری‌اش هم ادعاهایی مطرح شده و همچنان هم ادامه دارد. در ابتدا گروهی معتقد بودند انتشار خبر ورود این ویروس آن هم دو روز پیش از برگزاری انتخابات مجلس شبهه‌برانگیز است و افراد زیاد و حتی چهره‌های شناخته‌شده‌ای در سیاست ایران از مردم خواستند بی‌توجه به کرونا پای صندوق‌‌های رأی بروند. انتخابات تمام شد اما تئوری‌های توطئه از بین نرفت. روزهای پایانی اولین هفته اسفند در ایران با بارش‌های کم‌سابقه و مداومی روبه‌رو شد و این در حالی بود که ترس کرونا به جان مردم هم افتاده بود. در این شرایط گروهی از سم‌پاشی آسمان ایران توسط دشمنان گفتند و خواستار مقابله با چنین هجومی شدند. این ادعا چنان جدی از سوی گروهی پیش گرفته شد که حتی کار به وزارت بهداشت و پاسخ مدیر روابط‌عمومی این وزارتخانه هم رسید. «کیانوش جهانپور» که مسئولیت سخنگویی کمیته مقابله با ویروس کرونا را هم برعهده دارد، درباره چنین ادعایی گفت: «هیچ سمی که بتوان در شهری مثل تهران بر فراز آسمان پاشید، وجود ندارد». در این بین گروهی دیگر مدعی شدند می‌توان سمی خاص در آسمان ریخت که با باران به زمین بیاید و کرونا را از ایران پاک کند. جهانپور دراین‌باره هم گفت: «اصلا چنین چیزی وجود ندارد؛ حتی در چین هم چنین مواردی گزارش نشده است و اگر مؤثر بود چین از آن استفاده می‌کرد».
کرونا دقیقا چه زمانی به ایران رسید؟
به صورت عادی یا حتی با «دسیسه دشمنان»، بالاخره خبر ورود کرونا به ایران به طور رسمی در چهارشنبه ۳۰ بهمن تأیید و در همان روز هم جان‌باختن دو فرد مبتلا از سوی وزارت بهداشت اعلام شد. این هجوم ناگهانی همراه با مرگ، از همان ساعات اولیه با شک‌وشبهه‌هایی همراه شد که مگر می‌شود در روز اعلام خبر ابتلای افرادی به ویروس، مبتلایان جان خود را از دست دهند؟ این شیوه عملکرد ویروس پیش از این در هیچ جای دنیا سابقه نداشته و به همین دلیل پرسش منطقی به نظر می‌آید. این شبهه در حالی است که پیش از ۳۰ بهمن بارها خبر ابتلای افرادی در ایران به کرونا مطرح شده بود اما بلافاصله با تکذیب وزارت بهداشت همراه می‌شد. به نظر می‌آید آنچه وزارت بهداشت ادعا کرده، درست باشد اما این وزارتخانه در انجام آزمایش یا اعلام نتیجه عملکرد کندی داشته است. بعضی منابع مطلع می‌گویند ایران ابتدا کیت آزمایش کرونا را نداشته و زمانی هم که این کیت‌ها به کشور رسیدند و آماده انجام کار شدند، افرادی مبتلا بودند که در اولین روز اعلام نتایج آزمایش، خبر قطعی‌بودن ابتلایشان منتشر شد. به عبارت دیگر ممکن است پیش از ورود کیت تشخیص قطعی کرونا در کشور افرادی به این ویروس مبتلا شده باشند اما راهی برای تشخیص قطعی آن وجود نداشت.
«ویروس دموکرات»ی که فقیر و غنی نمی‌شناسد؟
اگر مبنا را اعلام رسمی وزارت بهداشت بدانیم، کرونا چهارشنبه ۳۰ بهمن به ایران رسید و روز به روز هم تعداد مبتلایان و قربانیانش زیاد شد. نقطه عطف این ورود هراس‌انگیز اما انتشار خبر مبتلابودن شهردار منطقه ۱۳ تهران است که پس از اعلام خبر دیدارهایی با افرادی مانند «محسن هاشمی» رئیس شورای شهر و چندین عضو شورای شهر تهران و مقامات دولتی داشته است. کار تا جایی پیش رفت که رئیس شورا چند روز به قرنطینه خودخواسته رفت و منتظر اعلام نتیجه قطعی آزمایش ماند. در هول‌و‌هراس اعلام نتیجه آزمایش هاشمی، خبر رسید که او پیش از این به جماران رفته و با «سیدحسن خمینی» و همچنین «محمدجواد ظریف» دیدار داشته و این زنجیره تا چندین لایه و چند کشور هم ادامه پیدا کرد. هاشمی البته دو روز بعد اعلام کرد که خطر از بیخ گوشش گذشته و سالم است. ماجرای مسئولان و کرونا به همین جا ختم نشد و در روزهای بعد خبر رسید که رئیس دانشگاه علوم پزشکی قم که نقش رهبر مبارزه با این ویروس در استان قم را داشت، خود به کرونا مبتلا شده است. این روند به مسئولان بالارتبه دیگری هم رسید و «ایرج حریرچی» معاون وزیر بهداشت و همچنین «محمود صادقی» نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، در روزهای بعد از ابتلای قطعی خود نوشتند. در این بین گمانه‌زنی درباره مشکوک‌بودن ابتلای مقامات دیگری هم مطرح شده و همچنان ادامه دارد. حریرچی در ویدئویی که خبر ابتلای قطعی خود را اعلام کرد، عبارتی به کار برد که با استقبال فراوانی روبه‌رو شد. او گفته بود که کرونا «ویروس دموکراتی» است و فقیر و غنی و رعیت و خان نمی‌شناسد؛ دموکرات‌بودن کرونا البته به نظر می‌آید تنها در مرحله سرایت است و نحوه مقابله با این ویروس بین مسئولان و مردم تفاوت‌های فراوانی دارد؛ همچنان که خبر می‌رسد بسیاری از مردم با شرایط مشکوک امکان آزمایش ندارند اما کادر پزشکی برای بررسی سلامت مسئولان به خانه آنها می‌روند.
کرونا همه‌گیر می‌شود؟
در اولین هفته ورود کرونا به ایران و درحالی‌که اضطراب و تشویش عمومی فضای کشور را پر کرده بود، اخبار رسمی تعداد جان‌باختگان را نزدیک به ۲۰ نفر و مبتلایان را هم حدود ۲۰۰ نفر اعلام کرده بود. مردم اما چندان اعتنایی به این اعداد نشان ندادند و اخبار فراوانی مبنی بر بالابودن میزان شیوع در ایران هم منتشر شد؛ اخباری که ادعا دارند میزان شیوع بسیار بالاتر است اما چون امکان آزمایش برای همه وجود ندارد و تعداد آزمایش‌ها محدود است، پس تعداد مبتلایان قطعی بیشتر از آمار اعلام‌شده است. در همان هفته اول هم یک پژوهشگر کانادایی مدعی شده بود که بررسی اعداد منتشرشده در ایران نشان می‌دهد که نزدیک به ۱۸ نفر در این کشور به این ویروس مبتلا هستند اما خود از این ابتلا بی‌خبرند یا دست‌کم هنوز آزمایشی نداده‌اند یا نتیجه آزمایش آنها مشخص نیست. علاوه بر این پژوهشگران معتبری در دنیا ادعا می‌کنند که کرونا در نهایت بین ۴۰ تا ۷۰ درصد ساکنان کشورهای درگیر را مبتلا می‌کند اما تنها درصد پایینی از این مبتلایان جان خود را از دست می‌دهند. چنین پیش‌بینی‌ای البته محدود به ایران نمی‌شود و در آمریکا هم هشدارهای مشابهی مطرح شده است. دراین‌باره مقام‌های بهداشتی آمریکا با صدور هشداری همگانی گفته‌اند شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا در این کشور اجتناب‌ناپذیر است و همگان باید برای تبعات این همه‌گیری برای زندگی عادی خود آماده شوند. مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا گفته اکنون مسئله آمدن یا نیامدن کرونا به آمریکا نیست بلکه سؤال بر سر زمان وقوع آن است که دیر یا زود روی خواهد داد.
بهار که برسد، کجای روزگاریم؟
نبود ماسک، کمبود مواد الکلی ضدعفونی‌کننده، قیمت چندبرابری لیموترش، زنجبیل و...؛ موادی که برای مقابله با ابتلای کرونا پیشنهاد می‌شود و نگرانی از آماده‌نبودن دولت ایران و همچنین شرایط بیمارستانی، روزهای پر از تشویش و ترسی برای مردم ایران ساخته و این در حالی است که همین ترس و استرس می‌تواند مقاومت بدن را کاهش دهد و زمینه را برای حمله کرونا و تسلطش بر سیستم ایمنی بدن فراهم کند. در چنین شرایطی بسیاری از ایرانیان و به‌خصوص افراد با زمینه‌های سابقه بیماری مانند دیابت و مشکلات ریوی و همچنین میانسالان با ترس و لرز به آینده می‌نگرند و حتی در افق دید بسیاری، بهاری با هاله‌ای از ابهام خودنمایی می‌کند. این ماجرا زمانی به حالت هشدار می‌رسد که می‌دانیم در حال حاضر هیچ واکسنی برای محافظت افراد در برابر این نوع از ویروس کرونا وجود ندارد. با همه این سختی‌ها و نگرانی‌ها پژوهشگرانی به ساخت واکسن کروناویروس مشغول‌‌اند و آمادگی دولت و همچنین اطلاعات مردم هم روز‌به‌روز در حال افزایش است؛ حالا همه امیدواریم این زمستان سرد و سیاه را پشت سر بگذاریم و بهار با طبیعت زندگی و گلبانگ زندگی‌اش از راه برسد.
