تجربه‌هایی از سیلاب که به کار نبستیم و نمی‌بندیم
لرستان بار دیگر روی ویرانگر سیل را به خود دید. روز دوشنبه، پنجم اسفند تا ظهر چهارشنبه هفته پیش شهرها و روستاهای استان لرستان بارانی بود و حالا با آفتابی‌شدن آسمان، خسارت‌های میلیاردی، خصوصا در بخش‌های زیرساختی بار دیگر گریبان این استان را گرفته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، گرچه استاندار لرستان پیش از این خسارت‌های سیل به زیرساخت‌های استان را بیش از ۲ هزار میلیارد تومان برآورد کرده است، اما مدیرکل مدیریت بحران استان لرستان می‌گوید که اعلام نهایی خسارت‌ها تا زمان برآوردهای نهایی ممکن نیست و اعداد اعلامی در حال حاضر برآوردهای نهایی نیستند. سایه سیل و مصیبت‌های حاصل از آن در حالی بار دیگر بر سر شهرهای لرستان افکنده شده است که رفع موانع و چاره‌اندیشی برای مقابله با بحران در این استان همچنان محل تردید و پرسش دارد. دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی استان لرستان بر تردیدهای جاری صحه می‌گذارد و می‌گوید آنطور که بایسته بود از سیل فروردین ماه نیاموختیم. گرچه به زعم این کارشناس محیط‌زیست، شکل بارندگی‌های سیل اسفندماه مجاری تنفس را برای مسوولان و مردم باز نگاه داشت و از خسارت‌های سنگین‌تر جلوگیری کرد، اما همچنان اقدامات برخی نهادهای مدیریتی، از جمله شهرداری در مسیرهای بحرانی رودخانه خرم‌آباد قابل نقد است.
خسارت چشمگیر جاده‌ها
غلامرضا آقامیرزایی، مدیرکل مدیریت بحران استان لرستان بیشترین آسیب سیل اسفندماه را متوجه زیرساخت‌های ارتباطی استان می‌داند و می‌گوید: «طی این سیل راه‌ارتباطی حدود ۴۰۰ روستا بسته شده بود که تا ظهر جمعه، بخش اعظمی از راه‌های ارتباطی این روستاها باز شده است و تنها راه ارتباطی ۱۲۷ روستا همچنان مسدود است.» آقامیرزایی با اشاره به اینکه وضعیت سایرزیرساخت‌ها، از جمله آب، برق و گاز روستاهای استان مساعد است، تاکید می‌کند که تا عصر جمعه فقط ۵ روستا مشکل آب دارند که اقدامات لازم برای آب‌رسانی به این مناطق در دستور کار قرار دارد. مدیرکل مدیریت بحران لرستان برآورد نهایی خسارت وارد شده را در حال حاضر ممکن نمی‌داند و می‌گوید که ارزیابی خسارت‌ها از روز چهارشنبه آغاز شده است، اما برآورد نهایی خسارت‌ها ۱۰ روز زمان خواهد برد و تا پایان این زمان، ارقام منتشر شده از اعتبار خارج و مبلغ‌های اعلام شده غیرواقعی هستند. آقامیرزایی در پاسخ به این پرسش که آیا ستاد مدیریت بحران لرستان توانسته است از سیل فروردین ماه تجربه بیندوزد یا خیر، تاکید می‌کند که اولا نحوه پوشش بارش‌های اسفندماه با فروردین متفاوت بود و دوما، سیل اخیر تمام استان را درگیر خود کرد. او با اشاره به موثربودن نحوه اطلاع‌رسانی این ستاد و اقدامات قبلی، تاکید می‌کند که پس از سیل فروردین ماه، ۳۷ هزار واحد مسکونی ساخته شده بود و این واحدها در سیل اخیر آسیب ندیدند، زیرا در مسیل رودخانه‌ها احداث نشده‌اند. با اینکه سیل گذشته بیش از ۱۰ هزار میلیارد خسارت برای این استان باقی گذاشته است، اما به گفته آقامیرزایی، اموال منقول در سیل اسفند ماه آسیب جدی ندیده‌اند و به این سبب، آثار و تبعات سیل اسفند ماه به سنگینی سیل فروردین‌ماه نخواهد بود.
مدیرکل مدیریت بحران لرستان با رد وقوع هرگونه خسارت یا آسیب جانی در این سیل، به اقدامات صورت گرفته در دیوار حفاظتی پلدختر اشاره می‌کند و می‌گوید که دیوارکشی در این منطقه، توانست حدود ۸۰ درصد از خطرات ممکن را از سر راه پلدختر بردارد. به تاکید این مسوول، اقداماتی نظیر لایروبی، جابه‌جایی موضعی و اطلاع‌رسانی در کاهش خسارات نقش عمده‌ای داشته است و تا امروز خسارت خودرو نیز گزارش نشده است. آقامیرزایی تاکید می‌کند که حتی اگر خسارات خودرو در این سیل گزارش شوند، این گزارش‌ها به ثبت نخواهند رسید. علت ممانعت ستاد مدیریت بحران لرستان از این کار، اطلاع‌رسانی به موقع است: «ما چهار روز پیش از وقوع سیل اطلاع‌رسانی کردیم. در سیل گذشته از بیش از هزار دستگاه خودرو خسارت گرفتند، اما در این سیل خسارت نخواهیم پرداخت.» آقامیرزایی علاوه بر این از امتناع این ستاد برای توزیع مایحتاج و بسته‌های غذا می‌گوید: «ما اجازه ندادیم بسته‌های غدایی توزیع شود، اطلاع‌رسانی کرده و گفته بودیم خانواده‌ها برای پانزده الی بیست روز مایحتاج غذایی خود را تامین کنند. تنها کاری که کردیم، در شهر محمودان بود که ۱۲الی ۱۳ هزار سوخت گرمایشی نفتی تامین کردیم.» این مسوول در بخش پایانی سخنان خود به خسارات وارد بر زمین‌های زراعی اشاره می‌کند و آنها را سنگین می‌داند، با این حال همچنان از ارایه آمار یا درصد امتناع می‌کند.
خسارت ۱۰ میلیارد تومانی آثار تاریخی
سیل هفته گذشته خسارت قابل‌توجهی به پل‌ها و پل‌های تاریخی وارد کرده است. «سیدامین قاسمی»، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان در حالی خبر ورود خسارت ۱۰ میلیارد تومانی به آثار تاریخی این استان را می‌دهد که به گفته او، تاکنون حتی یک ریال اعتبار برای استحکام‌بخشی و مرمت ابنیه تاریخی پس از وقوع سیل فروردین ماه به این استان تصویب و ابلاغ نشده است. قاسمی با تاکید بر اینکه مرمت‌های اضطراری پیش از این با اعتبارات ملی صورت گرفته است می‌گوید: «عمده آسیب‌های وارد بر ابنیه تاریخی متوجه پل‌های تاریخی و بافت تاریخی بروجرد است، علاوه بر آن دیوار برخی از خانه‌های تاریخی بروجرد نیز فرو ریخته است.» مدیرکل میراث فرهگی استان لرستان ورود هرگونه خسارت بر قلعه تاریخی فلک‌الافلاک را رد می‌کند و می‌گوید با اینکه تاکنون بودجه‌ای برای مرمت و استحکام‌بخشی به این بنای تاریخی صورت نگرفته است، اما با توجه به اخطارهای قبلی، میراث‌فرهنگی استان توانسته است با استفاده از پوشش‌های برزنتی مانع از نفوذ آب به این بنا شود. سیل فروردین ماه حدود ۸۰ میلیارد ریال به ابنیه تاریخی، تاسیسات گردشگری و کارگاه‌های صنایع‌دستی خسارت وارد کرده بود. گرچه خسارت‌های وارد شده سیل اسفندماه به‌زعم قاسمی ناچیز است، اما خسارت‌های جدید نیز باری اضافی بر دوش بناها و ابنیه‌های تاریخی این استان خواهد بود.
آیا از سیل درس گرفتیم؟
میزان، نوع، مدت‌زمان و پراکندگی بارش‌های اسفندماه فرصت تنفسی را برای مسوولان و مردم فراهم کرد تا خسارت‌های سیل اسفند ماه ۱۳۹۸ چشمگیر‌تر از سیل فروردین ماه نباشد. «مجید دریکوند»، دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیست استان لرستان تاکید می‌کند که سیل فروردین‌ماه مهارت مسوولان و مردم را در مواجهه با سیلاب پربارتر کرده است. گرچه همچنان نقدهایی به عملکردهای نهادهای متولی در فاصله یازده‌ماهه دو سیل مطرح است، اما رصدهای میدانی این کارشناس نشانگر آن است که مردم لرستان، خصوصا ساکنین و دکان‌داران با تمهیداتی خودجوش از ورود خسارت به اموال خود جلوگیری کرده‌اند. تعویض درب‌ها، ایزوگام‌کشی، استفاده از پلاستیک و کیسه‌های شنی و جابه‌جایی اموال داخل فروشگاه‌ها از جمله اقدامات پیشگیری بود که پیش از وقوع سیل در شهر خرم‌آباد توسط مردم صورت گرفته است. این اقدامات گرچه از ورود آسیب جلوگیری کرده است، اما به‌زعم دریکوند، این اقدامات تنها نحوه مقابله با بحران است و می‌شد از سیل فروردین‌ماه درس‌هایی زیربنایی گرفت و آنها را به کار بست. یکی از این درس‌ها مواجهه صحیح با نقاط بحران‌زای رودخانه خرم‌آباد بود. این دانشجوی دکترای علوم محیط‌زیست با اشاره به پیچ‌های بحرانی رودخانه خرم‌آباد می‌گوید:«مقاطعی از رودخانه خرم‌آباد پیچ‌هایی با زاویه‌های بالا دارند. بالاآمدن آب در رودخانه خرم‌آباد در این نقاط می‌تواند بحران‌زا باشد، زیرا آب در این پیچ‌ها می‌تواند با دیوارهای رودخانه برخورد کند و تغییر مسیر بدهد.» پیچ در محدوده خیابان ساحلی و در حوالی محوطه کاخ گلستان و مجاورت قلعه فلک‌الافلاک، به گفت دریکوند، به عنوان محل بحرانی شناسایی شده است. گرچه سیل فروردین‌ماه به همین محل بحران خسارت‌های قابل توجهی وارد کرد و بنا بر این بود که با احداث صد متر دیواره بتنی در این بخش، از تکرار خسارت‌ها جلوگیری شود، اما این کارشناس محیط‌زیست می‌گوید که احداث دیوار بتنی یازده ماه معطل ماند تا شب قبل از وقوع سیل اسفند ماه احداث شود. انتشار اطلاعیه‌های ستاد مدیریت بحران و پیش‌بینی وقوع سیل نهایتا شهرداری خرم‌آباد را مجاب کرد تا شبانه ۳۵ متر از دیوار صدمتری پیش‌بینی شده را احداث کند، این در حالی است که بتن‌ریزی در چنین شرایطی دوام نخواهد داشت و این دیوار در آینده نیز کارآمدی خود را از دست خواهد داد.
دبیر شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی استان لرستان علاوه بر تاکید بر اقداماتی که می‌توانستند در این بازه یازده ماهه صورت بگیرند اما نگرفتند، اشاره می‌کند که وضعیت فعلی بارش‌های استان لرستان بسیار کم سابقه است و آسیب‌ها و خسارت‌های وارد شده، در سایه دستکاری‌ها و مداخلات انسانی بیش از پیش شده است. او می‌گوید که طی ۵۰ الی ۶۰ سال گذشته، نهرها و رودخانه‌های باستانی یا کانال‌های آبی در این منطقه فعال بودند و می‌توانستند آب‌های سطحی را جمع‌آوری کنند و مانع ورود این آب‌ها به مرکز شهر خرم‌آباد بشوند. اما مداخلات انسانی در سال‌های گذشته، اصرار برای احداث خانه در مسیل‌ها و بستر رودخانه‌ها به تدریج این نهرها و رودخانه‌ها را از بین برده است. از این رو اقدامات پایه‌ای و زیربنایی آبخیزداری در استان لرستان بیش از پیش اهمیت دارد. مشاهدات میدانی این فعال محیط‌زیستی حاکی از آن است که در مناطقی از استان لرستان که عملیات آبخیزداری صورت گرفته است، بحران سیلاب قابل کنترل است. اما در سایر مناطق، مثل مسیل‌های بین خرم‌آباد و پل دختر، اقدامات آبخیزداری و کنترل آب‌های سطحی قابل‌توجهی صورت نگرفته است و به همین دلیل بارش‌های بعدی می‌تواند بحران‌های جدیدی را برای این منطقه به وجود بیاورد. این کارشناس تاکید می‌کند که یکی از مهم‌ترین خسارت‌هایی که سیلاب می‌تواند به لرستان وارد کند و متاسفانه مورد غفلت واقع می‌شود، فرسایش خاک است. فرسایش خاک در این منطقه علاوه بر اینکه می‌تواند گونه‌های گیاهی و جانوری خاصی، مثل بلوط و سنجاب ایرانی را برای همیشه نابود کند، می‌تواند آینده زندگی در حاشیه زاگرس را تحت‌الشعاع قرار دهد. کشاورزی غیرعلمی و ناپایدار، شخم‌زنی در جهت شیب، جانمایی نامناسب توسعه شهری و سایر اقداماتی که خلاف توسعه پایدار هستند که در شکل‌گیری این وضعیت بی‌تاثیر نیستند و به‌زعم دریکوند، اگر قرار بود از سیل فروردین درسی اساسی بگیرم، باید می‌آموختیم که توسعه‌های خود را خارج از مسیر پایدار تعریف نکنیم و به جنگ محیط‌زیست نرویم.
