فساد گسترده در بازار سیاه آرد و نان

آمارهای اعلام شده از دستاوردهای اجرای فاز اول قانون هدفمند کردن یارانه‌ها در چرخه زمانی 28 آذر 1389 تا ابتدای دی 1390 حکایت از کاهش 30درصدی میزان ضایعات نان مصرفی دارد. همچنین با تغییر الگوی مصرف مردم در طول این یک سال، میزان مصرف تا 50 درصد کاهش پیدا کرده است. در این مدت بیش از 10 هزار تن آرد صرفه‌جویی شده و بیش از 2 هزار و 500 میلیارد تومان از محل همین صرفه‌جویی‌ها و مصرف درست و همچنین عدم حیف و میل گندم و آرد اندوخته شده است. علاوه بر این، صرفه‌جویی حاصل از قانون هدفمند کردن یارانه‌ها در مصرف گندم، 25 درصد و معادل بیش از 55 میلیارد تومان نیز در بخش آرد و نان بوده است. آیا اکنون نیز وضع همین‌گونه است؟ بازار مصرفی گندم، آرد و نان می‌گوید که چنین نیست و همه آن معادلات صرفه‌جویی و استفاده بهینه به هم خورده است، به‌راستی چرا؟ چرا آرد و نانی که در مدت زمان اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها به‌عنوان یکی از بهترین نمونه‌های صرفه‌جویی و بهره‌وری بود اکنون به وضع قبل از اجرای فاز اول هدفمندی یعنی روزهای پیش از دی 1389 بازگشته است؟ دلیل آن روشن است. در حال حاضر دولت گندم را کیلویی850 تومان و احتمالاً در سال آینده با توجه به افزایش قیمت خرید تضمینی در حدود 1050 تومان از کشاورز می‌خرد. به این مبلغ، دیگر هزینه‌های جاری از جمله حمل و نقل را هم اضافه کنید؛ در نتیجه هر کیلوگرم گندم خریداری شده با بهای 850 تومان به حدود یک‌هزار تومان بالغ می‌شود. اما این گندم با قیمت هر کیلوگرم 465 تومان از سوی دولت به کارخانجات آردسازی فروخته می‌شود و آنها آرد تولیدی خود را با قیمت هرکیلوگرم حدود 600 تومان به نانوایان می‌فروشند. بررسی این اعداد نشان می‌دهد میان قیمت واقعی گندم تا آرد، تفاوت از زمین تا آسمان است. این مابه‌التفاوت، فسادی را به وجود آورده که در دوره‌ای از اجرای فاز اول قانون هدفمند کردن یارانه‌ها (دی 1389 تا زمستان 1390) برچیده شد اما مدت‌هاست این فساد بار دیگر دامن گندم، آرد و نان را گرفته است. هم‌اکنون دولت در دو مرحله بابت گندم، آرد و نان یارانه پرداخت می‌کند و باعث می‌شود فشار سنگینی به دولت تحمیل شود؛ یک مرحله پرداخت یارانه نقدی 4 هزار و 500 تومانی بابت نان است که هر ماه به‌همراه یارانه نقدی به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود و مرحله دیگر مابه‌التفاوت قیمت خرید گندم از کشاورز، فروش گندم به کارخانجات آردسازی و فروش آرد به نانوایان است. یعنی دولت برای خرید هرکیلوگرم گندم حدود یک‌هزار تومان پرداخت می‌کند اما آن را حدود 465 به کارخانجات آردسازی می‌فروشد و از آن طرف هم هرکیلوگرم آرد به‌قیمت حدود 600 تومان به دست نانوا می‌رسد. تا این‌جای کار رقمی حدود 500 تومان در هر کیلوگرم گندم تا آرد، سود ایجاد می‌شود که به‌طور قطع نصیب مردم نمی‌شود. رئیس اتحادیه نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم دراین‌‌باره می‌گوید که وجود چنین مابه‌التفاوت قیمتی میان گندم تا آرد، باعث به وجود آمدن فساد در نانوایی‌ها شده، به همین دلیل دولت دیگر نباید به نان یارانه بدهد. محمدجواد کرمی با بیان این پیشنهاد که بهتر است رقم یارانه نان از 4500 تومان به 10 هزار تومان افزایش پیدا کند، ادامه می‌دهد که با افزایش یارانه نقدی نان، دولت می‌تواند قیمت گندم و آرد را واقعی کند بدین صورت که هر کیلوگرم گندم را به‌قیمت 1100 تومان از کشاورز بخرد و هرکیلوگرم آرد را به‌قیمت 1400 تومان به نانوایان بفروشد. به‌تأکید کرمی، با چنین افزایش قیمتی، بهای نان نیز حدود 30 تا 40 درصد گران می‌شود که مشکلی ایجاد نخواهد کرد. کرمی معتقد است بخش گندم، آرد و نان بهترین پاسخ را به اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها در یک سال اول اجرای قانون داد و موجب صرفه‌جویی زیادی در این بخش شد. حتی در آن زمان حدود 400 باب نانوایی در کورس رقابت از گردونه خارج شدند اما اکنون آن تعداد نانوایی به‌دلیل کسب سود حاصل از مابه‌التفاوت قیمت گندم تا نان، دوباره بازگشایی شده‌اند و با خرید و فروش آرد، کاسبی به راه انداخته‌اند. رئیس اتحادیه نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم در ادامه این گفت‌و‌گو با اشاره به رقم قابل توجه این مابه‌التفاوت که برای هر 10 کیسه آرد حدود 200 هزار تومان است، می‌گوید: نانوایان از چنین سودی نمی‌گذرند. کرمی تصریح می‌کند: البته هم‌اکنون مردم قیمت واقعی نان را پرداخت می‌کنند، چراکه وزن چانه‌های خمیر نانوایی‌ها بسیار کوچک‌تر و کم‌وزن‌تر از یک سال پیش است و این کاهش وزن برای انواع نان‌ها اتفاق افتاده است. به‌گفته او نان سنگک که در گروه نان‌های حجیم قرار دارد اکنون آن‌چنان از ضخامتش کم شده که بیشتر شبیه لواش است تا سنگک. رئیس اتحادیه نان‌های حجیم و نیمه‌حجیم با این استدلال که مردم به آن اندازه که پول می‌دهند، نان واقعی را دریافت نمی‌کنند، خاطرنشان می‌کند: چرا وقتی چنین واقعیتی در بازار نانوایی و نان کشور وجود دارد و نانوایان کم‌فروشی می‌کنند،‌ به این قیمت‌ها رسمیت نبخشیم و قیمت گندم‌، آرد و نان را آزادسازی نکنیم تا همه از جمله کشاورز، آردساز و نانوا و در نهایت مصرف‌کننده نان، قیمت واقعی آنچه را می‌خرند، بپردازند. در همین حال وزارت صنعت، معدن و تجارت مصمم به اصلاح نظام قیمتی نان است تا اجازه شکل‌گیری به رانت و فساد در حوزه گندم، آرد و نان داده نشود. این وزارتخانه معتقد است هم‌اکنون گزارشات زیادی از وجود فساد در یارانه گندم و تبدیل آن به آرد و نان در دست است و مشخص نیست آرد یارانه‌ای که در اختیار نانواها قرار دارد، آیا همگی تبدیل به نان می‌شود یا بخشی از آن تبدیل به نان‌های فانتزی و دیگر انواع نان می‌شود. همچنین درباره مصرف آرد دولتی از سوی نانواها، گزارشات مثبتی در اختیار نیست و باید این موضوع سازماندهی شود. پیش از این هم رئیس اداره بودجه امور تولید و بازرگانی معاونت نظارت راهبردی رئیس‌جمهور از بازنگری در پرداخت یارانه به گندم و آرد در سال آینده خبر داده و گفته بود که اکنون دو نوع یارانه به گندم وارداتی و داخلی پرداخت می‌شود و نیز یک یارانه به کارخانجات برای آرد شدن اختصاص می‌یابد تا به‌تبع آن قیمت آرد و نان افزایش نیابد. به‌اعتقاد محمود ملکوتی‌خواه، در این چرخه چون دولت کالایی را ارزان‌تر می‌خرد که با مشابه خود در بازار آزاد به‌لحاظ قیمت تفاوت قابل توجهی دارد، در نتیجه شکاف قیمتی زیادی ایجاد خواهد شد که محل سوءاستفاده و اسراف منابع عمومی می‌شود. از سوی دیگر عباس قبادی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره احتمال افزایش قیمت نان در سال آینده می‌گوید: هنوز ستاد هدفمندی یارانه‌ها تصمیم جدیدی در این زمینه نگرفته و از آنجا که تصمیم‌گیری درباره افزایش قیمت نان در سال آینده جزو وظایف ستاد هدفمندی یارانه‌هاست، شرکت بازرگانی دولتی نیز منتظر است ستاد هدفمندی یارانه‌ها مصوبه‌ خود را در این زمینه ابلاغ کند. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تسنیم، به‌گفته قبادی، اعتبارات خوبی برای پرداخت یارانه نان و گندم در بودجه در نظر گرفته شده طوری‌که دولت در لایحه بودجه سال آینده 8800 میلیارد تومان برای یارانه نان در نظر گرفته است. قبادی تصریح می‌کند که در حال حاضر هر کیلوگرم آرد حدود 600 تومان در اختیار نانوایی‌ها قرار می‌گیرد در حالی که همین آرد در بازار آزاد به‌قیمت 1200 تومان به فروش می‌رسد. گفتنی است، ستاد هدفمندی یارانه‌ها درباره افزایش قیمت نان تا پایان امسال تصمیم‌گیری می‌کند که در صورت تصویب، افزایش قیمت نان از ابتدای فروردین‌ سال آینده اجرا خواهد شد.