جعبه سیاه پرواز کی‌یف به کجا می‌رود؟
با گذشت بیش از 10 روز از سانحه سقوط هواپیمای 752 شرکت هواپیمایی اوکراین که دقایقی پس از بلند شدن از باند فرودگاه امام‌خمینی تهران، به اشتباه از سوی پدافند هوایی ایران ساقط شد، بررسی‌ها هنوز درباره مختصات این حادثه و شرایطی که هواپیما در طول چند دقیقه پرواز خود داشته ادامه دارد و به نظر می‌رسد در حال حاضر اصلی‌ترین سوال، چگونگی بازخوانی اطلاعات دو جعبه سیاه این هواپیما خواهد بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هرچند با توجه به اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح و توضیحات فرمانده هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ایران پذیرفته که بر اثر یک اشتباه انسانی، شلیک موشک باعث سقوط این هواپیما شده و به این ترتیب تمام فرضیه‌هایی که درباره علل فنی سقوط این هواپیما وجود داشته، کنار رفته‌اند اما با توجه به ابهام‌هایی که درباره وضعیت پروازی این هواپیما وجود دارد و البته بر اساس قوانین بین‌المللی سازمان جهانی هوانوردی، بررسی فنی این سانحه تا زمان رسیدن به یک جمع‌بندی نهایی ادامه خواهد داشت.
قوانین ایکائو در این زمینه تصریح کرده که اگر یک هواپیمای مسافربری بنا به هر دلیلی سقوط کند، وظیفه و مسوولیت بررسی این سانحه برعهده کشوری خواهد بود که این حادثه در آن رخ داده و در مورد حادثه اخیر نیز مسوولیت این امر بر عهده ایران خواهد بود. سازمان هواپیمایی کشوری به عنوان نماد حاکمیتی ایران از همان نخستین دقایق سقوط تیم کارشناسی خود را به محل اعزام کرد اما آنچه فضا را تغییر داد، مسیر اشتباه کارشناسان این سازمان بود. در شرایطی که رییس سازمان هواپیمایی کشوری فرضیه برخورد موشک به هواپیما را منطقی نمی‌دانست اما با تایید ستاد کل نیروهای مسلح، سازمان اعلام کرد که در جریان این اتفاق قرار نداشته و صرفا براساس داشته‌های خود از محل حادثه گمانه‌زنی‌هایی را مطرح کرده است.با این وجود بر اساس قواعد بین‌المللی، باید اطلاعات جعبه سیاه این هواپیما به‌طور کامل بررسی شده و تیم کارشناسان بررسی سانحه پس از پرداخت این اطلاعات، گزارش نهایی خود را در این رابطه اعلام کنند.
اختیار با ایران
همان‌طورکه براساس مقررات بین‌المللی، احتمالا ایران نقشی کلیدی در پرداخت غرامت به بازماندگان این حادثه و شرکت هواپیمایی اوکراینی خواهد داشت، در بررسی ابعاد فنی حادثه نیز اختیار تصمیم‌گیری اصلی درباره این هواپیما به ایران داده شده است.
سازمان هواپیمایی کشوری چند ساعت پس از این حادثه اعلام کرد که هر دو جعبه سیاه این هواپیما پیدا شده و بررسی اطلاعات آنها آغاز خواهد شد. با توجه به اینکه در بسیاری از حوادث سقوط، صدماتی نیز به جعبه سیاه هواپیما وارد می‌شود، از این رو در نخستین گام بررسی سانحه، بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه در دستور کار قرار می‌گیرد. در صورتی که اطلاعات ثبت شده در این جعبه‌ها قابل بازخوانی باشد، بررسی آنها آغاز خواهد شد و در غیر این صورت بارگذاری دوباره اطلاعات برای دست‌یابی به آنها در دستور کار قرار می‌گیرد.با توجه به اینکه سازمان هواپیمایی اعلام کرده که در حادثه اخیر، صدماتی به جعبه‌های سیاه وارد شده، احتمالا برای بازخوانی اطلاعات این جعبه‌ها نیاز به تجهیزات پیشرفته‌تری خواهد بود و در روزهای گذشته هیات رسیدگی به حادثه در حال ارزیابی این موضوع بوده که آیا امکان بازیابی اطلاعات در ایران وجود دارد یا باید به ارسال جعبه‌ها به کشوری دیگر فکر کرد؟
تردید در سازمان هواپیمایی کشوری
سازمان هواپیمایی کشوری در طول روزهای گذشته، درباره سرنوشت جعبه‌های سیاه این هواپیما اطلاعات مختلفی را ارایه کرده اما به نظر می‌رسد در نهایت هنوز تصمیمی قطعی برای اقدام گرفته نشده است. پس از آنکه علی عابدزاده رییس این سازمان ابتدا اعلام کرد که جعبه سیاه از ایران خارج نمی‌شود، این سازمان در روزهای بعد از موضع خود کوتاه‌مدت و اعلام کرد که در صورت نیاز، مشکلی برای انتقال این جعبه‌ها به خارج از ایران نخواهد داشت.
در روزهای گذشته نیز گمانه‌زنی‌های فراوانی درباره مقصد احتمالی جعبه‌های سیاه هواپیمای اوکراینی مطرح و حتی از اوکراین و فرانسه به عنوان مقاصد احتمالی این جعبه‌ها یاد شد. در شرایطی که برخی رسانه‌ها از قطعی شدن ارسال جعبه‌های سیاه به اوکراین خبر می‌دهند، سازمان هواپیمایی هنوز تصمیم قطعی خود در این زمینه را اعلام نکرده است. روز گذشته رضایی فر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشوری عنوان کرد که به صورت مکرر با تیم کارشناسان اوکراینی جلسات برگزار شده و جعبه‌های سیاه در ایران خوانده نمی‌شود و با توجه به درخواست اوکراینی‌ها، جعبه‌های سیاه به این کشور منتقل می‌شود. بر این اساس با استفاده از تخصص کشورهای فرانسه، کانادا و امریکا سعی می‌کنیم FDR -هواپیما- را در شهر کی‌یف بازخوانی کنیم، اگر این کار موفقیت‌آمیز نباشد جعبه سیاه به کشور فرانسه انتقال داده می‌شود.
با این وجود جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده که هنوز تصمیمی قطعی در این زمینه گرفته نشده است. او گفته: در این زمینه فعلا اطلاعات جدیدی ندارم. بررسی سانحه توسط سازمان هواپیمایی کشوری و کارشناسان اوکراینی و کانادایی همچنان در ایران ادامه دارد و همه بررسی‌ها براساس قوانین و مقررات حاکم بر ایکائو انجام می‌شود.
سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری در مورد اینکه آیا کارشناسان دیگر کشورها نیز برای بررسی این سانحه به ایران خواهند آمد یا اینکه همه کارشناسان با هم به کشور ثالثی که می‌خواهید جعبه سیاه را بازسازی کرده و آن را بخوانید خواهند رفت، ادامه داد: نمایندگانی که از نظر قانونی در کشور ما می‌توانند برای بررسی سانحه حضور داشته باشند از جمله کشور بهره‌بردار، طراح، سازنده و کشورهایی که شهروندان‌شان را در این سانحه از دست دادند، دعوت شده‌اند و اگر تیم کارشناسی یکی از این کشورها مانند کانادا و اوکراین به صورت قطعی اعلام کرد که می‌خواهد به ایران برای بررسی سانحه بیاید آن را حتما اعلام خواهیم کرد.
پیگیری از سازمان هواپیمایی نیز به پاسخ قطعی در این زمینه نرسید و یک منبع آگاه در این سازمان اعلام کرد که هنوز در این زمینه تصمیم قطعی گرفته نشده و هنوز درباره ارسال جعبه سیاه به کشوری دیگر یا باقی ماندن آن در ایران و بررسی آنها داخل کشور جمع‌بندی صورت نگرفته است.
اولویت با اوکراین
علی‌رضا منظری، معاون اسبق سازمان هواپیمایی کشوری درباره مقررات بین‌المللی موجود در بررسی این سانحه، اظهار کرد: بر اساس قوانین ایکائو، با توجه به اینکه این هواپیما در ایران سقوط کرده، سازمان هواپیمایی کشوری مسوول بررسی آن است و تیم بررسی سانحه تشکیل شده اطلاعات مربوط به جعبه سیاه و سایر موارد مربوط به حادثه را بررسی خواهند کرد.
وی درباره چگونگی بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه نیز گفت: در صورتی که اطلاعات جعبه سیاه در داخل کشور قابل بازخوانی باشد، این اتفاق رخ خواهد داد. یعنی در اینجا بحث درباره امکانات فنی موجود است. در صورتی که امکانات ما برای بررسی این اطلاعات کافی نباشد آنگاه می‌توان به گزینه ارسال جعبه‌های سیاه به کشوری دیگر فکر کرد.
منظری در پاسخ به این سوال که آیا کشوری خاص باید به عنوان مقصد جعبه‌های سیاه انتخاب شود نیز بیان کرد: در این زمینه هیچ اجبار و تاکید قانونی وجود ندارد. البته بر اساس تجربه، کشورهایی که در این حادثه ذینفع هستند شانس بیشتری دارند و از این رو می‌توان گفت که اوکراین در مورد این حادثه خاص، یک اولویت نانوشته دارد اما اینکه بگوییم این اتفاق باید رخ دهد، نه این‌طور نیست و اجبار قانونی در این حوزه وجود ندارد.
او تاکید کرد: آنچه باید در این زمینه مدنظر قرار داد، باقی ماندن تیم کارشناسی بررسی سانحه در مسیر پیگیری و بازخوانی اطلاعات است. یعنی در صورتی که جعبه‌های سیاه به یک کشور دیگر ارسال شد، این تصمیم به معنای آن نیست که تیم فعلی دیگر نقشی نخواهند داشت. نمایندگانی از این تیم در بررسی حادثه در کشور جدید حضور دارند و گزارش‌ها با حضور آنها نوشته و نهایی خواهند شد.
با وجود آنکه ایران مسوولیت اشتباه رخ داده در سقوط این هواپیما را پذیرفته و فرضیه نقص فنی از میان گزینه‌های موجود روی میز کنار رفته است اما سابقه حوادث سال‌های گذشته نشان می‌دهد که فرآیند بررسی ابعاد سقوط طولانی‌مدت و پیچیده خواهد بود و از این رو فارغ از آنکه چه تصمیمی برای مقصد جعبه‌های سیاه گرفته می‌شود، احتمال اینکه فرآیند بررسی این سانحه چند ماه طول بکشد، وجود خواهد داشت.
