اول فرهنگ‌سازی؛ دوم مالیات‌ستانی پایدار

هر ماه، گزارش بانک‌ها می‌رسد

همکاری بانک‌ها، مؤسسات مالی و اعتباری با سازمان مالیاتی افزایش یافته و این مؤسسات با درخواست سازمان امور مالیاتی فهرست حساب‌های بانکی و اطلاعات مربوط به همه تراکنش‌های بانکی (درون بانکی و بین بانکی) مؤدیان را به‌صورت ماهانه در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می‌دهند. به این ترتیب، این سازمان بانک اطلاعاتی از تراکنش‌های بانکی تمامی افرادی با هر تعداد حساب بانکی را در اختیار دارد، چه افرادی که با ارائه اظهارنامه مالیاتی درآمدهای سالانه‌شان را به‌صورت فصلی و سالانه ابراز کرده و چه کسانی همچون برخی پزشکان متخلف که اقدام به اختفا یا فرار از شفاف شدن درآمدهای مشمول مالیات‌شان می‌کنند.

حقوقی‌ها، شفاف اظهار کنند

غالب اشخاص حقوقی یعنی شرکت‌ها و سازمان‌ها که دارای شناسه ملی هستند، ترجیح می‌دهند که به‌دلیل آگاهی از فرآیندها، قوانین و مقررات مالیاتی، با ابزار دقیق گزارش‌های خرید، فروش و پیش‌دریافت‌ها و قراردادها(درآمد و هزینه)، از بروز مغایرت در گزارش ارسالی و دریافتی جلوگیری کنند. چرا که بروز مغایرت در اطلاعیه‌های مندرج در سامانه مالیاتی برای هر شناسه یا کد ملی، فرآیند تسویه مالیاتی اشخاص حقوقی را طولانی می‌کند و این چیزی نیست که آنها می‌خواهند.

اما افراد حقیقی که اولاً اقدام به ثبت‌نام در سامانه جامع مالیاتی نکرده و کسانی که از فرآیند شناسایی و رصد دقیق این سامانه اطلاعی ندارند، با چالش‌های جدی در آینده روبه‌رو خواهند شد چرا که ممیزان مالیاتی با دسترسی به سابقه اطلاعات مرتبط با معاملات و تعدد خرید‌ها و فروش‌های آنها، در آینده رسیدگی به وضعیت مالیاتی آنها را با توجه به کد ملی آغاز می‌کند.

خطای رایج افراد مشمول

برخی از کسانی که از فرآیند و سازوکار سامانه جامع مالیاتی کشور اطلاعی ندارند، تصور می‌کنند که بسیاری از معاملات یا خریدها و فروش‌های آنها ثبت نشده است و تداوم پرهیز از نام‌نویسی در سامانه مالیاتی به نفع‌شان است، اما این چنین نیست.

با وجود اینکه شمار مؤدیان مالیاتی نسبت به جمعیت کشور اندک است، اما داده‌های مالی کسانی که تاکنون با کد ملی‌شان اقدام به خرید وفروش و عقد قرارداد کرده‌اند، جملگی در این سامانه وجود دارد و ثبت شده است، بنابراین کسانی که تاکنون اقدام به ثبت‌نام نکرده‌اند، بهتر است که از گذشته تاکنون تمامی اسناد قراردادها به همراه کسورات مالیاتی را در بایگانی داشته و چنانچه مشمول می‌شوند اقدام به ثبت‌نام کنند.

افزون براین، دوران مالیات‌گیری به‌صورت علی‌الرأس نیز بتدریج پایان یافته و مالیات براساس احراز مدارک و مستندات صورت می‌گیرد.

دکتر گریز از مالیات

حال دسترسی ماهانه به تراکنش‌های بانکی یک ابزار مهم برای سازمان مالیاتی جهت رصد و استحصال منصفانه مالیات محسوب می‌شود.بویژه درخصوص فراریان مالیاتی، همانند برخی پزشکان گریزان از شفافیت که تاکنون اقدام به‌نام‌نویسی در سامانه معاملاتی کشور نکرده‌اند. شماری از پزشکان همچنان با اجبار بیماران به کشیدن کارت یا واریز پول به حساب منشی یا حسابدار نگون‌بخت آقای دکتر که از فرجام و آینده چنین تراکنش‌های مشکوکی در حسابش بی‌خبر هستند، از پرداخت مالیات فرار می‌کنند.

چندی قبل یک بیمار که عمل جراحی پا انجام داده است، در مجموع حدود 48 میلیون تومان پول پرداخت کرده که از این مبلغ فقط سه میلیون تومان در حساب بانکی منشی دکتر ثبت شده و بخشی از آن بابت صورتحساب بیمارستانی بوده که عمل جراحی در آن انجام شده است. یا اینکه شماری از پزشکان همچنان نقدی پول ویزیت می‌گیرند. این روند ادامه داشته تا اینکه خبر می‌رسد که تمام اطلاعات پزشکان که می‌تواند شامل نام و نام‌خانوادگی، شماره نظام پزشکی، کد ملی، مقطع و رشته تحصیلی، آدرس محل کار، پروانه طبابت و مجوز فعالیت و وضعیت حیات آنها باشد در اختیار سازمان مالیاتی قرار گرفته است.

ورود به حساب سه گروه از افراد

حال برای شفافیت تراکنش‌های بانکی به‌صورت یکسان یا متناسب با سطح فعالیت اشخاص حقیقی از نظر عملکرد مالی؛ حد آستانه‌ای (سقفی) تعیین می‌شود و انتقال وجه با مبلغ بالاتر از حد آستانه (سقف) را برای اشخاص حقیقی از طریق همه تراکنش‌های بانکی (درون‌بانکی و بین بانکی) و سـایر ابزارهای پرداخت، مشروط به درج (بابت) و در صورت نیاز به ارائه اسناد مثبته کند.

براساس آنچه که سازمان امور مالیاتی چندی قبل اعلام کرد، تراکنش‌های بانکی سه دسته از افراد را آغاز کرده است. دسته اول افرادی که از سمت دستگاه‌های نظارتی، امنیتی و قضایی به‌عنوان افراد مشکوک به فعالیت‌های اقتصادی پنهان یا مشکوک به فرار مالیاتی یا پولشویی به سازمان معرفی می‌شوند.

دسته دوم افرادی هستند که بنا بر اعلام گروه‌های رسیدگی مالیاتی در واحدهای عملیاتی سازمان امور مالیاتی همکاری لازم را با سازمان در ارائه اسناد و مدارک و مستنداتی که نشان‌دهنده میزان فعالیت‌هایشان باشد، نداشته باشند؛ این افراد به‌عنوان افراد مشکوک به کتمان یا فرار مالیاتی در مسیر راستی‌آزمایی و استفاده از تراکنش‌های بانکی قرار می‌گیرند. دسته سوم افرادی هستند که مؤدی مالیاتی نیستند و فعال اقتصادی محسوب نمی‌شدند؛ یعنی خودشان نیامدند تا اظهارنامه بدهند و به فراخوان‌های سازمان در تسلیم اظهارنامه و ثبت‌نام در نظام مالیاتی توجهی نکردند، سازمان مالیاتی آنها را شناسایی می‌کند. اما در این میان، اشخاص حقیقی که از حسـاب بانکی خود استفاده تجاری می‌کنند می‌توانند با دریافت شناسه (کد) اقتصادی و اتصـال حساب بانکی خود به شناسه (کد) اقتصادی، از شمول مفاد این جزء مستثنی شوند.

نقش واحدهای رسیدگی مالیاتی

مشاهدات از واحدهای رسیدگی مالیاتی نشان می‌دهد که برخی ممیزان مالیاتی درخصوص برخی مؤدیان که از ریسک بالایی برخوردار هستند، درخواست تراکنش بانکی کرده‌اند، اما با توجه به اینکه بسیاری از تراکنش‌های گذشته مؤدیان هیچ ارتباطی با فعالیت اقتصادی کنونی آنها نداشته یا مرتبط با هزینه‌های شخصی و خانوادگی‌شان بوده، دشواری‌های جدی را برای مؤدیان در شناسایی آنها و ارائه اسناد مثبته ایجاد کرده است.

مؤدیان مالیاتی می‌گویند، اینکه باید از سود فعالیت‌های اقتصادی‌شان مالیات بپردازند، تردیدی نیست، اما اینکه ممیزان به سالیان قبل بازگشته و اسناد مثبته تمام تراکنش‌ها را می‌خواهند واقعاً امری محال، دشوار و نشدنی است، بنابراین امکان صدور برگه تشخیص غیرمنصفانه وجود دارد.

فرهنگ‌سازی ابزار مالیات‌ستانی پایدار

در این میان، به نظر می‌رسد که سازمان امور مالیاتی که همواره بر مشارکت عمومی در پرداخت مالیات و ارتقای فرهنگ مالیاتی تأکید می‌ورزد، در مقطع حساسی قرار دارد.در این مرحله که مسئولیت سنگین مالیات به‌ جای نفت در بودجه بر دوش سازمان مالیاتی قرار گرفته است، باید عموم افراد جامعه را نسبت به قوانین، مقررات مالیاتی جدید و رویه‌های آن آشنا سازد، چرا که گاه رفتارهای سلیقه‌ای ممیزان مالیاتی در واحدهای رسیدگی، برداشت و تفسیری شخصی از مقررات و همچنین عدم آشنایی مؤدیان مالیاتی به تصمیمات این سازمان، باعث تشویق کاهش مشارکت مردم در مالیات‌دهی و سیاست‌های خوداظهاری و مؤدی‌مداری می‌شود.

سازمان مالیاتی کشور با دور جدید مالیات‌ستانی هیچ برنامه‌‌ای برای افزایش آگاهی افراد جامعه نداشته و صرفاً روی رصد و استحصال و اجرای مقررات متمرکز شده است.