مقابله با آلودگی هوا در شهرهای بزرگ
هر سال به نیمه پاییز که نزدیک میشویم، رفته رفته چهره شهرها رنگ دیگری به خود میگیرد. دیگر از آسمان آبی و زیبای شهرها خبری نیست و تنها چیزی که به چشم میآید مهی غلیظ از آلایندههاست که فضای شهر را تیره و تار میکند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند، در همین روزهاست که سازمان هواشناسی اخطارهایی را برای منع رفتوآمد گروههای حساس در سطح شهر میدهد. سرفههای پیاپی، گلودرد و سردرد شاید اولین نشانههایی باشد که با بالارفتن آلایندهها همه افراد از آن شاکیاند و تنها کاری که میتوان کرد این است که از ماسکهای یکبار مصرف و فیلتردار برای رفتوآمدهای روزانه استفاده کرد. گسترش شهرنشینی و استفاده چند برابر از خودروهای شخصی و ورود گازهای مضر، گردوغبار و دود در جو باعث شده است زندگی انسانها با مشکلات متعددی مواجه شود. اما آلودگی هوا موضوعی جهانی است که در تمام دنیا یکی از مسائل مورد بحثی است که جان انسان را تهدید میکند. در ماههایی از فصل پاییز و زمستان گاهی شرایط جوی به گونهای است که امکان جابهجایی هوا کاهش پیدا میکند و در اثر پایداری جوی شدت و غلظت آلایندهها بالا میرود و هوایی آلوده و سمی در نزدیکی سطح زمین قرار میگیرد. این حالتی است که از آن بهعنوان وارونگی هوا یاد میکنند. در چنین مواقعی نیاز است افراد نکاتی را برای حفظ سلامت خود در نظر داشته باشند. به همین منظور سراغ دکتر غلامرضا عنایت، پزشک عمومی و معاون آموزش و پژوهش هلالاحمر استان البرز رفتهایم تا با بیماریهای ناشی از آلودگی هوا و نحوه مقابله با آنها آشنا شویم که خواندن آن مفید است.
اقدامات محافظتی در شرایط آلودگی هوا
کاهش مدت حضور در فضای آلوده بهویژه برای کودکان، زنان باردار، سالمندان و بیماران قلبی و عروقی و ریوی ضروری است.
این افراد باید از هرگونه فعالیت اضافی و ورزش نامناسب خودداری کنند. درمان بیماران ریوی با احساس تنگی نفس حتما نیاز به مراجعه به پزشک دارد. این افراد باید از کشیدن سیگار و حضور در هوای آلوده به دود سیگار جدا پرهیز کنند.
گیاهان خانگی قادر به فیلترکردن و حذف چشمگیر آلایندههای سمیاند، بهطوری که برخی گیاهان تنها در مدت ٢٤ ساعت میتوانند تا ٩٠درصد مواد سمی موجود در هوا را به خود جذب کنند. گیاهان، مواد شیمیایی خطرناک در هوا را از طریق حفرههای نازک روی برگها جذب میکنند؛ ریشه و باکتری موجود در خاک نیز در حذف مواد سمی دخالت دارند. براساس تحقیقات ناسا، وجود گیاه در فضای ٩ مترمربع خانه یا محل کار دارای اثربخشی مناسب در پاکسازی و تصفیه هواست.
در روزهایی که هوا آلوده است، بهتر است کودکان از تماس بدنی و دست دادن با کودکان دیگر یا بزرگسالان خودداری کنند و حداقل یک و نیم متر با کسی که مبتلا به سرماخوردگی است، فاصله داشته باشند. وقتی کودک را از بیرون به خانه میآوریم، حتما باید دست و صورت خود و کودک را با آب و صابون به دقت بشوییم تا ذرات معلق نشسته روی اشیا وارد دستگاه تنفسیشان نشود. برای تمیزکردن دهان و بینی از تماس مستقیم دست باید خودداری کرد و لازماست حتما از دستمال کاغذی یکبار مصرف استفاده شود.
توصیههای تغذیهای در زمان آلودگی هوا
در روزهای آلوده حس تشنگی به سالمندان دست میدهد که باید هر ٢ تا ٣ساعت آب بخورند و با مصرف آب بخشی از آلودگی هوا که وارد بدن شده از راه ادرار دفع میشود.
در شرایط آلودگی هوا مردم بهویژه گروههای حساس باید شیر و لبنیات کم چرب مصرف کنند و مصرف روزانه دو لیوان شیر کمچرب به کاهش عوارض ناشی از آلودگی هوا کمک میکند، زیرا کلسیم موجود در شیر مانع از جذب آلایندههایی مانند فلزات سنگین میشود.
میوههای دارای ترکیبات آنتی اکسیدان بهعنوان مواد غذایی مفید در زمان آلودگی هوا به شمار میرود و مصرف میوههای دارای آنتی اکسیدان از سلولهای بدن در مقابل آسیب دیدن در شرایط آلودگی هوا محافظت میکند.
سیب بهعنوان یکی از میوههای سرشار از آنتیاکسیدان است و بهطور کل میوههای دارای ویتامین A ،C وE خاصیت آنتیاکسیدانی دارند.
مرکبات و میوههایی با رنگ نارنجی، زرد و قرمز، موز، خرمالو، انواع فلفلهای سبز و نارنجی، هویج، چای سبز و سیاه، روغنهای سویا، آفتاب گردان، کلزا و زیتون نقش آنتی اکسیدانی دارند و در شرایط آلودگی هوا از بدن مراقبت میکنند.
مصرف دو وعده ماهی در هفته در شرایط آلودگی هوا بسیار مهم است، ماهی به دلیل وجود ویتامین E و امگا٣ به کاهش عوارض آلودگی هوا کمک میکند.
ذرات ریز بیماریزا
ذرات جامد معلق در هوای آلوده یک ترکیب پیچیده است که میتواند حاوی دوده، دود، فلزات، نیترات، سولفات، غبار، آب و لاستیک تایر باشد. این ذرات میتواند مستقیما از دودی که از آتش برمیخیزد، منتشر شوند یا بر اثر واکنش گازهایی مانند اکسید نیتروژن در اتمسفر تشکیل شوند. اندازه این ذرات مستقیما به قابلیتشان به ایجاد مشکل در سلامت ارتباط دارند. ذرات کوچکتر موجب مشکلات شدیدتری میشوند، زیرا از سیستم ایمنی طبیعی بدن عبور میکنند و به عمق ریهها و مخصوصا رگهای خونی نفوذ میکنند. تماس با این ذرات هم روی ریهها و هم قلب شما تأثیر میگذارد.
قرارگرفتن در معرض این ذرات برای مدت زمان طولانی، موجب مشکلات سلامتی مهمی مانند موارد زیر میشود: افزایش علایم تنفسی مانند تحریک راههای هوایی، سرفه یا تنفس سخت، کاهش عملکرد ریه، آسم شدید، پیشرفت برونشیت مزمن، بیماری مزمن انسداد ریه. ضربان قلب نامنظم، حملههای قلبی غیرمهلک، مرگ زودرس در بیماران ریوی و قلبی مانند سرطان ریه. افزایش استعداد ابتلا به عفونتهای تنفسی، سکته قلبی و ضربان قلب نامنظم در افراد با مشکلات قلبی، تحریک چشمها، بینی و گلو؛ سرفه، تنگی قفسه سینه و کوتاهی تنفس
آثار مخرب آلودگی هوا بر بدن انسان
افزایش فشار خون، تولد زودرس نوزادان و کاهش وزن نوزاد هنگام تولد، احتمال افزایش ناباروری، خطر سکته مغزی، احتمال بروز بیماریهای کلیوی و آسیب به بهداشت روانی افراد از آثار مخرب آلودگی هوا بر بدن انسان است.
از دیگر آثار آلودگی هوا کمبود اکسیژن است که باعث بیحوصلگی و کنترل نشدن خشم میشود. همچنین آلودگی هوا با کاهش انرژی و ایجاد خوابآلودگی میتواند باعث پرخاشگری افراد شود.
کاهش اکسیژن به علت هوای آلوده، در عملکرد مغز اختلال ایجاد میکند، بهطوری که فرد با از دست دادن مهارتهای اجتماعی خود مدام دچار فراموشی میشود و در سالمندی و میانسالی دچار آلزایمر میشود.
زنان باردار،کارگرانی که در محیط باز کار میکنند، بزرگسالان با سن بیشتر و سالمندان، کودکان زیر ١٤ سال و ورزشکارانی که تمرین میکنند، بیشترین آسیب را از آلودگی هوا میبینند.
آلودگی هوا و تأثیر آن بر سالمندان
متخصصان طب سالمندان در زمان آلودگی هوا پیشنهادهایی ارایه دادهاند که به آنها اشاره میشود: سالمندان در روزهای آلوده به هیچوجه در سطح خیابانها رفتوآمد نکنند و درصورت رفتوآمد اجباری در سطح شهر باید از ماسکهای مناسب استفاده کنند. در این روزهای آلوده از تردد در محلهای پرازدحام خودداری کنند؛ زیرا گردوخاک این روزهای اخیر که در سطح شهر وجود دارد، مملو از میکروبهای فعال است. در این روزها از مصرف کنسرو، غذاهای آماده بیرون خودداری کنند و بیشتر از غذاهای سنتی که در منازل تهیه میشود، مصرف کنند. ورزشکردن تأثیرات مثبت زیادی دارد و در افراد سالمند باعث افزایش حافظه و سلامت قلب و عروق و بهبود سیستم تنفسی میشود اما ورزشکردن در هوای آلوده به سالمندان توصیه نمیشود. زمان دوساعت قرارگرفتن در معرض آلودگی هوا باعث میشود که تأثیرات مثبت ورزشکردن در افراد سالمند خنثی شود. بهتر است افراد حساس حتی در شرایط آب و هوایی که آلودگی هوا خطرناک نیست، در فضای سبز، مناطق خوش آب و هوا یا در فضای بسته و سالنهای ورزشی با تهویه مناسب ورزش کنند.
وارونگی هوا و آثار مخرب آن
مواد شیمیایی خطرناک که با فعالیتهای طبیعی یا انسانی به محیط راه مییابند، اثرات نامساعدی بر سلامت انسان و بهداشت محیط بر جای میگذارند. احتراق سوختهای فسیلی در قرن اخیر باعث تغییر پیاپی ترکیبات جوی شده است.
آلایندههای هوا مانند مونوکسیدکربن، دیاکسیدسولفور، اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی فرار، ازن، فلزات سنگین و مواد ذرهای قابل تنفس ٢,٥PM و ١٠ PMاز لحاظ میزان ترکیبات شیمیایی، ویژگیهای واکنشی، خروج و پخش، زمان تجزیهپذیری و توانایی گسترش در فواصل دور یا نزدیک با هم متفاوتند. آلودگی هوا، هم به شکل حاد و هم مزمن بر سلامت انسان و نیز تعدادی از اندامها و سیستمهای مختلف تأثیر میگذارد.
گستره این تاثیرات شامل تحریکات تنفسی بالا یا جزیی، بیماریهای قلبی و تنفسی مزمن، سرطان ریه، عفونتهای تنفسی حاد در کودکان و برنشیت مزمن در بزرگسالان، وخیمتر شدن بیماریهای ریوی و قلبی و حملات آسمی میشود. علاوه بر آن، مواجهه طولانیمدت و کوتاهمدت با آلایندهها، با مرگ زودرس و کاهش امید زندگی ارتباط دارد.
در ماههایی از فصل زمستان گاهی شریط جوی خاصی ایجاد میشود که در نتیجه آن جریان حرکت و جابهجایی هوا به صورت صعودی و به عبارتی از پایین به بالا کاهش پیدا میکند. در این حالت حرکت هوای آلوده به سمت بالا کُند میشود و حالت پایداری هوا ایجاد شده و این امر باعث میشود بر شدت غلظت آلایندههای هوا افزوده شود و رقیق نشوند.
مقدار هوایی که برای کاهش غلظت هوا و رقیق شدن هوا لازم است، کاهش پیدا میکند و در ارتفاع ۴۰۰ تا ۵۰۰ متری زمین جریانی از هوا مثل سقفی قرار گرفته است که مانع از جابهجایی هوا و رقیقشدن آن میشود. حالت اینورژن یا وارونگی هوا در طول زمستان ممکن است چند بار اتفاق بیفتد.
در شرایط وارونگی هوا دود ناشی از اگزوز خودروها، موتورخانهها و کارخانهها در محدوده هوای شهر باقی میماند، این حالت پایدار میماند تا تغییرات جوی همچون باد یا باران باعث رقیقشدن هوا شود.