تعطیلات خوب است یا بد؟

دو روز تعطیلی یا یک روز؟ حداقل سه سال است که میان نهادهای تصمیم‌گیر درمورد تعیین سرنوشت تعطیلات آخر هفته منازعه شکل‌گرفته است. مدیران اقتصادی حتی از علما هم سراغ گرفته‌اند که آنها نیز رأی موافق به تعطیلات دو روز بدهند و درصورتی‌که روز شنبه به‌جای پنج‌شنبه به فهرست تعطیلات اضافه شد، همراه طراحان این ایده شوند.

ما تعطیل‌ترین ملت جهان هستیم؟

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از سازندگی، در تقویم ایران ۷۸ روز تعطیل است. در‌حالی‌که این عدد در کشورهای توسعه‌یافته به ۱۱۰ تا ۱۲۹ روز می‌رسد. ۱۰۲ کشور جهان دو روز تعطیل در تقویم خود دارند که اکثر آنها هم مربوط به شنبه و یکشنبه می‌شود. درصورتی‌که تعطیلات دوروزه به پنج‌شنبه و جمعه برسد، اقتصاد ایران به مدت ۴ روز متوالی ارتباطش با اقتصاد جهان را از دست می‌دهد. اما اگر با موافقت علما این تعطیلات به‌روزهای جمعه و شنبه برسد، تنها یک روز از اقتصاد جهانی عقب‌افتادگی صورت می‌گیرد. درحال‌حاضر دولت مخالف افزایش میزان تعطیلات است. به اعتقاد دولت این تعطیلات بار مالی جدیدی را به اقتصاد کشور اضافه می‌کند و هزینه پرداخت مزایای «تعطیل کاری» را روی دست کارخانه‌های صنعتی می‌گذارد. دولت برای آنکه استدلال خود را جا بیندازد به وضعیت بخش خصوصی اشاره می‌کند در‌حالی‌که دو سال قبل موضوع تعطیلات دو روز با حضور نمایندگان ۱۸ تشکل اقتصادی و بخش خصوصی در کمیسیون گردشگری اتاق تهران با اکثریت قاطع آرا به نتیجه رسیده بود. در مورد هزینه‌های جاری تعطیلات محاسبه دقیقی وجود ندارد. آخرین برآورد تأکید می‌کند هرروز تعطیل ۱۴۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد ولی این عدد چندان دقیق نیست چراکه از تقسیم تعداد روزهای سال بر کل تولید ناخالص داخلی به‌دست‌آمده است. سایت خبرآنلاین سه سال قبل در گزارشی هزینه تعطیلی در تهران را به این شکل برآورد کرده بود: «بر اساس آخرین برآورد از اقتصاد تهران، به ازای یک روز تعطیلی، کارفرمایان ۸۰ میلیارد تومان حقوق و دستمزد به کارگران می‌پردازند، در‌حالی‌که آنها کاری انجام نمی‌دهند. دولت موظف است به ازای روزهایی که کشور را به دلایل مدیریتی و غیرارادی تعطیل می‌کند، خسارت بخش خصوصی را بپردازد، در‌حالی‌که چنین اتفاقی در کشور نمی‌افتد.» همچنین محمدرضا تابش، عضو فراکسیون امید مجلس در مورد هزینه‌های تعطیلات گفته است: «برآورد تولید ناخالص داخلی (GDP) به قیمت جاری در سال جاری حدود چهار میلیون، میلیارد ریال است اگر این عدد را تقسیم‌بر ۲۸۸ روز کاری کنیم حدود ۱۴ هزار میلیارد ریال یا هزار و چهارصد میلیارد تومان ضرر به ازای هرروز تعطیلی متوجه کشور می‌شود که باز سهم تهران از این ضرر ۲۵ درصد است یعنی حدود ۳۵۰ میلیارد تومان ضرر و زیان هرروز تعطیلی در تهران است.»

شیوه محاسبه زیان تعطیلات و اصل دفاع از روزهای کاری بیشتر منتقدان زیادی دارد. تاج‌الدین نماینده مجلس در صفحه شخصی خود، درباره دلایل مطرح‌شدن تعطیلی پنجشنبه‌ها در سایر استان‌ها نوشته است: «دوروزه شدن تعطیلات آخر هفته می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد گردشگری و تقویت نهاد خانواده کند.» علی‌اصغر یوسف‌نژاد، عضو هیئت‌رئیسه مجلس نیز پیش‌ازاین به خبرنگار ایرنا گفته بود: «در حال حاضر روز پنجشنبه تمام وزارتخانه‌ها، سازمان و دستگاه‌های دولتی و حتی غیردولتی در پایتخت تعطیل هستند و هرگونه پیگیری کارهای اداری از سوی استان‌ها نیز در این روز متوقف می‌شود.» او استدلال کرده است که تعطیلات پنجشنبه بهره‌وری و راندمان کاری ادارات و دستگاه‌های دولتی استان‌ها را ارتقا خواهد داد.

براساس گزارشی که توسط ایرنا تنظیم‌شده، دو مخالف اصلی تعطیلات دوروزه کشور دو عضو کابینه هستند. جمشید انصاری، رئیس سازمان اداری استخدامی و معاون رئیس‌جمهور، عدم تعادل در ساعات کاری بین ادارات دولتی و خصوصی را یکی از دلایل مخالفت دولت با تعطیلی پنج‌شنبه‌ها عنوان کرده است. علاوه بر این کاهش ساعات کاری دولت به ۱۶۰ ساعت در ماه، دیگر دلیل عدم موافقت دولت با طرح مجلس است؛ چراکه به گفته انصاری، این تفاوت، موجب تبعیض بین گروه‌های مختلف کارمندی و کارگری بوده و مطمئناً به مطالبات و اعتراضات کارگران و شاغلین بخش خصوصی منجر می‌شود.

حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری نیز پیش‌ازاین گفته بود تعطیلی پنج‌شنبه‌ها برای دولت بار مالی دارد و اجرای آن برخلاف قانون اساسی است. اشاره امیری به اصل ۷۵ قانون اساسی است که بر اساس آن، طرح‌های قانونی و پیشنهادها و اصلاحاتی که نمایندگان درخصوص لوایح قانونی عنوان می‌کنند و به تقلیل درآمد عمومی یا افزایش هزینه عمومی می‌انجامد، در صورتی قابل‌طرح در مجلس است که در آن، طریق جبران کاهش درآمد یا تأمین هزینه جدید نیز معلوم شده باشد.

میان اظهارنظرهای مخالفان و موافقان طرح تعطیلات دوروزه همچنان محاسبه دقیق و ارائه راهکاری وجود ندارد. عدد روزهای تعطیل در اقتصاد ایران حتی با کشورهایی که به سخت‌کوشی شهرت دارند هم چندان تفاوتی ندارد. در ژاپن سالیانه ۲۶ روز، در چین ۲۸ روز، در استرالیا ۲۸ روز، در ترکیه ۲۲ روز تعطیلی وجود دارد. البته این عدد تعطیلات به‌غیراز دو روز آخر هفته است. این اطلاعات تأیید می‌کند برخلاف ادعاهای برخی چهره‌های دولتی تعطیلات در ایران نه بسیار زیاد که حتی با کشورهای شهره به کار زیاد هم تقریباً برابر است.

ما کمتر کار می‌کنیم؟

بحران اصلی تعطیلات در اقتصاد ایران به تعداد روزهای تعطیل مربوط نیست. میزان بهره‌وری نیروی کار به شدت پایین است و به همین دلیل حتی در روزهای عادی هفته نیز اتفاق مساعدی برای کمک به اقتصاد ملی رخ نمی‌دهد. متوسط ساعت کار هفته ۴۴ ساعت ارزیابی‌شده که در کشورهای توسعه‌یافته ۲۸ ساعت کار مفید به انجام می‌رسد. این عدد برای اقتصاد ایران تنها ۱۱ ساعت در هفته ارزیابی‌شده است. حتی ازنظر رابطه میان نیروهای کار و افراد تحت تکفل هم اقتصاد ایران با کشورهای اروپایی قابل قیاس نیست به‌طوری‌که در انگلیس هر یک نفر شاغل هزینه زندگی ۱.۴ نفر را پرداخت می‌کند در‌حالی‌که این عدد در اقتصاد ایران به رقم ۴ نفر می‌رسد. ساعت کار مفید روزانه در ایران ۲ ساعت برآورد شده که این عدد نسبتی با ۵ ساعت کار مفید در کشورهای اروپایی و امریکای شمالی ندارد. چندی قبل مرکز آمار ایران گزارشی را در مورد میزان ساعت کار مفید منتشر کرده بود که نتایج قابل‌توجهی داشت: «بر اساس چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال ۹۰ که از سوی مرکز آمار ایران انتشاریافته است، سرانه سالانه کار مفید در ژاپن ۲۴۲۰ ساعت، کره جنوبی ۱۹۰۰ ساعت، چین ۱۴۲۰ ساعت، آمریکا ۱۳۶۰ ساعت، ترکیه ۱۳۳۰ ساعت، آلمان ۱۷۰۰ ساعت، پاکستان ۱۱۰۰ ساعت، افغانستان ۹۵۰ ساعت، عربستان ۷۲۰ ساعت و کویت ۶۰۰ ساعت است. سرانه کار مفید در ایران نیز سالانه ۸۰۰ ساعت است که این عدد از کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان هم پایین‌تر است.»

مخالفان سرسخت از چه حرف می‌زنند؟

این گزارش‌ها که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه‌شده به‌عنوان مهم‌ترین دلایل مخالفت با تعطیلات به‌حساب می‌آید: «ابهام در دامنه شمول طرح»، «اخلال در نظام آموزشی کشور». در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس خلاصه دقیقی از دلایل مخالفت با این طرح آمده است: «استفاده از واژگان مبهم «مراکز اداری، آموزشی و قضایی» یکی از اشکال‌های بنیادین طرح است که به شفاف‌سازی نیاز دارد. اشکال در واژگان طرح بستر اجرا نشدن آن را فراهم می‌کند. در طرح کنونی تکلیف نهادها و سازمان‌هایی چون شرکت‌های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، دانشگاه‌های آزاد و پیام‌نور و... روشن نیست. همچنین در این طرح به تفکیک‌ناپذیر بودن بخش اداری و آموزشی در بیمارستان‌ها توجه نشده است. از سوی دیگر، بر اساس برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، ساعت کار هفتگی دوره ابتدایی ۲۵ ساعت، متوسطه اول ۳۰ ساعت، متوسطه دوم ۳۵ ساعت و متوسطه دوم فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش ۴۰ ساعت است. از سویی، می‌دانیم در برخی نقاط کشور مدارس به‌صورت ۲ شیفت فعالیت می‌کنند. بر اساس آماری که در سال ۹۵ معاون فنی و نظارت سازمان نوسازی مدارس اعلام کرد حداقل ۱۵ درصد مدارس در کشور دو شیفت هستند. اگر قرار باشد روز آموزشی پنجشنبه تعطیل شود و ساعات آموزشی مدارس به‌جای ۶ روز در هفته به ۵ روز کاهش یابد، فعالیت مدارس به‌صورت دو شیفت امکان‌پذیر نخواهد بود.» براین اساس موافقان و مخالفان تعطیلات گسترده‌تر کشور هیچ‌کدام به‌دقت ادبیات ارائه نظرات خود را پیدا نکرده‌اند و هم‌زمان دو مدیر ارشد عضو کابینه هم حتی برای انتقال دلایل مخالفت خود به افکار عمومی دقیقاً نمی‌دانند چه اظهارنظری باید صورت دهند.

اصل قضیه به کجا می‌رسد؟

میزان بهره‌وری در اقتصاد ایران براساس اسناد برنامه‌های توسعه قرار بود به ۲ درصد ارتقا پیدا کند ولی درحال‌حاضر روی عدد ۶ دهم درصد قفل‌شده است. فاطمه پهلوانی رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران چندی قبل اعلام کرده بود: «سهم بهره‌وری از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در ایران ۷ درصد بوده و این عدد از سال ۱۹۷۰ تاکنون ثابت بوده است. این در حالی است که سهم بهره‌وری از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ در پاکستان حدود ۴۲ درصد بوده است. سهم انباشت سرمایه و اشتغال در رشد اقتصادی ایران بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ به ترتیب ۸۵ و ۸ درصد بوده است. ایران در کنار ویتنام، نپال و بنگلادش که حتی بهره‌وری منفی نیز داشتند جزو کشورهایی است که کمترین نرخ بهره‌وری را به خود اختصاص داده است.» درصورتی‌که میزان بهره‌وری نیروی کار در اقتصاد ایران تغییری پیدا نکند، امکان گفت‌وگو در مورد تعداد روزهای تعطیل یا غیرتعطیل هفته وجود ندارد. مدیران دولتی و حتی بخش خصوصی وقتی از تعطیلات صحبت می‌کنند یکسره از آمارهای مربوط به رونق گردشگری ‌ سراغ می‌گیرند ولی آنها ذهنیت دقیقی درمورد وضعیت اقتصاد ملی ندارند. یک دهه است که موضوع تعطیلات در اقتصاد کشور مطرح و در حال گفت‌وگوست ولی همچنان هیچ نتیجه‌ای به دست نیامده است. آخرین بار احمدی‌نژاد پس‌ازآنکه چند روز هفته را به دلیل نزدیکی به‌روز پنج‌شنبه و جمعه تعطیل رسمی اعلام کرد، صریح‌ترین موضع گیری را داشت: «مردم از تعطیلات خوششان می‌آید.»