بد عهدی چین، هند و روسیه

نوسان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران

میزان سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی در ایران در سال‌های گذشته نوسانات زیادی داشته است. این تغییرات در میزان سرمایه‌گذاری خارجی وابستگی زیادی به وضع رابطه سیاسی کشورهای جهان با ایران دارد. ایران در ٤٠‌سال گذشته رابطه اقتصادی بسیار ناچیزی با ایالات متحده داشته است. همچنین رابطه تجاری ایران با کشورهای عضو اتحادیه اروپا تا حدود زیادی به رابطه سیاسی بین ایران و آمریکا وابسته بود.

در زمان‌هایی که آمریکا ایران را تحریم کرده است، کشورهای اروپایی به دلیل رابطه اقتصادی استراتژیک خود با آمریکا از بازار ایران صرف‌نظر کرده و با تحریم‌های آمریکا همراهی می‌کردند.

 در دهه گذشته میلادی، ایران سه وضع را از نظر اقتصادی پشت‌سر گذاشته است؛ این سه وضع شامل دو دوره تحریم‌های سنگین بود. تنها در یک زمان کوتاه دوساله مابین این تحریم‌های شدید، ایران توانست با کشورهای اروپایی برای سرمایه‌گذاری در ایران مذاکره کند که عمدتا منجر به ورود سرمایه‌گذاری خارجی نشد.

 رابطه تجاری ایران با کشورهایی که از نظر سیاسی نسبت به آمریکا مستقل عمل می‌کنند، تفاوت عمده‌ای در رابطه با کشورهای اروپایی ندارد. ایران پس از برجام تاکنون نتوانسته است به میزانی که پیش‌بینی می‌کرد، کشورهایی مانند هند، چین و روسیه را به سرمایه‌گذاری در ایران ترغیب کند.  هرچند ایران با تلاش‌های گسترده توانسته است پس از برجام در برخی از حوزه‌ها قراردادهایی را با این کشورها به امضا برساند. قراردادهایی در حوزه نفت و گاز با کشور چین، قرارداد توسعه بنادر چابهار با کشور هند و قرارداد در حوزه توسعه صنعت ریلی کشور از مهم‌ترین نمونه‌ها هستند. با وجود این، این کشورها در چند‌سال گذشته تعهدات خود را برای اجرای طرح‌های سرمایه‌گذاری به‌طور کامل انجام نداده و در برخی از موارد از ادامه همکاری انصراف داده‌اند.

چین از نفت ایران کنار کشید

چین قرار بود در صنایع نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند اما در‌ سال٩٨ وزارت نفت چین کناره‌گیری شرکت چینی «سی‌ان‌پی‌سی» از طرح ٥میلیارد دلاری توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس‌جنوبی را تأیید و اعلام کرد که شرکت ایرانی پتروپارس این فاز را به‌طور کامل توسعه می‌دهد. شرکت چینی CNPC که قراردادی ۵‌میلیارد دلاری در پارس‌جنوبی امضا کرده بود و پیش از این شرکت چینی، شرکت فرانسوی «توتال» و «سی‌ان‌پی‌سی» چین، ‌سال۹۶ قراردادی ۴٫۸‌میلیارد دلاری برای توسعه این فاز با ظرفیت تولید روزانه ۵۶‌میلیون مترمکعب امضا کردند، اما با خروج آمریکا از برجام، شرکت توتال از قرارداد کنار کشید و اکنون زنگنه می‌گوید شرکت چینی نیز کنار کشیده‌ است.

هند به چابهار نیامد

یکی از مهم‌ترین قراردادهایی که ایران پس از برجام امضا کرد، قرارداد توسعه بنادر چابهار با کشور هند بود. این قرارداد علاوه بر ایران برای کشور هند از اهمیت بالایی برخوردار است.

 اهمیت این قرارداد از این جهت است که برای حضور بیشتر هند در اقتصاد جهانی و رقابت ‌با قدرت‌هایی مانند چین برای دسترسی به بازارهای دست‌نخورده و منابع طبیعی فراوان آسیای میانه از یک‌طرف و مشکلات سیاسی هند و پاکستان از طرف دیگر دست به دست هم داده‌اند تا چابهار بهترین، به‌صرفه‌ترین و مطمئن‌ترین گزینه هند برای ایجاد کریدوری به کشورهای آسیای میانه تا شرق اروپا شود.  اجرای این قرارداد برای ایران هم بسیار مهم است؛ زیرا استان سیستان‌وبلوچستان یکی از مناطق کمتر برخوردار کشور است و توسعه بنادر چابهار می‌تواند نقش عمده‌ای را در بهبود وضع اقتصادی این منطقه ایفا کند. بنا به اعلام سازمان بنادر و دریانوردی برطبق این قرارداد، قرار بود هندوستان دو لنگرگاه بندر چابهار را با مشارکت یک شرکت داخلی به مدت ١٠‌سال با قرارداد اصطلاحا (bot) اجاره ‌کند و این لنگرگاه‌ها را با ٣٢ جرثقیل عملیاتی درمجموع به ارزش ٨٥,٢١‌میلیون دلار تجهیز ‌کند و بعد از ١٠‌سال هم این جرثقیل‌ها را به ایران بازگرداند.

با وجود این، تاکنون هند به تعهدات خود درباره این توافق عمل نکرده است. بهانه‌جویی‌های هند برای انجام‌ندادن تعهداتش تنها هفت‌ماه پس از امضای تفاهم‌نامه آغاز شد. این کشور در بهمن‌ماه ‌سال٩٥ برای نخستین‌بار ایران را به تأخیر در پروژه چابهار متهم کرد و این مسأله را به‌عنوان دستاویزی برای تخصیص‌ندادن بودجه توسعه بنادر چابهار قرار داد.

پس از این اتفاق، هند بارها شروع این پروژه را به تأخیر انداخت. این درحالی است که آمریکا پروژه توسعه بنادر هند را از تحریم‌های آمریکایی معاف کرده است اما مشکلات بانکی که آمریکا برای ایران به وجود آورده، عملا باعث می‌شود که نقل و انتقالات مالی برای این پروژه با دشواری روبه‌رو باشد.

روسیه از راه‌آهن ایران رفت

روسیه دیگر کشوری است که در ماه‌های اخیر از انجام برخی از پروژه‌های اقتصادی در ایران انصراف داده است. یکی از قراردادهایی که روسیه اخیرا از انجام آن اعلام انصراف کرده است، قرارداد مشارکت در احداث راه‌آهن گرمسار- اینچه‌برون بود.

این پروژه در آذرماه ‌سال۹۴ امضا شده بود. ارزش سرمایه‌گذاری روسیه در این پروژه ١,٢‌میلیارد یورو برآورد شده بود که معادل ٨٥‌درصد از ارزش کل پروژه است. در این پروژه شرکت روسی قرار بود ظرفیت بارگیری این خط آهن را به ۱۰‌میلیون تن در‌ سال افزایش دهد و سرعت حرکت قطار‌ها را به ۱۲۰کیلومتر در ساعت برساند، درحالی‌ که ایران نزدیک به پنج‌سال در انتظار انجام تعهدات روسیه در این پروژه است. به گزارش اسپوتنیک هفته گذشته مقامات روسیه اعلام کردند که روسیه از سرمایه‌گذاری در این پروژه انصراف می‌دهد.

برخی از منابع خبری، نگرانی روسیه از ایجاد مشکل در روابط اقتصادی این کشور با آمریکا را به‌عنوان اصلی‌ترین دلیل قطع همکاری روسیه با ایران در این پروژه ذکر می‌کنند. در همین رابطه خبرگزاری اینترفکس روسیه مدعی شد، که این شرکت از بیم تحریم‌های آمریکا پروژه را رها کرده است. نکته دیگری که در همین رابطه اهمیت دارد آن است که به گزارش اینترفکس، به دلیل اینکه شرکت روسی به خاطر تحریم‌های آمریکا از این پروژه کناره‌گیری کرده است، ایران نمی‌تواند در دادگاه‌های بین‌المللی علیه این شرکت اقامه دعوا کند.

در نهایت به نظر می‌رسد آنچه در دنیای کنونی روابط اقتصادی بین کشورها را شکل می‌دهد، حجم تجارت بین کشورهاست. گرچه کشورها ممکن است به دلایل سیاسی و امنیتی با یکدیگر روابط اقتصادی و تجاری را شکل دهند، اما اولویت تمامی دولت‌ها حفاظت از منافع اقتصادی کشور است. بر این اساس، دولت‌ها تلاش می‌کنند روابط تجاری خود را با اقتصادهای بزرگ‌تر حفظ کنند و تلاش می‌کنند از هر ارتباطی که منافع کشورشان را دچار اختلال کند، پرهیز کنند.