ایجاد بازار ثانویه برای اوراق مشارکت

علی‌اصغر میرمحمد صادقی درخصوص اثر این سیاست بانک مرکزی بر افت اخیر در بازار سرمایه گفت: افت شاخص بورس پیش از انتشار اوراق مشارکت آغاز شده بود. او همچنین درخصوص انتقادهایی که به «بالا بودن نرخ 23 درصدی اوراق مشارکت فعلی» وارد شده بود، اظهار کرد: شورای پول و اعتبار تعیین نرخ سود اوراق مشارکت تا حداکثر 24 درصد را به بانک مرکزی واگذار کرد، اما کمیسیون اعتباری بانک مرکزی نرخ سود را 23 درصد تعیین کرد. او در این خصوص همچنین به انتشار اوراق مشارکت بانک مرکزی از سوی یکی از دستگاه‌های دولتی در ماه‌های گذشته اشاره کرد که اوراق آن با نرخ 20 درصدی عرضه شده بود و چندان مورد استقبال قرار نگرفت. به گفته میرمحمد صادقی، مذاکرات بانک مرکزی با سازمان بورس برای تعبیه «بازار ثانویه خرید و فروش اوراق مشارکت در بازار سرمایه» در مرحله خوبی قرار دارد و احتمال دارد پس از نهایی شدن این مذاکرات، از سال آینده برای اوراق مشارکت، یک بازار ثانویه در بورس ایجاد شود. افت بورس پیش از انتشار اوراق مشارکت بود در روزهای گذشته با خبر اعلام انتشار اوراق مشارکت از سوی بانک مرکزی، برخی از فعالان و تحلیلگران بازار سرمایه کشور با اشاره به وضعیت نامناسب بورس، اقدامات اینچنینی مثل انتشار اوراق مشارکت را باعث تضعیف بورس دانسته بودند. به‌عنوان مثال، حسین عبده تبریزی، دبیرکل پیشین بورس با انتقاد از در پیش گرفتن این سیاست انقباضی در شرایط کنونی، پرسیده بود: «اعمال سیاست‌هاى پولى انقباضى در شرایطى که اقتصاد در تنگناى نقدینگى قرار دارد، کدام هدف را نشانه مى‌گیرد؟ قربانى عمده اجراى سیاست‌هاى ضدتورمى، کوچک شدن اقتصاد و کاهش نرخ اشتغال است. آیا در وضعیت رکودى فعلى و با توجه به وضعیت شکننده جارى بازار سرمایه، مى‌توان از اقدام بانک مرکزى در این برهه از زمان دفاع کرد؟» مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در گفت‌وگوی خود با «ایسنا» به بخشی از انتقادات کارشناسان پاسخ داده است. او درخصوص اثرات انتشار کنونی اوراق مشارکت بر تضعیف بازار سرمایه، می‌گوید: «بازار سرمایه پیش از انتشار اوراق مشارکت با افت شاخص روبه‌رو شده بود.» این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان می‎گویند انتقادات نسبت به انتشار اوراق مشارکت، عمدتا وضعیت بخش‌هایی خاص از اقتصاد مثل بازار سرمایه را مدنظر قرار می‌دهد و ممکن است از یک دیدگاه کلان‌تر، ملاحظات دیگری نیز وجود داشته باشد. از جمله، مجموعه سیاست‌گذاران جدید اقتصاد کشور در چند ماه گذشته برای اجرای برخی از سیاست‌های ضروری در مقطع فعلی مثل اصلاح قیمت‌ها، با مانعی به نام «بالا بودن نرخ تورم» مواجه بوده است. از طرف دیگر، دولت قصد دارد طرح هدفمندی را در نیمه نخست سال بعد، اجرا کند که نیاز به شرایط تورمی مساعدی دارد تا افزایش تورم حاصل از این طرح، فشار بیشتری به اقتصاد وارد نکند. چنین ملاحظاتی در کنار افزایش معمول نقدینگی و تورم پایان سال و لزوم کنترل آن، احتمالا دیدگاه مدافع انتشار اوراق مشارکت را بیشتر تقویت خواهد کرد. بازار ثانویه برای اوراق مشارکت موضوع لزوم تعبیه «بازار ثانویه» برای اوراق مشارکت نیز مساله دیگری بود که در واکنش‌های اخیر به آن اشاره شده بود. کارشناسان معتقدند، اوراق مشارکت به‌عنوان سازوکاری مشابه «عملیات بازار باز» در اقتصادهای جهانی، باید بتواند در یک بازار مورد خرید و فروش واقع شود تا در آن بازار، قیمت این اوراق و نرخ سود آنها با استفاده از تمایل معامله‌گران، «کشف» شود. این در حالی است که تاکنون، چنین بازاری برای اوراق مشارکت در ایران موجود نبوده است. البته اوراق مشارکت ایران تفاوت‌های دیگری نیز با ابزارهای مشابه در سایر کشورها دارد. به‌عنوان مثال، معمولا این اوراق از سوی دولت‌ها و تحت عنوان «اوراق قرضه» برای هدف «تامین مالی» در بازار منتشر می‌شود، اما بانک‌های مرکزی برای اهداف پولی خود بعضا اقدام به خرید یا فروش این اوراق می‌کنند، تا سیاست‌های پولی انقباضی یا انبساطی مورد نظر خود را در زمان‌های مقتضی، اجرایی کنند. میرمحمد صادقی در این خصوص گفته است: «در مورد بازار ثانویه اوراق مشارکت، جلساتی را با مسوولان سازمان بورس برگزار کرده‌ایم و مایل هستیم، معاملات ثانویه اوراق مشارکت را به سمت بازار ثانویه بورس، هدایت کنیم تا منابع بانک‌ها درگیر این موضوع شوند.» او با اشاره به اینکه «در حال به نتیجه رسیدن با سازمان بورس هستیم»، تاکید کرد: «امیدواریم از سال آینده بازار ثانویه اوراق مشارکت بانک مرکزی به بورس منتقل شود.» مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی اما درخصوص عدم حراج اوراق مشارکت اضافه کرد: «برخی از ناشران دولتی اوراق، تمایلی به انتقال اوراق به بازار سرمایه ندارند؛ زیرا قابلیت نقد شوندگی اوراق کم می‌شود درحالی‌که در بانک، اوراق به‌طور آنی نقد می‌شود، اما در بازار سرمایه به زمان نیاز دارد.» سقف 24 درصدی و تصمیم به نرخ 23 درصدی موضوع مورد بحث دیگر درخصوص انتشار اوراق مشارکت، نرخ سود آنها بوده که برخی از کارشناسان اظهار کرده‌اند نسبت به نرخ‌های فعلی، بالا است و شرایط بازار را به هم خواهد زد. مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در این خصوص، با بیان اینکه از 6 ماهه دوم سال‌جاری بررسی‌هایی برای اصلاح نرخ سود اوراق مشارکت در بانک مرکزی آغاز شد، تصریح کرد: «گزینه‌های متعددی درباره نرخ سود اوراق مشارکت مطرح شد و در خلال این بررسی‌ها، اوراق مشارکت با سود 20 درصد در بازار عرضه شد که چندان مورد استقبال قرار نگرفت.» اشاره او اقدام به انتشار اوراق مشارکت با نرخ 20 درصدی از سوی یکی از دستگاه‌های دولتی در پاییز امسال بود که با استقبال خوبی مواجه نشد و این اوراق به فروش نرسید. مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در ادامه می‌افزاید: «گزینه‌های مورد نظر بانک مرکزی در شورای پول و اعتبار مطرح شد و در آبان ماه، شورای پول و اعتبار دامنه‌ای را برای نرخ سود مشخص و در نهایت تعیین نرخ سود اوراق تا حداکثر 24 درصد را به بانک مرکزی واگذار کرد.» میر محمد صادقی خاطرنشان کرد: «پیش‌بینی می‌کنیم استقبال از اوراق خوب باشد؛ زیرا یکی از ویژگی‌های این اوراق این است که تضمین بانک مرکزی را دارد و فاقد ریسک است.» برخی از کارشناسان در این باره معتقد هستند که یکی از ملاحظات عمده بانک مرکزی در اجرای سیاست‌هایی مثل انتشار اوراق مشارکت، حفظ اعتبار سیاست‌گذار پولی است و در نتیجه، این ملاحظه ایجاب می‌کند که اوراق مشارکت در مدت انتشار خود به فروش برسد. به‌عنوان مثال، اقدام بانک مرکزی به انتشار اوراق مشارکت در زمستان سال گذشته که بخش عمده‌ای از آن به فروش نرسید، با انتقادات زیادی در آن زمان مواجه شد. البته برخی اخبار رسیده از بانک‌های کشور در روزهای گذشته، حاکی از استقبال نسبتا خوب از اوراق مشارکت در همین روزهای ابتدایی انتشار بوده است. میر محمد صادقی همچنین در پاسخ به سوالی درخصوص احتمال تغییر نرخ سود اوراق مشارکت نیز گفت: «این امر احتیاج به نظر شورای پول و اعتبار دارد، این موضوع را به شورای پول و اعتبار منعکس می‌کنیم و اگر شورا اجازه دهد نرخ سایر اوراق مشارکت نیز تغییر خواهد کرد.» استفاده در فعالیت‌های اقتصادی با هدف کاهش تورم مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در ادامه افزود: هدف اصلی بانک مرکزی از انتشار اوراق مشارکت جمع‌آوری نقدینگی و به تبع آن کاهش تورم است؛ ضمن اینکه این نقدینگی در فعالیت‌های اقتصادی داخلی و بین‌المللی بانک مرکزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. میرمحمدصادقی در ادامه با اشاره به اینکه کارگروهی در بانک مرکزی در حال رصد فعالیت‌های سودآور بانک است تا منابع حاصل از فروش اوراق مشارکت در آن بخش سرمایه‌گذاری شود، خاطرنشان کرد: کلیه این موارد با شورای فقهی بانک مرکزی مطرح شده و مجوزهای لازم اخذ می‌شود. وی در ادامه اضافه کرد: «بخش اقتصادی بانک مرکزی اعلام کرده که 3 هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت بانک مرکزی، 06/3 درصد تاثیر روی کاهش نقدینگی خواهد داشت سپس باعث کاهش نرخ تورم در میان‌مدت می‌شود.» پیش از این، اعلام شده بود که با توجه به وضعیت فعلی پایه پولی و نقدینگی، هر یک هزار میلیارد تومان کاهش در پایه پولی (از طریق اقدامی مثل انتشار اوراق مشارکت بانک مرکزی)، در حدود 1.02درصد از حجم پایه پولی و در ادامه، به همین میزان، از حجم نقدینگی می‌کاهد و با یک تاخیر زمانی چند ماهه، کاهشی معادل 90 درصد از این کاهش، به تورم منتقل می‌شود. به این ترتیب، انتظار می‌رود انتشار اوراق مشارکت 3 هزار میلیارد تومانی فعلی، به حدود 3 هزار میلیارد تومان کاهش در پایه پولی، حدود 17 هزار میلیارد تومان کاهش در نقدینگی و پس از چند ماه، به حدود 2.7 واحد درصد کاهش در تورم، منجر شود. مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در ادامه در پاسخ به اینکه «چرا سررسید اوراق مشارکت 6 ماه در نظر گرفته شد؟» اظهار کرد: در مقاطعی بانک‌ها با مازاد منابع روبه‌رو هستند و رشد نقدینگی هم به‌ویژه در سه ماه چهارم سال شدید است و فشار تورمی دارد؛ بنابراین بانک مرکزی احساس می‌کند که در مواقع خاصی باید وارد بازار شود و با دخالت در بازار، نقدینگی را جمع‌آوری کند؛ در مقابل، در مواقعی که فشار نقدینگی وجود ندارد و بانک‌ها مازاد منابع ندارند این منابع باز توزیع شود. وی ادامه داد: درمورد انتشار اوراق مشارکت ممکن است در برخی مواقع برای دوره‌های سه ماهه یا کوتاه‌تر وارد بازار شده و سیاستی را اعمال کنیم سپس از بازار خارج شویم. میرمحمد صادقی با بیان اینکه «در مواقعی که لازم به حضور بانک مرکزی در بازار نباشد، طولانی بودن زمان انتشار اوراق هزینه‌ها را افزایش می‌دهد»، تاکید کرد: سپرده ویژه و اوراق مشارکت کوتاه‌مدت از جمله ابزارهایی است که ممکن است در کوتاه‌مدت به‌کار گرفته شوند، به علاوه در بانک مرکزی در حال مطالعه و شناسایی ابزار دیگری هستیم. مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در ادامه در پاسخ به اینکه آیا سررسید 6 ماه در نظر گرفته شده با اجرای فاز دوم قانون هدفمندسازی یارانه‌ها که تیرماه اعلام شده، تداخل نخواهد داشت، اظهار کرد: هنوز زمان دقیق اجرای فاز دوم مشخص نیست؛ اما یکی از اهداف بانک مرکزی از انتشار اوراق مشارکت این بوده که فشار تورمی ناشی از اجرای فاز دوم کاسته شود.