بورس 92 چگونه گذشت...؟

در ابتدای سال 92 همزمان با ورود هلدینگ خلیج فارس، صعودهای شاخص بورس آغاز شد و در شرایطی که بورس به رکورد‌شکنی‌های خود در بهار و همچنین تابستان ادامه می‌داد دولت یازدهم تشکیل شد؛ عده‌ای معتقد بودند که با تشکیل دولت جدید و همچنین تغییر احتمالی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، روند حرکتی بازار سرمایه تغییر خواهد کرد و بورس وارد دور جدیدی از حیات خود می‌شود، اما طیب‌نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار را تغییر نداد و بورس به روند صعودی خود ادامه داد. اما اوایل زمستان شایعاتی درباره برکناری صالح‌آبادی مطرح شد و این در شرایطی بود که رکوردزنی‌های بازار سرمایه متوقف شده بود و شاهد افت شاخص در بازار بودیم و به این ترتیب سرمایه‌گذاران در رویای رسیدن به قله 90 هزار واحدی ناکام ماندند و حمایت‌های مدیران و مسوولان بازار نیز نتوانست از این افت جلوگیری کند و هر‌چند در هفته آخر سال با حذف محدودیت‌های معاملاتی جدید روندی صعودی در پیش روی بورس قرار گرفت اما در مجموع شاخص بازار در محدوده کانال 79هزار واحدی آرام گرفت و بازدهی 107 درصدی را از ابتدای سال تا روز سه‌شنبه به ثبت رساند و اما در کنار رسیدن نرم نرمک بهار، روزگار بورس تهران چگونه بود و از نظر مدیران بازار سرمایه مهم‌ترین رخداد سال 92 بورس چه بود؟ علی صالح‌آبادی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار خوشبختانه بازار سرمایه کشور در سال 92 نیز همانند سال‌های قبل و به همت مسوولان و فعالان این بازار شاهد دستاوردهای بزرگ و ستودنی در عرصه اقتصادی کشور بود. در این راستا، سال 92 با توسعه هرچه بیشتر بازار سرمایه و افزایش نقدشوندگی همراه بود و امید است این امر مهم در سایه همکاری تمامی ارکان بازار در سال جدید نیز تداوم داشته باشد، تا به این ترتیب سازمان بورس بتواند با توسعه زیرساخت‌های لازم حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآی اوراق بهادار بکوشد و حمایت هرچه بیشتر خود را از سرمایه‌گذاران به عمل آورد. محمودرضا خواجه‌نصیری، رئیس بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس و اوراق بهادار تغییر دولت در سال 92 مهم‌ترین اتفاقات بازار سرمایه را رقم زد و در واقع آثار تغییر دولت در بورس بسیار گسترده بود؛ روی کار آمدن دولت جدید باعث رونق چشمگیر معاملات و در مقابل افزایش انتظارات از بازار سرمایه شد و به دنبال آن تلاطم زیادی هم از جهت صعودی و هم نزولی در بازار شکل رفت. به‌رغم اینکه پیش‌بینی‌های اولیه دولت تدبیر و امید حکایت از بازاری آرام داشت، اما نوسانات زیادی را در طول سال تجربه کردیم، در این میان رشد قابل توجه انتظارات سرمایه‌گذاران در کنار اصلاح و تغییر شرایط معاملات منجر به تشکیل بازاری پرتلاطم در سال 92 شد. بهنام چاوشی، رئیس اداره امور نهادهای مالی سازمان بورس یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در سال 92 را می‌توان راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله دانست که برای راه‌اندازی آن بسترهای نرم‌افزاری مناسبی با همکاری شرکت‌های نرم‌افزاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت فناوری و سپرده گذاری مرکزی انجام گرفت، که در این راستا مقررات صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان با تعامل با فعالان صنعت ساخت و ساز برای کمک به راه‌اندازی صندوق‌های یادشده به‌منظور کمک به توسعه تامین مالی بخش مسکن از طریق بازار سرمایه اصلاح شد. از دیگر موارد با اهمیت در این سال می‌توان به رشد شدید ریالی و تعدادی صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار اوراق بهادار اشاره کرد. فراهم شدن زمینه و تعاملات با وزارت نفت و فعالان حوزه نفت، گاز و پتروشیمی به‌منظور راه‌اندازی صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه‌ای با هدف کمک به تامین مالی از طریق بازار سرمایه برای ساخت پروژه‌های یادشده، راه‌اندازی سامانه ستان برای دریافت اطلاعات و تقاضاهای مربوط به حوزه نهادهای مالی و دریافت اطلاعات نهادهای مالی اعم از سهامی خاص و عام از طریق سامانه کدال برای یکسان سازی رویه‌ها و اطلاع رسانی از دیگر اتفاقات مهم در سال 92 بوده است. حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اتفاق در حوزه فعالیت شرکت سپرده‌گذاری، طراحی یکسری از سیستم‌ها به ویژه سیستم Post trade (نرم‌افزار پس از معاملات) بود که در حال حاضر مراحل کدنویسی و کارهای نرم‌افزاری آن به پایان رسیده و فرآیند کسب و کار مراحل اجرایی و انتقال داده‌ها در سال آینده انجام خواهد شد. در سال 92 فصل جدیدی از همکاری با بانک‌ها مبنی بر فعالیت عملی مشترک آغاز شد، تا به این ترتیب بانک‌ها مشارکت بیشتری از فرآیند تسویه معاملات بورس داشته باشند و در آینده حوزه فعالیت گسترده‌تری برای آنها طراحی خواهد شد. ورود صندوق‌های قابل معامله (ETF) از دیگر اتفاقات مهم سال جاری بود که نیازمندی‌های این بازار در حوزه Post trade نیز فراهم شد. در حوزه صکوک نیز با همکاری سازمان بورس، شرکت سپرده‌گذاری و اداره دارایی مرکزی، مشکلات موجود از قبیل ضامن و دیگر مسائل برطرف شده و رونق بهتری نسبت به سال‌های قبل یافته و به این ترتیب چشم‌انداز روشن‌تری برای سال آینده در انتظار صکوک خواهد بود تا استفاده از این ابزار رونق بهتری یابد. افزون بر این، پذیره‌نویسی صکوک به زیر قیمت اسمی نیز رویداد مطلوبی بود که با تلاش تمامی فعالان صورت گرفت که این مساله نه تنها گامی موثر در تامین مالی خواهد بود، بلکه به رونق هرچه بیشتر شرکت‌های تامین سرمایه منجر خواهد شد. گسترش خدمات الکترونیک و حرکت به سمت تفکر غیرکاغذی کردن از دیگر اقدامات با اهمیت در شرکت سپرده‌‌گذاری است که در سال جدید نیز با تلاش بسیار دنبال خواهد شد. سید‌روح‌الله حسینی‌مقدم، مدیر نظارت بر شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران اعتقاد دارم بازار سرمایه در سال 92 سال بسیار خوبی را پشت سر گذاشت. افزایش نقدشوندگی که خواسته هر سرمایه‌گذار از یک بازار مالی است، فراهم شد و درصد سهام در دست مردم به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. همچنین با معرفی صندوق قابل معامله در بورس، زنجیره حضور غیرمستقیم سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای به بازار تا حدودی کامل شد. صندوق قابل معامله هم برای حضور سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای داخلی مناسب است و هم برای سرمایه‌گذاران خارجی. سرمایه‌گذاران خارجی در کنار جذابیت‌های بازار به دنبال دسترسی به اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده و مهم‌تر از آن در پی نقدشوندگی هستند و از آنجاکه صندوق قابل معامله این دو چالش بزرگ را ندارد برای خارجی‌ها نیز جذاب است. علاوه‌بر این با تقویت بازار سرمایه و کسب جایگاه قابل ملاحظه در اقتصاد، همدلی و انسجام محسوسی هم بین اهالی بازار سرمایه به‌ویژه در فصل بودجه‌ریزی کشور مشاهده شد که تقویت و سازماندهی این تعامل می‌تواند به جذابیت‌های این بازار در سال‌های آتی نیز کمک کند. روح‌الله میرصانعی، دبیر کانون کارگزاران بحث توافق‌های صورت گرفته با دیگر کشورهای جهان مهم‌ترین رخداد ملی در سال 92 بود که منجر به تاثیر مثبت در بازار سرمایه شد و چنانچه این توافق‌ها در بلندمدت تداوم داشته باشد، شاهد رونق در بازار سرمایه و به این ترتیب رشد متغیرهای کلان اقتصاد ملی خواهیم بود. در واقع این توافق‌ها منجر به افزایش جریان سرمایه در داخل کشور شده و به تبع آن، هم سرمایه‌گذاران و هم افراد جامعه آثار مشهودی را تجربه خواهند کرد. امید است این توافق‌ها ادامه‌دار باشد و مانند گذشته شاهد آثار مثبت آن در اقتصاد کشور باشیم. بهروز خدارحمی، دبیرکل کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران مهم‌ترین تجربه و اتفاق سال 92 اتکا به خرد جمعی در بازار سرمایه بود؛ بار دیگر این مساله اثبات شد که تنها به صرف اتکا به یک دستورالعمل نمی‌توانیم بازار را از نابسامانی و حرکت در روند منفی بازداریم و این مهم در صورتی تحقق می‌یابد و اجرایی خواهد شد که رایزنی‌هایی با فعالان و مسوولان بازار سرمایه صورت گیرد. چنانچه در افت اخیر بازار و اجرای دستورالعمل محدودیت‌های معاملاتی با شکست مواجه شدیم و تا زمانی که این مساله با همکاری فعالان و نهادهای نظارتی و در واقع تمامی ارکان بازار صورت نگرفت، مفید واقع نشد. تجربه مدیریت مشارکتی و استفاده از خردجمعی بازار مهم‌ترین توفیق بازار سرمایه در سال 92 بود که امید است این روند در سال جدید نیز دنبال شود؛ در هر تصمیمی باید از نظر خبرگان استفاده شود و مشارکت افراد در تصمیم‌گیری‌ها وجود داشته باشد حتی اگر همراه با خطا باشد! حیدر مستخدمین حسینی، رئیس اسبق شورای بورس در نیمه نخست سال 92، شاخص کل بورس به قیمت واقعی خود قبل از کاهش ارزش پول ملی نزدیک شده بود، اما در 6 ماهه دوم سال این تعادل از بین رفت؛ در نیمه دوم سال 92 با تصمیم‌های نابجای بورس، دخالت در عرضه سهام و وضع محدودیت‌های معاملاتی، تعادل حاکم بر بازار سرمایه به هم خورد و به این ترتیب یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات در تاریخ بورس اوراق بهادار به ثبت رسید. چنانچه دستکاری و ایجاد محدودیت سهام توسط مسوولان سازمان ایجاد نشده بود نه تنها رکوردهای شاخص بورس شکسته می‌شد، بلکه این دماسنج می‌توانست به ارزش واقعی خود به قبل از کاهش پول ملی یعنی 150 میلیارد ریال دست یابد. علی رحمانی، مدیرعامل اسبق شرکت بورس شاید مهم‌ترین اتفاق خوب بازار، رشد فعالیت سهامداران حقیقی باشد که البته به خوبی بهره‌برداری و هدایت نشد. طی سال جاری 60 درصد معاملات خرید و 57 درصد معاملات فروش در این بازار مربوط به سرمایه‌گذاران حقیقی بود و آمار نشان می‌دهد در 11 ماهه سال 1392، بیش از 21 هزار میلیارد ریال تغییر مالکیت سهامداری، از حقوقی به حقیقی رخ داده است و می‌توان نتیجه‌گیری کرد که ماندگاری سهامداران حقیقی در بازار بسیار بیشتر از حقوقی‌ها بوده است، که البته این نگرانی‌های خاص خود را دارد، زیرا این دسته از سهامداران افق کوتاه‌تری نسبت به اشخاص حقوقی در سرمایه‌گذاری دارند و در صورت رکود، زودتر از حقوقی‌ها بازار را ترک خواهند کرد. آمار معاملات فروش در بهمن و اسفند نیز این موضوع را نشان می‌دهد. نسبت قیمت به سود(P/E) بازار که در ابتدای فروردین ماه سال جاری 5.7بوده است، تا مرز 8 در آذر ماه و در نهایت با تعدیل این روزها به عدد 7 نزدیک شده است. نسبتی که به‌طور متوسط در دو سال اخیر، 6 بوده و به نوعی تعدیل‌های این روزهای شاخص، برگشت به میانگین این نسبت است. تحلیل این نسبت در کنار اعداد و ارقام مربوط به پیش بینی‌های بودجه‌ای شرکت‌ها خالی از لطف نیست. بودجه‌های (محافظه کارانه و گاه واقع‌بینانه) اعلامی شرکت‌ها نشان می‌دهد سود هر سهم به‌طور میانگین با رشد 11 درصدی مواجه بوده است. در تحلیل علت این رشد شاخص در سال 92، محرک‌های سیاسی، اقتصادی و روان‌شناسی قابل تمیز از هم هستند؛ محرک‌های سیاسی در فصل اول سال مواردی همچون تحریم‌ها و احتمال رویارویی جنگ غرب با سوریه و نیز انتخابات را می‌توان اشاره کرد که به نحو متفاوتی بر شاخص تاثیر گذاشت. در 9 ماهه بعدی سال، کاهش تنش‌های سیاسی داخلی و خارجی و نیز مذاکرات ژنو خود موجب واکنش‌های مثبت بود. در حوزه محرک‌های اقتصادی کاهش ارزش پولی آثار خود را تا شش ماهه ابتدایی سال بر روی شرکت‌ها اعمال کرد از این رو با افزایش قیمت سهم و حتی حباب قیمتی در برخی صنایع رو‌به‌رو بوده‌ایم. در شش ماهه دوم با ثبات نسبی ارزش ریال، افت و رکود در بازارهای موازی طلا و ارز و مسکن، میزان هجوم نقدینگی به سمت بازار بیشتر شد. در پایان سال بیش واکنشی بازار به اخبار سیاسی و اقتصادی رو به پایان است، رفتار منطقی در بازار در حال شکل‌گیری است، هر چند زمان ثبات این رفتار منطقی، طولانی خواهدبود. علی سنگینیان، مدیرعامل شرکت تامین سرمایه امین از مهم‌ترین دستاوردهای سال 92 در حوزه معاملات، افزایش نقدشونگی بازار به ویژه در 10 ماهه ابتدای سال بود؛ در سال 92 معاملات با حجم و ارزش مطلوبی در گردش بود و کمتر شاهد گره معاملاتی یا صف‌های خرید و فروش بودیم، در این میان شاخص کل بورس نیز همراه با دیگر ویژگی‌های بازار با رشد مواجه شد. افزون بر این، ارزش بازار نیز رشد قابل توجهی داشت و این رقم نسبت به تولید ناخالص ملی به حدود 70 درصد رسید که این موضوع باعث شد که دولت و تصمیم‌گیران اقتصادی توجه بیشتری به بازار سرمایه ابراز کنند، البته اقدام و تصمیم‌های مجلس به ویژه در مورد نرخ خوراک پتروشیمی را باید از این مقوله جدا کرد. اقدام مزبور مجلس سبب شد تا بار دیگر این نکته مدنظر قرار داده شود که مسوولان بدون ارزیابی اقدام به تصمیم‌گیری درخصوص مسائل بازار سرمایه نداشته باشند و از حساسیت‌های بالای بازار و اندازه و حجم بورس در اقتصاد ملی باخبر بوده و در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی جایگاه بازار سرمایه را بیشتر مورد توجه قرار دهند. راه‌اندازی ETFها (صندوق‌های قابل معامله) از دیگر دستاوردهای مطلوب سال 92 است؛ هرچند این صندوق‌ها در مقایسه با ETFهای جهانی با تفاوت‌ها و پیچیدگی‌هایی همراه است که باعث بلوغ دیرتر آنها خواهد شد، اما در مجموع اقدام خوبی بوده و به ویژه آنکه در حال حاضر بورس ما در مرحله گذار است و نیاز به تنوع ابزارهای جدید در این بازار زیاد است و به این ترتیب کمک به طراحی و معرفی ابزارهای جدید باعث رشد بازار خواهد شد. در این میان یکسری انتظارات نیز برای سال‌های بعد و به ویژه سال جدید مطرح است؛ دولت، مجلس و قوه قضائیه باید توجه بیشتری به بازار سرمایه داشته و بستر مناسبی برای حفظ حقوق سهامداران ایجاد کنند و با تصمیم‌های سریع خود بازار را دچار نوسان نکنند. مقام ناظر بازار سرمایه در کنار تلاش‌ها و فعالیت‌های خود تمرکز بیشتری بر وظایف ذاتی مقام ناظر داشته باشد؛ انتظار، حرکت در راستای شفافیت، عدالت و کارآیی بازار مهم‌ترین وظیفه برای این جایگاه است که باید وقت خود را در این موارد صرف کند و وظایف اجرایی خود را به دیگر نهادهای اجرایی واگذار کند. ولی نادی قمی، مدیر‌عامل شرکت تامین سرمایه نوین سال ١٣٩٢ یکی از سال‌های طلایی بورس به حساب می‌آید. انتخابات ریاست‌جمهوری سرمایه‌گذاران را به کاهش ریسک‌های سیاسی و اقتصادی امیدوار کرد؛ افزایش ارزش معاملات روزانه بازار سهام و رشد ٤٠ درصدی p/e بازار، نمایشی بود از بهینه‌بینی سرمایه‌گذاران نسبت به چشم‌انداز بازار. اگرچه تصویب افزایش قیمت خوراک پتروشیمی‌ها و بهره مالکانه معادن طعم ریسک سیستماتیک را به بازار چشاند. در حوزه تحولات درون بازار، به نظر می‌رسد عرضه موفق هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس به عنوان بزرگ‌ترین خصوصی‌سازی طول تاریخ بازار سرمایه و معرفی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF) از اتفاقات مهم سال جاری است. امید است بازار سرمایه در سال ١٣٩٣ بر محور حاکمیت علم و عقلانیت، بخش خصوصی فعال، ناشران، نهادها و سرمایه‌گذاران پرکار و مسوولیت‌پذیر به رشد و توسعه خود ادامه دهد. فریدون زارعی، مدیرعامل شرکت سبدگردان کاریزما اوایل سال جاری با ورود هلدینگ خلیج فارس اندازه و ارزش بازار سرمایه رشد قابل توجهی را تجربه کرد و به دنبال آن اقبال به صنعت پتروشیمی و پالایشگاه، معاملات این گروه و در پی آن کل بازار را تحت تاثیر قرار داده و صعودهای پی در پی را به ثبت رساند و پس از انتخابات ریاست جمهوری مشارکت مردم در بازار سرمایه بیشتر شد که این موضوع یکی از مهم‌ترین اتفاقات در سال 92 بود که باید به فال نیک گرفته شود. در این سال صندوق‌های سرمایه‌گذاری با استقبال بیشتری روبه‌رو شدند که منجر به رشد این نهادهای مالی شد و در کنار آن معرفی ابزارهای جدیدی مانند ETFها، از ماندگارترین فعالیت‌ها در سال جاری بود که به دنبال آن هم حجم معاملات و هم سودآوری شرکت‌ها افزایش یافت و رونق جدیدی در بازار سرمایه شکل گرفت و از سوی دیگر به واسطه ورود افراد جدید به بازار مختصات کلی بورس تغییر کرد که در واقع در سابقه تاریخی بورس چنین رشدی را تجربه نکرده بودیم. البته در ادامه ریزش‌های متوالی بازار و شاخص را به دلیل وضع مقررات جدید شاهد بودیم که مسوولان، ناخواسته باعث ایجاد تنش در بازار شدند. در مجموع سال 92، سالی جالب، اما عجیب و غریب بود که وقایع زیادی را در کارنامه بورس به ثبت رساند. شروین شهریاری، کارشناس بازار سرمایه مهم‌ترین رویداد سال 92، تخفیف قابل ملاحظه یکی از ریسک‌های سیستماتیک (غیر‌اقتصادی) بازار سهام در سال‌های اخیر بود؛ ریسک مزبور عبارت از تنش‌ها بر سر پرونده هسته‌ای و پیامدهای آن در بخش تحریم‌های اقتصادی بود که با تفاهم ژنو عملا مسیر آن متوقف شد و چشم‌انداز معکوس شدن سیر تحولات و رفع تحریم‌ها در افق بلندمدت را ایجاد کرد. همچنین اصلاح 15 درصدی شاخص بورس در مدت حدود دو ماه (پس از 15 دی ماه) یکی از اتفاقات طبیعی در بازار سرمایه بود که اگر بخواهیم از بعد مثبت به آن نگاه کنیم می‌توان از شکل‌گیری یک حباب قیمتی تمام‌عیار در بازار سهام جلوگیری کرد و امید به کسب سود منطقی از بازار سرمایه در افق سال 93 را همچنان زنده نگاه داشت. سعید اسلامی بیدگلی، مدرس دانشگاه از نگاه آکادمیک تاثیر چشم‌انداز مثبت انتخابات به بورس و ورود نقدینگی جدید به بازار، مهم‌ترین واکنشی بود که در سال 92 رخ داد و یک بار دیگر این مساله ثابت شد که چنانچه نقدینگی را نتوان در مسیر مناسبی هدایت کرد و در بازار به کار برد، نمی‌توان به کارآیی مطلوب دست یافت. در واقع چنانچه بازار سرمایه نتواند نقش دقیق خود را در تخصیص منابع و نقدینگی ایفا کند، نمی‌تواند در اقتصاد کشور نیز تاثیرگذار باشد، نمود بارز این مساله در بلندمدت با تعدیل قیمت‌ها نمایان می‌شود. جای خالی ابزارهای مالی جدید در بازار سرمایه 92 بسیار مشهود بود و چنانچه این ابزارها از قبیل صندوق‌های زمین و ساختمان، ابزارهای مدیریت ریسک و ابزارهای بدهی توسعه یافته بود، بازاری جذاب‌تر داشتیم که امید است در سال آینده این ابزارها به عنوان پدیده‌های جذاب به بازار سرمایه معرفی شوند. احسان حاجی، تحلیلگر بازار سرمایه طی سال جاری اتفاقات بسیاری را در ویترین اخبار تاثیر‌گذار کشور ایران داشتیم که از جمله آنها انتخابات حساس ریاست‌جمهوری را می‌توان عنوان کرد؛ تشخیص عدم صلاحیت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، منحل شدن برنامه‌ریزی‌های آقای احمدی نژاد برای دوره ریاست بعدی و در نهایت حصول نتیجه انتخابات بر‌خلاف بسیاری از پیش‌بینی‌های فعالان و تحلیلگران، انتخابات سال 92 را انتخاباتی حساس و اثر‌گذار در مسیر حرکت سیاست و اقتصاد ایران قرار داد. اما رویداد با اهمیتی که می‌توان از آن به عنوان مهم‌ترین اتفاق سال 92 یاد کرد توافق سوم آذر‌ماه معروف به توافق ژنو بود که به راستی به عنوان یک نقطه عطف در سیاست خارجی کشور و گشایشی در توسعه روابط دیپلماتیک از دست رفته گذشته و البته یک تحول اساسی در وضعیت اقتصادی ایران به شمار می‌رود. بعد از این توافق بود که شرکت‌های بزرگ خارجی با کسب اعتماد مجدد، سرمایه‌گذاری‌های جدید در ایران را مورد بررسی قرار دادند، سیاست مداران بین‌المللی ایران را در کانون توجهات خود قرار دادند، امید ایجاد شده به واسطه این توافق باعث رونق کسب‌وکار بسیاری از فعالان داخلی و خارج از کشور شد و بسیاری از نتایج مثبت و برکاتی که در صورت پیشرفت مذاکرات و حصول نتایج مثبت از آن شامل حال اقتصاد بیمار ایران خواهد شد.