کرونا؛ ذره‌ای کوچک، مشکلی بزرگ
بی‌شک امروز یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های افراد، سازمان‌های بهداشتی و مسئولان حوزه‌های مختلف انتشار سریع بیماری مسری موسوم به ویروس کرونا است؛ ویروسی که در مدت‌زمان کوتاه به یک اپیدمی (گسترش سریع بیماری عفونی به تعداد زیادی از افراد در یک جمعیت مشخص در مدت‌زمانی کوتاه) گسترده تبدیل شد و بر‌اساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی هم‌اکنون به پاندمی (گسترش وسیع جغرافیایی به حدی که بر تمام کشورهای دنیا تأثیرگذار باشد) تبدیل شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، طبق آخرین به‌روزرسانی سازمان بهداشت جهانی تا زمان تنظیم این گزارش (سه‌شنبه، 13 اسفند) در سراسر دنیا 91هزار و 347 مورد ابتلا به بیماری کووید-19 گزارش شده است که سه‌هزار و 120 مورد منجر به مرگ شده و 48هزار و 284 نفر نیز به مرحله درمان کامل رسیده‌اند. طبق گزارش همین سازمان هم‌اکنون در کشور ایران هزارو 501 مورد ابتلا به بیماری گزارش شده است که متأسفانه ۶۶ مورد منجر به مرگ شده است. متأسفانه این رقم بیشترین میزان مرگ‌ومیر بر اثر ویروس جدید کرونا خارج از کشور چین است که لزوم توجه ویژه به وضعیت موجود و مسئولیت‌پذیری برای کنترل بیماری را به تک‌تک ما یادآور می‌شود. از‌آنجایی‌که اولین موارد گزارش‌شده از مبتلایان به ویروس کرونا از شهر پرجمعیت قم بود که یکی از شهرهای پر‌رفت‌وآمد با آمار گردشگری در ایران است، شیوع ویروس کرونا در ایران با سرعت درخور‌توجهی انجام گرفت. در این مقاله سعی شده است تا جزئیاتی راجع به خصوصیات کلی ویروس کرونا و اطلاعاتی راجع به چگونگی پیشگیری از ابتلا به بیماری، مفید برای همگان ارائه شود. در ابتدا لازم می‌دانم تعریف ساده‌ای از ویروس داشته باشم تا در ادامه بتوان به سهولت راجع به جزئیات مربوط به گسترش بیماری، راه‌های انتقال و روش‌های پیشگیری بحث کرد. ویروس‌ها ذرات عفونی بسیار کوچکی هستند که برای بیماری‌زایی و تکثیر وابسته به یک موجود زنده مانند گیاه یا انسان هستند. این ذرات میکروسکوپی از باکتری‌ها، دیگر موجودات با توانایی بیماری‌زایی، بسیار کوچک‌تر هستند و سازگاری زیستی و بیماری‌زایی متفاوتی با آنها دارند که با وجود ذره‌ای‌بودن قادر به ایجاد بیماری‌های مختلف مانند سرماخوردگی فصلی و آنفلوانزا تا بیماری‌های خطرناک و کشنده‌ای مانند فلج اطفال و ابولا هستند. ساختار ویروس شامل یک رشته ماده ژنتیکی (DNA یا RNA) است که با پوشش محافظتی در بر گرفته شده است. جنس این پوشش از پروتئین و انواعی از گروه چربی‌ها است. پوشش محافظتی با داشتن گیرنده‌های اختصاصی در سطح ویروس توانایی اتصال به سلول‌های میزبان را دارد. بعد از اتصال ویروس، ماده ژنتیکی که حاوی اطلاعات زیستی برای ایجاد بیماری است، وارد سلول میزبان می‌شود و همه امکانات زیستی سلول میزبان را برای فعالیت و بیماری‌زایی در اختیار می‌گیرد. به‌علاوه سلول میزبان به تکثیر ماده ژنتیکی ویروس و ساخت پوشش جدید برای ذرات تکثیرشده کمک می‌کند. هنگامی‌که ویروس اولیه به مقدار کافی تکثیر شد، سلول میزبان را از بین می‌برد تا ویروس‌های جدید در محیط پخش شوند و به سلول‌های بیشتری برای فعالیت و تکثیر بیشتر دستیابی داشته باشند. در طی این مراحل علائم موجب گسترش بیماری در سلول‌های بیشتر و سطح وسیع‌تری می‌شوند که در این دوره علائم بیماری شروع به آشکار‌شدن می‌کنند. به فاصله زمانی بین قرار‌گرفتن در معرض یک ویروس تا ظهور اولین علائم بیماری دوره نهفتگی گفته می‌شود که در طی این دروان سلول‌های دستگاه ایمنی به محل عفونت فراخوانده می‌شوند که در بیشتر موارد فعالیت این سیستم موجب بیرون‌راندن ویروس‌ها از بدن و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده می‌شود. کارایی و قدرت دفاعی سیستم ایمنی در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند سن، جنس، تغذیه، سبک زندگی و بسیاری از عوامل دیگر بستگی دارد.
در بسیاری از انواع بیماری‌های میکروبی، ذرات عفونی قابلیت انتقال از فرد به افراد دیگر را دارد. در این حالت بیماری مسری یا واگیردار خوانده می‌شود. سرایت بیماری می‌تواند حتی بین انسان و حیوانات هم اتفاق بیفتد که این دسته بیماری‌های مشترک بین انسان و دام، زُئونوز گفته می‌شود. انتقال ویروس می‌تواند از طرق مختلف مانند تماس مستقیم، تنفس یا بلع ذرات باشد. همچنین ویروس‌ها قادرند تا مدت‌زمان محدودی خارج از سلول زنده میزبان، زنده بمانند و قابلیت انتقال به میزبان جدید و ایجاد بیماری از طریق تماس فرد با سطح آلوده هم محتمل است.
ویروس کرونا گروه بزرگی از ویروس‌ها هستند که می‌توانند سبب بیماری به شکل سرماخوردگی ساده تا بیماری‌های وخیم‌تری مانند سندرم تنفسی خاورمیانه (مِرس) یا سندرم حاد تنفسی (سارس) باشند. ویروس کرونا انواع مختلفی دارند که قادر به ایجاد بیماری در پرندگان و پستاندارانی مانند خفاش، گربه، خوک و انسان هستند. ویروس کرونای جدید که کووید-19 نامیده می‌شود برای اولین‌بار در ماه دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهان چین در میان گروهی از افراد که سابقه بازدید از غرفه غذاهای دریایی «هونان» را داشتند، تشخیص داده شد. موارد ثانویه، پزشکان و پرستارانی بودند که با این بیماران در تماس بودند. روی بیمارانی که به بیماری پنومونی مشکوک بودند، آزمایش‌های متعددی انجام شد و نتایج آزمایش‌های توالی‌یابی ژنتیکی ویروس آشکار کرد که ویروس با عامل مِرس و سارس هم‌خانوادگی نزدیکی دارد، اما در مدت‌زمان کوتاهی مشخص شد که ویروس قابلیت سریع‌تری نسبت به ویروس‌های مشابه قبلی دارد. با وجود زنگ هشدارهای اولیه، در طول جشن سال نو چینی موسوم به «chunyun» ویروس به‌سرعت در جمعیت بیشتری از مردم منتشر شد و موقعیت شهر ووهان به‌عنوان شهری پرتردد و دارای خطوط ریلی و هوایی زیاد، به این انتشار دامن زد.
در یک ماه، ویروس به‌سرعت نه‌تنها در کشور چین، بلکه در بسیاری از کشورهای مختلف دنیا پخش شد و تاکنون از کشورهای اروپایی، آسیا، خاورمیانه و شمال آمریکا قربانیان زیادی داشته است. همچنان تعداد مبتلایان به این ویروس در حال افزایش است و یک درصد از افراد مبتلا، جان خود را از دست می‌دهند (درصد کشندگی ویروس حدود یک درصد برآورد شده است).
از آنجایی که چین سابقه قبلی با اپیدمی از سوی کرونا‌ویروس را داشت، این‌بار وزارت بهداشت اقدامات پیشگیرانه را سریع‌تر در دستور کار قرار داد. در نوامبر سال ۲۰۰۲ گونه‌ای از کرونا‌ویروس با نام سارس در جنوب چین تشخیص داده شد، اما سازمان بهداشت جهانی در ماه مارس (چهار ماه بعد) گزارشی مبنی بر ۷۹۲ مبتلا و ۳۱ مرگ دریافت کرد. در آن همه‌گیری (اپیدمی)، عدم شفافیت وزارت بهداشت چین به‌عنوان یکی از عوامل اصلی گسترش جهانی ویروس عنوان شد، اما از آنجایی که ویروس جدید دوره نهفتگی طولانی‌تری دارد، گسترش آن با سرعت بیشتری انجام شد.
به دلیل اینکه این ویروس اخیرا کشف شده است، اطلاعات زیادی درباره آن در دسترس نیست؛ اما گروه‌های مختلف مشغول در حوزه سلامت مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (CDC) در حال انجام تحقیقات گسترده درباره این ویروس هستند. همچنین با توجه به شباهت ۸۸درصدی توالی ژنتیکی ویروس به کرونای عامل سارس می‌توان نکاتی را جهت پیشگیری از بیماری در نظر گرفت.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی افراد مشکوک به ابتلای ویروس کرونای ووهان دارای عفونت حاد سیستم تنفسی، تب، سرفه و نیازمند بستری در بیمارستان به دلیل مشکلات تنفسی حاد هستند. تأیید بیماری فقط از طریق آزمون‌های اختصاصی ویروس کووید-19 و صرف‌نظر از علائم بالینی است. همچنین سابقه سفر به مناطقی که موارد گزارش‌شده وجود دارد در دو هفته قبل باید در نظر گرفته شود. رادیولوژی ریه‌ها در کنار تست خون و تست ژنتیکی RT-PCR در تشخیص صحیح بسیار مؤثر است. تفاوت بزرگ کووید-19 با سارس و مِرس در نداشتن آبریزش بینی و علائم گوارشی در کرونای جدید است. علائم بیماری ممکن است دو تا 14 روز بعد از ورود ویروس به بدن نمایان شوند.
ویروس با تماس مستقیم افراد با قطرات منتشرشده از دستگاه تنفسی فرد آلوده منتشر می‌شود. همچنین درصورتی‌که فردی اخیرا روی سطح اشیا سرفه یا عطسه کرده باشد، احتمال انتقال بیماری از طریق لمس سطح و تماس با چشم یا دهان وجود دارد. ویروس روی سطوح فلزی و پلاستیکی برای مدت چند ساعت تا چند روز زنده مانده و قابلیت انتقال بیماری را دارد. ویروس توانایی زنده‌‌ماندن در سطوح پارچه‌ای را هم داراست. طول عمر ویروس روی دست‌ها کمتر است، اما باید توجه داشت در طول مدت‌زمان کوتاه احتمال تماس دست با صورت بسیار بالاست، پس یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از بیماری، شستن دست‌ها بعد از لمس هر محیط مشکوک به آلودگی با آب و صابون است.
باید در نظر داشت که نگرانی از سلامت جسمی و روانی سایرین در این شرایط به اندازه سلامت فردی ما مهم است. پس در صورتی که علائم اولیه بیماری شبیه سرماخوردگی دارید، در محل‌های عمومی از ماسک استفاده کنید. مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها استفاده از ماسک را به افراد سالم برای پیشگیری از بیماری‌های تنفسی شامل کرونا توصیه نمی‌کند؛ مگر در مناطقی که مسئولان مراکز بهداشتی شما را به استفاده از ماسک توصیه کنند. هنگام سرفه و عطسه صورت خود را با دستمال بپوشانید و حتما ماسک و دستمال‌های استفاده‌شده را در سطل دردار بیندازید یا در کیسه پلاستیکی جمع‌آوری کنید. فراموش نکنید قطرات تنفسی فرد آلوده با عطسه یا سرفه به فاصله حدود دو متر منتشر می‌شود.
در مدتی که علائم بیماری را دارید، از تماس با دیگران مخصوصا با سابقه اخیر بیماری، افراد دارای نقص سیستم ایمنی، افرادی که اخیرا پیوند عضو انجام داده‌اند، زنان حامله، افراد مسن و کودکان خودداری کنید. اگر علائم بیماری شما رو به وخامت گذاشت، حتما به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید، اما حتما از قبل مسئولان مرکز را از وضعیت خود آگاه کنید. همچنین سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند که از خوردن گوشت و اعضای بدن خام موجودات پرهیز کنید. مصرف سیگار بر توانایی طبیعی ریه‌ها برای مقابله با ورود ذرات خارجی به ریه‌ها تاثیرگذار است و کاهش یا عدم مصرف سیگار به مقاومت بدن در ابتلا به بیماری کمک چشمگیری خواهد کرد.
طبق گزارش‌ها، آمار مرگ‌ومیر توسط ویروس کرونای جدید بیشتر در افراد مسن با سابقه بیماری‌های قلبی مشاهده شده، اما همچنان نمی‌توان با قاطعیت گفت ویروس روی کودکان اثری ندارد. اگر فرزند شما علائمی از بیماری و مشکلات حاد تنفسی نشان می‌دهد، در قدم اول از حضور کودک در مدرسه و دیگر اماکن عمومی جلوگیری کنید، مانند توصیه‌های سابق نکات بهداشتی را رعایت کنید تا کودک را از ابتلا به عفونت‌های ثانویه ویروسی یا باکتریایی حفاظت کنید. در اولین فرصت مراکز بهداشتی را از وضعیت فرزند خود مطلع کنید. مادران باردار نباید نگران انتقال بیماری به جنین خود باشند. همچنین شیردهی از طریق پستان موجب انتقال ویروس به نوزاد نمی‌شود و حتی می‌توان فواید شیر مادر بر تقویت سیستم ایمنی نوزاد را هم به‌عنوان یک نکته مثبت در نظر گرفت. اگر مادر در دوران شیردهی علائمی از بیماری داشته باشد، با رعایت دستورالعمل‌های پزشک مانند رعایت نکات بهداشتی و زدن ماسک می‌تواند به شیردهی نوزاد خود ادامه دهد. انتقال از طریق لمس سطوح و اشیا که ویروس روی آنها نشسته هم امکان‌پذیر است، اما راه اصلی انتقال محسوب نمی‌شود. (تماس فرد به فرد راه انتقال مرسوم‌تری است). تا زمانی که سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت وضعیت را عادی اعلام کنند از انجام سفرهای غیرضروری پرهیز کنید. اگر به هر دلیلی مجبور به سفرکردن هستید، اقدامات پیشگیرانه را با دقت در طول سفر در نظر بگیرید. همراه خود وسایل بهداشتی مانند صابون، ژل ضدعفونی‌کننده دست، دستمال‌کاغذی تمیز و کیسه پلاستیکی برای جمع‌آوری دستمال‌ها همراه داشته باشید. در صورت لمس سطوح در مکان‌های عمومی مانند مترو و اتوبوس دست‌های خود را برای مدت 20 ثانیه با آب و صابون بشویید یا از الکل 70 درصد برای ضدعفونی استفاده کنید.
از افراد دارای علائم بیماری دوری کنید و از شرکت غیرضروری در اماکن عمومی و گردهمایی‌ها و جشن‌ها بپرهیزید. از خوردن و آشامیدن در مکان‌های شلوغ پرهیز کنید و همراه خود مقداری خوراکی در بسته‌بندی تمیز و آب همراه داشته باشید. نوشیدن مکرر آب و مرطوب نگه‌داشتن گلو سبب می‌شود توانایی ویروس در چسبیدن به سطح گلو کاهش پیدا کند.
اگر طی دو هفته اخیر به شهرها یا کشورهایی که موارد بیماری در آنها گزارش شده سفر داشته‌اید، وضعیت سلامت خود را با دقت بررسی کنید و در صورت بروز هرگونه علائم بیماری با یک مرکز بهداشتی تماس بگیرید.
تاکنون درمان قطعی‌ای برای مشکلات تنفسی ناشی از بیماری کووید-19 گزارش نشده است. از آنجایی که این بیماری توسط ویروس ایجاد می‌شود، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها هیچ اثر درمانی‌ای ندارد. آنتی‌بیوتیک‌ها موادی هستند که برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شوند و باید در نظر گرفت که به دلیل ساختار متفاوت ویروس از باکتری، آنتی‌بیوتیک‌ها بر درمان ویروس بی‌اثرند، مگر در موارد فاز حاد بیماری ویروسی که باکتری‌های فرصت‌طلب از ضعف سیستم ایمنی استفاده کرده و ایجاد عفونت ثانویه می‌کنند، با تشخیص پزشک معالج مصرف آنتی‌بیوتیک در دستور درمان بیمار قرار می‌گیرد. همچنین مهم است که در نظر بگیریم باکتری‌ها توانایی مقاوم‌شدن به آنتی‌بیوتیک‌ها را از طریق تغییر در ماده ژنتیکی دارا هستند. مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها به گسترش سریع مقاومت باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌های موجود کمک می‌کند و جامعه پزشکی را برای درمان بیماری‌های پرخطر مانند سل دچار مشکل می‌کند. همچنین تابه‌حال موردی از تولید واکسن اختصاصی برای ویروس کرونا گزارش نشده است.
همچنین با توجه به جدید بودن بیماری مشخص نیست آیا افرادی که بیماری را پشت سر گذاشته و سلامت مجدد به‌دست می‌آورند، احتمال آلودگی مجدد به ویروس را دارا هستند یا خیر. اگرچه نمی‌توان پیش‌‌بینی دقیقی راجع به آینده این همه‌گیری انجام داد، اما اطلاعات موجود راجع به عامل بیماری سارس آشکار می‌کند ویروس می‌تواند بر روی سطوح صاف به مدت 5 روز در دمای 22 تا 25 درجه سانتی‌گراد و رطوبت 40 تا 50 درصدی زنده بماند، اما دماهای بالاتر از 38 درجه بر کاهش پایداری ویروس نقش موثری خواهد داشت. این اطلاعات به دانشمندان این امید را می‌دهد که با فرارسیدن بهار و گرم‌تر شدن دمای هوا از گسترش ویروس جلوگیری شده و بیماری به شکل خودبه‌خود کنترل شود.
با جمع‌بندی .طالب فوق می‌توان چند نکته را نه‌تنها برای عبور از مرحله کنونی، بلکه برای موارد احتمالی آینده در نظر گرفت:
طبق جدول رسمی بیماری‌های همه‌گیر، بیماری‌های میکروبی که جمعیت زیادی از انسان‌ها را در دنیا مبتلا می‌کنند، حتی در قرن 21 و با وجود تمام پیشرفت‌ها در زمینه پزشکی و بهداشتی محتمل هستند. از آنجایی که موارد این‌چنینی هزینه‌های اقتصادی و روانی بالایی به سیستم سلامت جامعه و مردم وارد می‌کنند، لزوم بهبود زیرساخت‌های آموزشی صحیح و دقیق در تمام سطوح جامعه اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. آموزش در زمینه بیماری‌های واگیردار، راه‌های انتقال و چگونگی پیشگیری از آن همراه با تهیه لوازم ضروری جامعه را یک قدم بزرگ به سمت سلامت بیشتر سوق می‌دهد. نکته دیگر شفافیت در اطلاع‌رسانی است که باعث به‌صدادرآمدن زنگ خطر در زمان مناسب می‌شود که می‌تواند به توجه کافی به رعایت حداکثری نکات ضروری منجر شود. اطلاع‌رسانی دقیق و به‌موقع مراجع رسمی متشکل از تیم متخصص مانع از انتشار شایعاتی می‌شود که علاوه‌بر تحمیل استرس‌های نابجا منجر به دست‌کم‌گیری موقعیت یا واکنش‌های نامناسب می‌شود. امید است با اقدامات پیشگیرانه تک‌تک مردم و تلاش‌های کادر سلامت به‌زودی از این مرحله سخت موجود گذر کنیم و از درس‌های امروز برای ساختن آینده‌ای بهتر استفاده کنیم.
