"مسکن درمانی" در بورس؟

ریزش‌های شاخص در هفته گذشته با تعیین نرخ 15 سنتی برای هر متر‌مکعب خوراک گازی پتروشیمی‌ها در مجلس وارد فاز جدی‌تری شده بود و حرکت‌های دسته‌جمعی سهامداران نیز متاثر از نامطلوب ارزیابی شدن این قیمت، شاخص بورس تهران را تا مرز 79 هزار واحد کاهش داد. این در حالی است که تا نیمه دی ماه این شاخص تا مرز 90 هزار واحد نیز پیش رفته بود. این شرایط که مورد اعتراض شدید سهامداران خرد قرار گرفته، بازتاب‌های زیادی در رسانه‌ها داشت که کار را به نامه‌نگاری به مسوولان ارشد کشور هم رساند. در این راستا مسوولان بورس از روز گذشته برای حمایت از بازار و سهامداران خرد اقدام به تغییر مقررات تازه‌ای کرده‌اند که برخی معتقدند این تصمیم اقدامی مثبت و برخی آن را اقدامی موقت برای بازگرداندن اعتماد به بازار می‌دانند، البته از منظر برخی نیز این تصمیم اقدامی نگران‌کننده است که چشم‌انداز تداوم آن وجود ندارد. در جلسه غیر‌منتظره روز جمعه 25 بهمن‌ماه، علی سعیدی، عضو هیات مدیره سازمان بورس، محمود‌رضا خواجه‌نصیری، مدیر نظارت بر بورس‌ها، علی صحرایی، معاون بازار شرکت بورس اوراق بهادار تهران و بهنام محسنی، مدیر عملیات فرابورس به همراه گروهی از اصحاب رسانه در یک نشست مشترک، روی جزئیات این مقررات بحث و تبادل‌نظر کردند. مخالفت برخی با این رویه البته نهایی شدن این تغییرات را تا ساعت 20 جمعه شب به تعویق انداخت. با این حال، اعلام این خبر از این ساعت و کمتر از 12 ساعت مانده به آغاز معاملات سهام دیروز، شرایط تازه‌ای را پیش پای سهامداران بازار قرار داد که تا مشخص شدن نتایج آن باید چند روزی صبر کرد. با این حال به‌رغم آنکه اعلام این تغییرات از روز جمعه اطلاع‌رسانی ناقصی داشت، اما شنیده‌ها حاکی از آن است که از روز پنج‌شنبه در سامانه‌های معاملاتی تغییرات لازم داده شده است. براساس ضوابط جدید که از دیروز 26 بهمن در بازار سرمایه و با هدف حمایت از سهامداران خرد، جلب حمایت بیشتر سهامداران حقوقی، تسهیل و افزایش مبادلات سهامداران بزرگ و فراهم ساختن امکان حمایت مستمر و مداوم از بازار سرمایه به اجرا گذاشته شد، بین ساعت 8:30 الی 12 هر روز، حداکثر حجم سفارش‌های فروش وارده توسط هر کد معاملاتی (اعم از حقیقی و حقوقی) در هر نماد معادل 2 درصد حجم مبنا یا 50 هزار سهم (هرکدام بیشتر باشد) خواهد بود. براین اساس، از ساعت 12 الی 12:30، سقف مذکور اعمال نشده و کلیه سهامداران (اعم از حقیقی و حقوقی) می‌توانند به میزان موردنظر، سفارش فروش وارد کنند. ضمنا در دوره زمانی 12 الی 12:30، سفارش‌های خرید و فروش، برمبنای قیمت پایانی بازار در ساعت 12 وارد سامانه معاملات خواهد شد. همچنین سفارش‌های فروش در دوره زمانی 12 الی 12:30 به‌صورت انجام و ابطال (Fill & Kill) قابل ارسال خواهد بود. تاکید شده سفارش‌های خرید در بازار کما فی السابق و بدون سقف انجام خواهد شد. در این رابطه طبعا باید گفت تصمیم به تغییر در رویه معاملات موقتی است و تا زمان بازگشت به شرایط عادی این شرایط ادامه می‌یابد. البته می‌توان شرایط ویژه اقتصادی کشور را در این زمینه مد‌نظر قرار داد و مسوولان را ناگزیر از اتخاذ چنین تصمیماتی نیز دانست، اما عموما تغییرات هیجانی بیشتر به آزمون و خطایی شبیه اند که واکنش‌های منفی‌تر می‌تواند به سرعت تاریخ مصرف آنها را منقضی کند. شنیده‌ها همچنین از عدم تمایل حقوقی‌ها برای جمع‌آوری سهام در مواقع لزوم حکایت دارد. تلاش برخی مسوولان برای به بازار کشاندن حقوقی‌ها در شرایط موجود، به نتایج ملموسی نرسیده و صندوق‌های ایجاد شده برای حمایت از بازار در شرایط ریزشی چندان کارآیی از خود نشان نداده است. از این رو بازار سرمایه در آستانه برخی انتقاد‌ها از این وضعیت به تغییرات اخیر متوسل شده است. از برخی کارگزاران نیز خبر می‌رسد که امکان فروش‌های کلان برای برخی حقوقی‌ها در نیم ساعت پایانی با مشکل مواجه است. در یک نمونه قابل ذکر، دیروز برای یک سهم خاص در نیم ساعت پایانی بازار امکان کشف قیمت نبود و فروش سهام با مشکل مواجه شد. در این نمونه تا ساعت 12 حجم مبنا پر نشده و قیمت آن در محدوده 295 تومان ثابت مانده، در حالی که نرخ فروش برای این سهم 305 تومان پیشنهاد شد که به گفته کارگزار مربوطه امکان تعیین نرخ دقیقی برای فروش سهم مذکور وجود نداشت. دیروز البته بازار پس از چند روز روند کاهشی مثبت بود و ارزش معاملات در هر دو بازار فرابورس و بورس تهران تقریبا به 205 میلیارد تومان رسید. در حالی که در اوج روند شاخص در دی‌ماه ارزش معاملات روزانه تا 1000 میلیارد تومان هم رسید و در متوسط 9 ماهه ارزش بازار تا 400 میلیارد تومان در روز هم افزایش یافت. نماگرهای روز اول به نفع حقیقی‌ها بر‌اساس آمارهای موجود، تعداد نمادهای مورد معامله در نخستین روز اجرای طرح حمایت از سهامداران خرد در قیاس با روز کاری قبل پنج درصد افزایش یافته و از رقم 368 نماد به حدود 388 نماد رسیده است. به گزارش «سنا»، در معاملات دیروز بازار سهام، ارزش معاملات در قیاس با روز کاری قبل تغییری نداشت، اما تعداد خریداران 57.71درصد افزایش یافت، به طوری که تعداد خریداران از هشت هزار و 913 به 14 هزار و 57 نفر خریدار رسیده است. رشد مذکور حاکی از افزایش امیدواری و خرید تعداد بیشتری از سرمایه‌گذاران است. در کنار این موضوع، تعداد فروشندگان حقیقی بازار از هفت هزار و 976 به 13 هزار و 370 فروشنده افزایش یافته که نمایانگر نقد‌شوندگی بیشتر در بازار است. همچنین ارزش فروش فروشندگان حقیقی از 60 درصد کل معاملات در روز معاملاتی قبل به 77 درصد رسید که رشد 17 درصدی این رقم هم نشان از حمایت بیشتر از سهامداران حقیقی و تحقق اهداف این طرح جدید دارد. نقد‌شوندگی سهام را مشکل نکنیم در این راستا دکتر حیدر مستخدمین‌حسینی، با بیان اینکه دستکاری در معاملات نتایج معکوسی به دنبال خواهد داشت از جمله منتقدان به این تغییرات است. وی به دنیای اقتصاد گفت: این رویه در هیچ جای دنیا سابقه ندارد و در شرایط فعلی می‌تواند سیگنال‌های منفی را به سهامداران القا کند. به گفته رئیس اسبق هیات مدیره بازار سرمایه، زمانی که محدودیتی برای فروش سهام ایجاد می‌شود، خریداران نگران از حبس و انباشت سهام، در مورد خریدهای بیشتر دچار تردید می‌شوند و این تغییرات اگر در کوتاه مدت بتواند نتیجه‌ای داشته باشد، در میان مدت و بلندمدت سیگنال‌های بازدارنده قوی تری خواهد یافت. این کارشناس بازار سرمایه همچنین با برشمردن ویژگی‌های بازار سهام، تسهیل نقدشوندگی سهام را ویژگی مهم آن دانست و از تغییرات ایجاد شده که شائبه مشکل‌تر شدن نقد شوندگی سهام را ایجاد می‌کند، انتقاد کرد. وی ایجاد یک سهمیه فروش 50 هزار سهمی را برای سهامداران به نوعی ایجاد توقع برای استفاده از این حق دانست و از تشدید وسوسه فروش سهام توسط سهامداران اظهار نگرانی کرد. او با توجه به محدود شدن امکان فروش‌های کلان توسط حقوقی‌ها واکنش‌های احتمالی این گروه برای دور زدن این قوانین با استفاده از حق فروش سهامداران خرد را نیز مطرح کرد. مستخدمین‌حسینی مسوولان را از دستکاری مکانیسم‌های عرضه و تقاضا در بازار سهام برحذر داشت و شفافیت در معاملات را مورد تاکید قرار داد. او همچنین ایجاد فاصله بین سهامداران حقیقی و حقوقی را در بازار سهام سایر کشور‌ها بی سابقه دانست. نمی‌تواند بلندمدت باشد همچنین دکتر حسین عبده‌تبریزی، دبیر کل سابق بورس نیز در این زمینه گفت: سازمان بورس و شورای بورس مصمم هستند که تا قبل از سال جدید، اوضاع بورس را به شرایط عادی بازگردانند بنابراین تلاش می‌کنند تا معاملات آزاد شود؛ البته این تغییرات نمی‌تواند بلندمدت باشد. به گفته وی مسوولان بورس بر این نظرند که با این تغییرات اطمینان را به بازار سهام بازگردانند. وی که البته نخواست وارد جزئیات بیشتری بشود ضمن اظهار امیدواری به بازگشت بازار به شرایط عادی، امکان تداوم این تغییرات در میان مدت را بعید دانست. علت را جست‌وجو کنید شاهین شایان‌آرانی، کارشناس بازار سرمایه نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: محدودیت دلهره و ترس ایجاد می‌کند، وقتی تقاضا برای فروش زیاد است این موضوع باید عارضه‌یابی شود و علت را جست‌وجو کرد، نه جلوی آن را گرفت. وی افزود: عارضه‌یابی علت افزایش صف فروش و تحقیق در مورد آن مهم‌تر از محدود کردن فروش سهام است و این قضیه مانند محدود کردن سپرده‌گذاران بانکی برای برداشت سرمایه‌شان از بانک و تبدیل سپرده‌‌‌هایشان به پول نقد است که اصلا منطقی نیست. شایان‌آرانی تصریح کرد: این نوع برخورد با سرمایه‌گذاران بازار سرمایه نگران‌کننده است، زیرا معتقد نیستم که وقتی تقاضا برای فروش زیاد است بازار حتما با یک بحران مواجه است. محدود کردن فروش سهام در بازار سرمایه پیام خوبی ندارد و نباید سهامدار را از حق طبیعی خود محروم کرد تا شاخص‌ها به صورت تصنعی مثبت شود. شایان‌آرانی در پاسخ به این سوال که در مواقعی که شاخص‌ها در حال افت است چه کار باید کرد، گفت: معتقدم شاخص باید روند منفی داشته باشد چون شاخص‌ها بیش از حد رشد کرده بود، وقتی شاخص‌ها به صورت شتابان رشد داشت باید جلوی آن گرفته می‌شد نه الان که شاخص‌ها در حال بازگشت به حد نرمال است. این طرح مسکن است همچنین عظیم ثابت در گفت‌وگو با «ایسنا»، در‌خصوص طرح حمایتی سازمان بورس از سهامداران خرد گفت: این طرح تنها یک مسکن بوده و در کوتاه مدت می‌تواند از روند ریزشی بازار جلوگیری کند. وی افزود: اتخاذ این سیاست‌ها به بهبود بورس کمک می‌کند ولی این تصمیم تنها مسکنی برای دوره محدود است و در کوتاه مدت جواب می‌دهد و زمانی که این ابزار برداشته شود همان روند دنبال می‌شود. ثابت با بیان اینکه این طرح با مکانیزم عرضه و تقاضا همخوانی ندارد، اظهار کرد: مسوولان بورس تنها راه حل برای وضعیت فعلی بورس را ایجاد ضوابط معاملاتی جدید دانستند ولی این سیاست در مکانیزم بازار دخالت می‌کند. وی اضافه کرد: همچنین این سیاست ایجاد دلزدگی در بورس کرده و این فرضیه را به وجود می‌آورد که اوضاع بازار بسیار وخیم است در حالی که اوضاع بازار چندان هم بحرانی نیست. انتظار داریم صف نشینی کاهش یابد در همین رابطه، مدیر نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس با تشریح جزئیات این مصوبه گفت: در حال حاضر تعداد بسیار زیادی از سرمایه‌گذاران حقوقی با اعتقاد به ارزنده بودن سهام، تمایل به حمایت از سهامداران خرد دارند، اما در عین حال تاکید دارند که این حمایت صرفا در قالب خرید سهام از سهامداران خرد صورت گیرد و نه سهامداران عمده که با این مصوبه، این انتظار مرتفع خواهد شد. خواجه‌نصیری همچنین افزود: معمولا در ابتدای ساعت معاملات، ایجاد صف‌های فروش منجر به تشدید جو روانی در بورس می‌شود، اما انتظار داریم اجرای این طرح، پدیده صف نشینی در ابتدای روز را کاهش داده و با توجه به متوازن کردن بازار، زمینه تصمیم‌گیری درخصوص کاهش حجم مبنا و افزایش دامنه نوسان در بلندمدت را در بازار سرمایه فراهم کند. وی تاکید کرد این طرح، هیچ‌گونه محدودیتی را درخصوص فروش سهام در حجم‌های بالاتر ایجاد نمی‌کند و سهامداران می‌توانند بیش از سقف‌های فروش در نظر گرفته شده، در بازه زمانی 12 الی 12:30 در هر روز اقدام به ارائه سفارش فروش کنند. به گفته مدیر نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس، با اجرای این مصوبه، برای نخستین بار trading at last که در بسیاری از بورس‌های دنیا نیز اجرا می‌شود، در بورس کشور به اجرا گذاشته خواهد شد. خواجه‌نصیری خاطرنشان کرد: براساس آمارها، با اجرای این مصوبه، در حدود 90 درصد تعداد سفارش‌های فروش خرد تغییری ایجاد نخواهد شد.