تولید گل نرگس مسیری با صرفه برای کسب درآمد

شهری همه شوریده آن نرگس جادو

دخترک گل‌فروش بیرون از بازار روی زمین نشسته. نرگس‌هایش را با دقت روی روزنامه‌ای پهن کرده و آن‌ها را 5 شاخه 5 شاخه تقسیم می‌کند و دورش را با حوصله نخ کنفی می‌پیچد. هر دسته را که می‌پیچد، بو می‌کند و کناری می‌گذارد. نرگس‌هایش را سر چهارراه‌ها دسته‌ای 20 هزار تومان می‌فروشد. اما روزهای جمعه او و چند نفر دیگر برای فروش گل عازم بهشت ‌زهرا (س) می‌شوند. بازار کارشان حسابی رونق گرفته. عطر نرگس جلوتر از او عابران را هوایی می‌کند که چند شاخه‌ای نرگس بخرند و به خانه ببرند: «نرگس که می‌فروشم، مردم سر از پا نمی‌شناسند. دنبال گل می‌آیند. همه دسته‌هایی که می‌آورم قبل از ظهر تمام می‌شود.» انگار قرار نیست داد بزند، عطر نرگس‌ها کار خود را می‌کند.  نرگس‌های بازار گل محلاتی پایشان به چهارراه پارک‌وی هم رسیده. سهیل، نرگس‌ها را از همین بازار خریده و به همراه دوستش برای فروش به چهارراه پارک‌وی آورده. او در روزهای گرم سال دسته‌های رز را برای فروش می‌آورد و از اواخر پاییز، سراغ نرگس می‌رود. روی هر دسته 100 تا 40 هزار تومان سود می‌کند. یک دسته‌ 100 تایی برای او 40 هزار تومان آب می‌خورد، اما او هر 3 شاخه نرگس را 10 هزار تومان می‌فروشد. هرچند سهیل 100 شاخه نرگس‌ را تا پایان روز نمی‌‌فروشد، اما فروش 60-70 شاخه نرگس از فروش گل رز برای او سود بیشتری دارد و این همه از نگاه سهیل به خاطر بوی خوش نرگس‌هاست.

عطر نرگس جنوب چیز دیگری است. عاشوری از فروشندگان بازار گل محلاتی هم همین را می‌گوید. مسافران جنوبش تازه رسیده‌اند. آن‌ها را مرتب روی میز چیده و دسته کرده است؛ هر دسته 50 نرگس شیراز خوشبو. مردمی که با عجله پی خرید آمده‌اند، جلو بساط او که می‌رسند، توقف می‌کنند. برداشتن شاخه‌های گل نرگس و فرودادن عطر آن، حس خوبی است که هر رهگذری تمایل دارد آن را تجربه ‌کند، اما عاشوری معتقد است نرگس نباید دست به دست شود.  او نرگس را گل شادی‌آور می‎داند و می‌‌گوید: «گل نرگس در فصل به‌خصوصی می‌آید و به دلیل عطر خوبش مورد علاقه مردم است. اغلب افرادی که به بازار گل می‌آیند با عطر نرگس به شعف می‌آیند و با خرید آن چند گل دیگر هم می‌خرند. همین باعث می‎شود کار ما رونق خاصی بگیرد.» نرگس سود چندانی برای گل‌فروش‎ها ندارد و فقط به دلیل این‌که سمبل عطر و زیبایی است، فروش بالایی دارد و همین هم موجب رونق کار می‌شود.  او نرگس‌هایش را از بهبهان، خفر و در سال‌های اخیر از طبس و ساری می‌آورد، اما تاکید می‌کند که نرگس شیراز و بهبهان عطر دیگری دارد که قابل مقایسه نیست.

حسینی از دیگر فروشندگان بازار گل هم سود نرگس را بیشتر برای دست‌فروشان و مغازه‌داران می‌داند، زیرا آن‌ها هر دسته 100 تایی را 40 -50 هزار تومان می‌خرند و شاخه‌ای 2 تا 4 هزار تومان می‌فروشند.

محمدی، از دیگر غرفه‌داران بازار گل به نکته دیگری از فروش نرگس اشاره می‌کند و می‌گوید: «فروش نرگس به 2 صورت انجام می‌شود؛ یا فروشنده‌ای فقط نرگس می‌آورد و به دلیل تعداد بالای فروش سود خوبی به دست می‌آورد یا گل‌فروشی نرگس را کنار دیگر گل‌‌ها می‌فروشد که باعث رونق فروش گل‌های دیگر هم می‌شود. با همه این‌ها سود نرگس برای ما با گل‌های دیگر تفاوتی ندارد.»

خورشیدهای کوچک اقتصادی

در جنوب هم از سود بالا خبری نیست. صاحبان نرگس‌زارهای بهبهان سود نرگس را زیاد نمی‌دانند و بیشتر کاشت و برداشت آن را نتیجه یک حس دیرینه به نرگس می‌دانند؛ حسی که مدیون زیبایی و عطر خاص این گل است. نرگس زحمت زیادی هم برای آن‌ها ندارد. گل نرگس را یک‌سال می‌کارند و اگر آب و هوا خوب باشد تا سال‌های سال برداشت می‌کنند. نرگس وقتی سر از خاک بیرون می‌آورد، اول شبیه پیاز است و مانند گل‌اش بسیار ترد و شکننده. روزهای سرد سال که از راه می‌رسند این پیازهای شکننده به خورشیدهای کوچکی می‌مانند که به جای آسمان سر از خاک بیرون آورده‌اند. تپه‌های بهبهان پوشیده از نرگس می‌شود و قدم گذاشتن در میان آن‌ها هر کسی را سرمست می‌کند. در بهبهان فقط نرگس‌زارها این حال و هوا را ندارد. از همان ورودی شهر، جشن تولد خورشید است. نرگس‌ها از کیلومترها قبل از شهر به استقبال می‌آیند و بوی خوششان تا مزارع ادامه دارد.

با اینکه دسته‌های نرگس از قبل چیده و برای فروش در فضایی از باغ تعبیه شده،‌ اما معمولا گردشگران ترجیح می‌دهند خود، گل را بچینند. کارگران مزارع با آموزش چیدن گل نرگس این حس خوب را از گردشگران نمی‌گیرند.   فضل‌الله شریفی‌پور، نماینده نرگس‌‌کاران بهبهان معتقد است نه تنها گردشگرانی که به بهبهان می‌آیند، بلکه اغلب مردم گل نرگس را بیشتر از گل‌های دیگر دوست دارند. او که از 15 سال پیش در حوزه تولید گل نرگس فعالیت می‌کند با 17 هکتار سطح زیرکشت و تولید سالانه حدود 4 تا 5 میلیون شاخه گل یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گل نرگس در کشور و هر سال میزبان گردشگران زیادی است.  شریفی‌پور با بیان اینکه تصویر چشم‌انداز مزرعه گل نرگس گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند می‌گوید: «اگر دولت شرایط صادرات این گل را فراهم کند، نرگس در کشورهای همسایه و عربی مشتری زیادی دارد.»

او تاکید می‌کند که تاکنون روی صادرات گل نرگس کار نشده است در حالی که در سال‌های اخیر کاشت گل نرگس افزایش یافته و اگر روی صادرات کار نشود، بازار اشباع می‌شود و همین درآمدزایی و اشتغال‌زایی ایجادشده هم از بین می‌رود.

شریفی‌پور با بیان این‌که گل‌های نرگس این روزها شاخه‌ای 250 تا 300 تومان فروخته می‌شود، می‌افزاید: «گل نرگس اشتغال‌زایی بالایی دارد و از لحظه کاشت، سم‌پاشی تا برداشت و وجین و دسته‌بندی و فروش توسط گل‎فروشان و دوره‌گردها درآمدزایی دارد. شاخه گل نرگس را ما 250 تومان می‌فروشیم و تا به گل‌فروشی برسد تا 3 هزار تومان هم افزایش قیمت دارد. با توجه به اشتغال‌زایی و ثروت ایجادشده در این چرخه، می‌توان کاشت و برداشت گل نرگس را یک صنعت دانست که در کنار کشاورزی، موجب جذب گردشگری و رونق اقتصاد محلی هم می‎شود.»

او با بیان برگزاری جلسه‌هایی با مسئولان کشوری برای بسترسازی صادرات و بیمه و خرید تضمینی گل نرگس اظهار می‌کند: «به تازگی با بانک کشاورزی جلسه‌ای داشتیم و قرار شد زمینه بیمه و خرید تضمینی گل نرگس هم فراهم شود.» شریفی‌پور در پایان صحبت‌های خود تاکید می‌کند که خوزستان تاکنون با گرد و غبار و نفت و پتروشیمی شناخته شده است و حالا نرگس بهبهان تصویری جدید از این استان به مردم معرفی می‌کند؛ چهره‌ای که با نشاط و شادابی همراه است.  حمیدرضا عسگرپور هم از نرگس‌کاران قدیمی بهبهان است که به صورت خانوادگی به کشت نرگس می‌پردازند. البته زمین‌های آن‌ها 7-8 هکتار است که حالا فقط 2 هکتار آن به کشت نرگس اختصاص دارد. او کشت نرگس را در صورت رسیدگی به وضع صادرات به‌صرفه می‌داند و معتقد است اگر فروش آن با همین شیوه ادامه پیدا کند جز ضرر برای کشاورزان نخواهد داشت.

عسگرپور البته به نکات دیگری هم اشاره می‌کند و آن بیمه نبودن گل نرگس  و سخت‌گیری میراث فرهنگی برای ساخت یک اتاق برای کارگران در نرگس‌زارهاست.

حالا نه تنها در بهبهان خوزستان و خفر در استان فارس، بلکه در مازندران و گلستان و خراسان ‌جنوبی و حتی در تهران و لرستان و همدان هم تا چشم کار می‌کند نرگس کشت شده و از نوبرانه که بگذرد، همان سود حداقلی هم به جیب کشاورزان نمی‌رود. هرچند صائب تبریزی معتقد است «چندان که چشم کار کند در سواد خاک/ مردم خراب نرگس مستانه  تواند» اما اشباع شدن بازار بی‌توجه به صادرات و سامان دادن به کشت گل نرگس در آینده‌ای نزدیک جز ضرر برای کشاورزان نخواهد داشت.

ثبت اهدای گل نرگس به امام رضا (ع)

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان می‌‌گوید: جشنواره گل نرگس یکی از  7 جشنواره‌ای است که از سوی وزارت‌خانه میراث فرهنگی در سطح ملی تصویب شده است.   سید حکمت‌الله موسوی با اشاره به این‌که جشنواره‌ها و رویدادها زمینه‌ساز ایجاد گردشگری پایدار و به تناسب آن تولید ثروت در جوامع محلی می‌شوند، می‌افزاید: بهبهان رویشگاه طبیعی گل نرگس است و آداب و سننی از جمله تقدیم سالانه 8 هزار شاخه گل از رویش اولیه به ضریح مقدس امام رضا (ع) در کنار این جشنواره برگزار می‌شود. امسال مقدمه ثبت ملی این آیین هم انجام شد. او ادامه می‌دهد: آرام‌آرام جشنواره و فعالیت‌های فرهنگی که با هدف معرفی و شناسایی منطقه و شهر برگزار می‌شود، تاثیر خود را بر اقتصاد منطقه می‌گذارد.

اشتغالزایی گل نرگس

فرماندار بهبهان با اشاره به این‌که بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هکتار نرگس‌زار در این شهرستان وجود دارد می‌گوید: کاشت و برداشت گل نرگس از سوی 120 بهره‌بردار انجام می‌شود و به ازای هر هکتار، 2 فرصت شغلی به صورت مستقیم و 4 تا 6 فرصت شغلی غیرمستقیم ایجاد شده است.

 یوسف زمانی اصل با بیان این‌که تولید سالانه گل نرگس در این شهرستان در سال‌های گذشته بیش از 40 میلیون شاخه بوده و امسال افزایش قابل توجهی خواهد یافت، می‌افزاید: هر شاخه گل نرگس از 250 تا هزار تومان به فروش می‌رسد.  وی با تشریح این‌که امسال قرار است درآمد حاصل از فروش گل نرگس در شهرستان یکپارچه محاسبه‌ شود، اظهار می‌کند: جذب سرمایه و گردشگر به منطقه کمک می‌کند تا در آینده بازار گل نرگس بهبهان توسعه یابد.

رایزنی برای حقآبه نرگس‌زارها

معاون گردشگری اداره ‌کل میراث فرهنگی خوزستان با بیان این‌که در سال‌های گذشته بیش از 2 هزار نفر از جشنواره گل نرگس در بهبهان بازدید کرده‌اند می‌گوید: هرسال آمار گردشگران افزایش قابل ملاحظه‌ای دارد.  غلام شجاعی مهم‌ترین مشکل نرگس‌کاران بهبهان را حقابه کشاورزان می‌داند که سازمان آب و برق باید تامین کند و در جلسه‌ای با حضور مدیر جهاد کشاورزی در این باره رایزنی شده است. همچنین بخش عمده‌ای از نرگس‌زارها در منطقه تاریخی ارجان قرار دارد و بر همین اساس محدودیت‌های ساخت‌و‌ساز در این زمین‌ها وجود دارد. رایزنی‌هایی هم انجام شده تا در این باره چاره‌ای اندیشیده شود.  تامین زیرساخت‌های گردشگری نکته دیگری است که شجاعی به آن اشاره می‌کند تا در نهایت به رشد اقتصادی منطقه منجر شود و به‌نفع اهالی باشد.

   اشتغال‌زایی 20 هزار نفری گل نرگس در کشور

کشت گل نرگس در‌ 1200 هکتار زمین کشاورزی صورت می‌‌گیرد و سالانه بیش از 600 میلیون شاخه گل نرگس در کشور تولید می‎شود. در مجموع، 15 تا 20 هزار نفر (مستقیم و غیرمستقیم) در حوزه تولید گل نرگس در کشور فعالیت می‎کنند. اکنون 35 درصد کشت گل نرگس به صورت دیم و بقیه در زمین‌های کم‌‌آب‌بر کشت می‌شود.